Μηχανισμοί άμυνας· εμπόδια ή βοηθοί μας;

Υπάρχει η θεώρηση ότι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους πιθανότατα να βιώσουν μια τραυματική εμπειρία, μια αδικία ή ακόμη και μια σωματική βλάβη κι έτσι, το άγχος αποτελεί μια επανάληψη μιας παλιάς τραυματικής εμπειρίας, στο παρόν. Ωστόσο, όπως θα αντιλαμβάνεσαι κι εσύ, το άγχος είναι για όλους μας μια τόσο οδυνηρή κατάσταση, ώστε να μην είμαστε σε θέση να το υποφέρουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα κι αυτός είναι κι ο λόγος που αναπτύσσουμε όλοι μας, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, καθημερινά ή σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, μηχανισμούς άμυνας. Μια φράση απόγνωσης και μια ένδειξη άρνησης να δεχτούμε την πραγματικότητα, ίσως να είναι το πιο συχνό αντανακλαστικό του μηχανισμού της άρνησης. Γιατί κι αν δεν έχει τύχει σε εσένα, σίγουρα θα έχεις δει κάποιο φίλο σου που ενώ έχει χωρίσει, το πρώτο διάστημα τουλάχιστον, συμπεριφέρεται σαν να είναι ακόμα με τον αγαπημένο του.

Συνεχίζουμε, με το μηχανισμό άμυνας της διχοτόμησης, σύμφωνα με τον οποίο πιστεύουμε ότι κάποιος είναι μόνο καλός ή μόνο κακός, καθώς δε μας αρέσει η αμφιθυμία, δηλαδή ότι κάποιος που είναι καλός μπορεί να εμπλακεί και σε άσχημες πράξεις και το αντίθετο. Ακόμη, πολλοί από εμάς, χρησιμοποιούμε το μηχανισμό της απώθησης, ξεχνώντας κάτι που μας προκάλεσε μεγάλο πόνο, το οποίο παρόλο που μεταφέρεται αυτόματα στο ασυνείδητο, συνεχίζει να μας επηρεάζει. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που φαινομενικά φαίνονται ήρεμοι και δηλώνουν ότι δεν έχουν κανένα άγχος, αλλά στην πραγματικότητα διακατέχονται από υψηλά επίπεδα στρες κι ανησυχίας. Παραδέξου το! Ίσως σε αυτό το σημείο να προβληματίστηκες κι εσύ, λίγο παραπάνω.

Και για να πάμε και σε κανέναν πιο ευχάριστο μηχανισμό, θα αναφερθούμε σε αυτόν της αντιστάθμισης. Πολλοί, λοιπόν, επιδιώκουν και βάζουν ως στόχο να διακριθούν σε κάποιον τομέα, θέλοντας ίσως να κρύψουν τα αισθήματα μειονεξίας κι ανεπάρκειας που έχουν σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής τους. Εδώ, όλοι μας μπορούμε να σκεφτούμε έναν ιδιόρρυθμο δάσκαλό μας στο σχολείο, ο οποίος όμως ήταν «τέρας γνώσεων» και σίγουρα θα τον παίρναμε μαζί μας σε κάποιο τηλεπαιχνίδι γνώσεων.

Κι από την άλλη, πόσες φορές δεν έχεις χρησιμοποιήσει κι εσύ ο ίδιος ασυνείδητα την εξιδανίκευση; Σκέψου μόνο, εκείνη την περίοδο της ζωής σου, που θεωρούσες τον κολλητό σου ή το ταίρι σου παντοδύναμο και υπέροχο στα μάτια σου και βασίστηκες σχεδόν εξ’ ολοκλήρου σ’ αυτόν, προκειμένου να νιώσεις την πολυπόθητη ασφάλεια ή να ξεπεράσεις το άγχος που σου προκαλούσαν τότε, οι δικές σου ανασφάλειες. Τότε που είχες την ψευδαίσθηση ότι είχες λίγη περισσότερη αξία και δύναμη, επειδή ήσουν με εκείνον, επειδή ήσουν με εκείνη.

Αλλά ακόμα και μέσω της σεξουαλικής επένδυσης, ένα άτομο μπορεί να ξεπεράσει το άγχος του,  δίνοντας σεξουαλική χροιά σε κάποια εμπειρία, προκειμένου να μη βρεθεί αντιμέτωπο με άλλα οδυνηρά συναισθήματα. Μπορείς να σκεφτείς ότι κάποιoι μπορεί να νιώθουν σεξουαλικά αισθήματα προς το αφεντικό τους, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να αισθάνονται ζήλια και μίσος για τη δύναμη και την εξουσία που αυτοί κατέχουν. Επίσης, πολλοί είναι εκείνοι που είτε λόγω επαγγέλματος ή καθαρά  και μόνο επειδή έχουν βρει ότι λειτουργεί στην καθημερινότητά τους, κάνουν χρήση της μόνωσης του συναισθήματος από μια πράξη, βγάζουν δηλαδή το συναίσθημα από μια κατάσταση, μιας και είναι πολύ οδυνηρό κι αποτελεί εμπόδιο στην απόδοσή τους σε άλλες περιστάσεις. Για παράδειγμα, μια νοσοκόμα, όταν είναι επιδεινωθεί η κατάσταση ενός ασθενούς μπορεί να μη νιώσει ιδιαίτερη στενοχώρια προκειμένου να μπορέσει να βοηθήσει και τους υπόλοιπους ασθενείς οι οποίοι την έχουν ανάγκη.

Ενδιαφέρουσα περίπτωση φαίνεται να είναι και η χρήση της ενδοβολής, κατά την οποία εσωτερικεύουμε τη συμπεριφορά ανθρώπων που είναι στο περιβάλλον μας και φερόμαστε σαν κι αυτούς για να μειώσουμε το άγχος μας, όπως γίνεται στην περίπτωση ενός επιθετικού πατέρα, του οποίου το παιδί τείνει να γίνει επιθετικό. Πολύ παράδοξο, ωστόσο, είναι το ότι και η χρήση χιούμορ συγκαταλέγεται στους  μηχανισμούς άμυνας, στην περίπτωση που χρησιμοποιείται για να διευκολύνει το άτομο να εκφράσει καταστάσεις και ιδέες που του προκαλούν άγχος. Ναι,ναι, καλά άκουσες!

Όπως και να ‘χει, οι μηχανισμοί άμυνας πολλές φορές μας παραποιούν τα πράγματα και την πραγματικότητα,  μας βοηθούν όμως να αντιμετωπίσουμε κάτι που δεν αντέχουμε όταν δε βρίσκουμε κάποιον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Ωστόσο, θεωρούνται προβληματικοί, σε περιπτώσεις όπου ένα άτομο τους χρησιμοποιεί υπερβολικά ή όταν αποτελούν το μοναδικό τρόπο για να αντιμετωπίσει κάποιος τις δυσκολίες του. Επίλεξε, λοιπόν, να κάνεις τη ζωή σου προσαρμοστική κι όχι δυσλειτουργική, χρησιμοποιώντας κάποιους από αυτούς κατά περίπτωση και χωρίς να το παρακάνεις.·