Όταν η λέξη «ενοχή» είναι το δεύτερό σου όνομα

Θέλεις κι εσύ να ικανοποιείς τους άλλους, όσο πιο πολύ μπορείς;  Aναλαμβάνεις αμέτρητες υποχρεώσεις, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι θα τις βγάλεις όλες εις πέρας; Έρχεσαι σε δύσκολη θέση να πεις «όχι», παρ’ όλο που μέσα σου αισθάνεσαι ότι πρέπει να το πεις; Nιώθεις ότι ίσως και να έχεις ξεχάσει τις βαθύτερες επιθυμίες και ανάγκες σου και ότι βρίσκεσαι σε ένα αέναο κυνήγι να τα βγάλεις πέρα με όλα;

Ίσως λοιπόν να ανήκεις κι εσύ στην ομάδα των «ενοχικών» τύπων, εκείνων δηλαδή των ανθρώπων που νιώθουν ότι πρέπει να εκτελέσουν μέσα στη μέρα τους μια πληθώρα καθηκόντων, εκείνων που επιδιώκουν να είναι αρεστοί στους άλλους, εκείνων που συνεχώς τείνουν να απολογούνται για καταστάσεις που μπορεί και να μην ευθύνονται οι ίδιοι. Είναι οι άνθρωποι που πολλές φορές και για κάποιο ανεξήγητο λόγο, νιώθουν μειονεκτικά σε σχέση με τους γύρω τους, γεγονός που τους κάνει να βρίσκονται σε μια κατάσταση ασταμάτητης αγωνίας και άγχους. Δυστυχώς, για εκείνους, ό,τι τους ζητηθεί από κάποιον άλλον να κάνουν, τους προκαλεί έντονη πίεση, θεωρώντας ότι πρέπει να το κάνουν άψογα κι έτσι να λάβουν την εκτίμηση που τόσο περιμένουν από εκείνους.

Από πού πηγάζει όμως όλη αυτή η κατάσταση;

Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια ασυνείδητη διεργασία, η οποία σχετίζεται άμεσα από την ανάγκη μας να μας αποδεχτούν οι άλλοι. Πυροδοτείται τη στιγμή εκείνη που προβαίνουμε σε πράξεις, οι οποίες δε συνάδουν με τις αξίες μας ή αφορά σε καταστάσεις όπου εμπλέκονται και άλλοι άνθρωποι, τους οποίους πιστεύουμε ότι ίσως βλάπτουμε με τη συμπεριφορά μας. Έτσι λοιπόν, συχνά οι ενοχικοί άνθρωποι, προσπαθώντας να αποκτήσουν την προσοχή των άλλων, αναπτύσσοντας ανισομερείς φιλικές, διαπροσωπικές ή και επαγγελματικές σχέσεις, σχέσεις δηλαδή στις οποίες συνήθως προσφέρουν πολλά, ενώ λαμβάνουν λίγα.

Ο Freud, από τη μεριά της ψυχαναλυτικής προσέγγισης, υποστήριξε ότι το συναίσθημα της ενοχής είναι αποτέλεσμα ενός πολύ ισχυρού «υπερεγώ», το οποίο είναι το κομμάτι εκείνο της προσωπικότητάς μας, το οποίο λειτουργεί με βάση τους ηθικούς κανόνες και τα πρέπει. Είναι ο εσωτερικός κριτής, για κάθε άτομο και αναπτύσσεται γύρω στα 3 με 5 πρώτα έτη της ζωής μας. Έτσι, αυτή η ανθρώπινη πτυχή, η οποία καθορίζεται κυρίως από τα όρια που θα θέσουν οι γονείς στα παιδιά τους, από τους κανόνες που καλούνται να τηρήσουν τα παιδιά στο σχολείο και αργότερα από τους κανόνες της κοινωνίας, μπορεί να δώσουν στο παιδί -και αργότερα στον ενήλικα- τη λαθεμένη αντίληψη ότι η ζωή του καθοδηγείται αποκλειστικά από κοινωνικούς κανόνες και ότι είναι καθήκον του να ευχαριστεί με κάθε τρόπο τους άλλους. Σε μικρή ηλικία, που λες, η ευχαρίστηση προορίζεται συνήθως για τους γονείς του, ενώ μεγαλώνοντας αυτή μετατοπίζεται προς τους «σημαντικούς άλλους» της ζωής του. Μάλιστα, όταν παρεκκλίνει από αυτή τη συμπεριφορά, οι ενοχές που νιώθει, δεν είναι καθόλου αμελητέες. Επομένως, όσο πιο αυστηρή είναι η διαπαιδαγώγηση ενός μικρού παιδιού, τόσο μεγαλύτερες ενοχές μπορεί να αναπτύξει, νιώθοντας άσχημα για πράγματα που δεν κάνει σωστά ή επειδή απογοητεύει τους γονείς του.

Αλλά και ο Ελβετός ψυχολόγος Piaget, γνωστός για τα στάδια ανάπτυξης ενός παιδιού, θεωρούσε ότι το παιδί αναπτύσσει το αίσθημα της ενοχής ανάμεσα στο 4 και 6 έτος της ζωής του. Είναι τότε που θα το δεις να παίρνει τις πρώτες του πρωτοβουλίες για τη ζωή του, όπως με ποιον θα παίξει στο σχολείο, τι παπούτσια θα βάλει, ποιο παραμύθι θα του διαβάσουν η μαμά και ο μπαμπάς ή ποιο παιδικό θα δει στην τηλεόραση. Και εδώ πρέπει να πούμε ότι και πάλι ο ρόλος των γονέων είναι καθοριστικός, γιατί αν οι τελευταίοι είναι πολύ αυστηροί, το παιδί θα αρχίσει να αισθάνεται ενοχικά για τις καθημερινές του πράξεις.

Και τώρα που έχουμε πλέον μεγαλώσει και θέλουμε να απομακρυνθούμε από αυτά τα οδυνηρά ενοχικά συναισθήματα, τι κάνουμε;

Όπως σε όλα τα προβλήματα που προκύπτουν στη ζωή μας, έτσι κι εδώ, το πρώτο βήμα είναι να αντιληφθούμε αυτό που μας συμβαίνει, να παρατηρήσουμε το εαυτό μας και τις αντιδράσεις του, να δώσουμε ένα όνομα σε αυτή την κατάσταση. Όταν λοιπόν μέσα από την αυτοπαρατήρησή μας διαπιστώσουμε ότι δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να ηρεμήσουμε και να απολαύσουμε τα πράγματα που μας συμβαίνουν -χωρίς τύψεις- τότε ναι, μπορούμε να δώσουμε στον εαυτό μας την ταμπέλα του «ενοχικού». Εν συνεχεία, είναι σημαντικό σίγουρα να παρατηρήσουμε από πού πηγάζουν οι ενοχές και κάθε στιγμή που έρχεται στην επιφάνεια αυτό το συναίσθημα, πρέπει να αναλογιζόμαστε τι συνέβη και πώς -εν τέλει- μας δημιουργήθηκαν αυτές οι υπερβολικές και δυσλειτουργικές σκέψεις.

Σκέψου, για παράδειγμα, το ενδεχόμενο να πεις στον κολλητό σου για μια φορά «όχι». Σκέψου τη μέρα εκείνη που λες «όχι» στο συνάδελφό σου για εκείνη τη δουλειά που σου ζήτησε να κάνεις κι εσύ θεωρούσες ότι δεν είναι δική σου αρμοδιότητα. Κατάστρεψε τα όποια καταστροφολογικά σενάρια έχεις πλάσει στο μυαλό σου και απόλαυσε την κάθε στιγμή της μέρας σου. Είναι πολύ σημαντικό να ξαναφέρεις στην καθημερινότητά σου τις προσωπικές σου επιθυμίες, τα «θέλω» σου.

Κλείνοντας, να τονίσουμε φυσικά ότι ο κάθε άνθρωπος οφείλει να καταλάβει ότι ως ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο δημιούργημα, αξίζει την αγάπη, μόνο και μόνο για αυτό που είναι. Γιατί το να αισθανόμαστε ενοχές για πράγματα που έχουμε κάνει και τα οποία αντιτίθενται σε κάποιους αποδεκτούς, για εμάς και την κοινωνία, κανόνες, είναι φυσιολογικό και σε αυτή την περίπτωση έχουμε τις λεγόμενες «υγιείς» ενοχές.  Έχεις σκεφτεί, όμως, πόσο κρίμα είναι να αφήνουμε τις επίμονες δυσλειτουργικές ενοχές να μας καθηλώνουν και να μας εμποδίζουν να απολαμβάνουμε αυτές τις μικρές δόσεις χαράς που θα μπορούσαν να εμπλουτίζουν την κάθε μας μέρα;