Σίγουρα θα έχεις ακούσει ή θα έχεις διαβάσει για την περιβόητη «γλώσσα του σώματος» και για τη «μη λεκτική επικοινωνία». Η «μη λεκτική επικοινωνία», σύμφωνα με ειδικούς, περιλαμβάνει όλους τους τρόπους επικοινωνίας εκτός από τον λόγο. Δεν αφορά µόνο στη «γλώσσα του σώματος» (δηλαδή σε χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, κινήσεις και βλέμματα) αλλά και σε έναν εξίσου σημαντικό αριθμό µη λεκτικών επικοινωνιακών στοιχείων, όπως οι σιωπές, το άγγιγμα, η διαπροσωπική απόσταση, ο χρόνος, ακόμη και η χρήση των αντικειμένων στον χώρο.
Η «γλώσσα του σώματος» περιλαμβάνει την κίνηση (πρόσωπο, βλέμμα, χειρονομίες), την εξωτερική εμφάνιση, διάφορα παραγλωσσικά στοιχεία (ύφος, τόνος φωνής, παύσεις), τη σωματική επαφή (αγγίγματα, χειραψίες), τις οσμές και τελευταία -και πολλή σημαντική- την εγγύτητα.
Η μελέτη της διαπροσωπικής απόστασης στον χώρο ονομάζεται «μελέτη της εγγύτητας» και συνιστά σημαντικό δείκτη στη µη λεκτική επικοινωνία για τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Μάλιστα, αν το καλοσκεφτούμε, όσο πιο κοντά βρίσκονται δύο άνθρωποι, τόσο μεγαλύτερος και ο αριθμός των μη λεκτικών νύξεων που μπορεί να παρατηρηθούν. Άλλωστε, πρακτικά ισχύει ο εξής κανόνας: όσο μεγαλύτερη είναι η μεταξύ μας απόσταση, τόσο περισσότερο μπορεί κανείς να προφυλάσσει την ιδιωτικότητά του.
O Hall (1966), Aμερικάνος Ανθρωπολόγος, μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι δρουν και συμπεριφέρονται σε διάφορους πολιτισμούς, ανάλογα με τη διαπροσωπική απόσταση που υπάρχει μεταξύ τους, διέκρινε την ύπαρξη τεσσάρων ζωνών απόστασης. Πάμε να τις δούμε πιο αναλυτικά.
Αρχικά, εντόπισε την «Απόσταση Μεγάλης Οικειότητας», η οποία εκτείνεται περίπου στο μισό μέτρο από ένα άλλο άτομο. Βρήκε ότι σε αυτή την απόσταση υπάρχει βαθμός έκθεσης ανάμεσα στους δύο ανθρώπους και είναι πολύ πιθανόν να μιλάμε και για σωματική επαφή. Πολλά ασυνείδητα μηνύματα μπορεί να προέλθουν από τη βλεμματική επαφή, το άρωμα, τη θερμοκρασία του σώματος, ακόμη και από αμυδρούς ήχους ή τον ρυθμό της αναπνοής (!). Απίστευτο, ε;
Επίσης, ο Edward Hall, βρήκε ότι υπάρχει και η «Προσωπική Απόσταση». Πρόκειται για μια μεταβατική περιοχή μεταξύ της οικείας επαφής και της τυπικής συμπεριφοράς, ενώ πρακτικά η απόσταση μεταξύ των ατόμων κυμαίνεται από μισό έως ένα μέτρο περίπου. Είναι για τους περισσότερους από εμάς κάτι σαν ένας καθημερινός κανόνας για τις αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς μας. Σε αυτή την απόσταση μπορούμε ακόμα να αγγίξουμε τον άλλον, αλλά αυτό που χάνουμε είναι τα μηνύματα που μπορούμε να στείλουμε ή να λάβουμε μέσω της μυρωδιάς, της αναπνοής ή της θερμοκρασίας του σώματος.
Και ήρθε η ώρα να περάσουμε στην «Κοινωνική Απόσταση». Πρόκειται για μια καθαρά τυπική απόσταση που χρησιμοποιούμε όλοι για τυχαίες αλληλεπιδράσεις με ανθρώπους που δε γνωρίζουμε καλά, όπως και για τις επαγγελματικές μας συναναστροφές. Εδώ, αν και χάνουμε πολλά μηνύματα (θέλοντας και μη), η επαφή διατηρείται μια χαρά. Είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε εδώ ότι ακόμη και η διάταξη των επίπλων σε χώρους εργασίας, διευκολύνει ή και δημιουργεί την κοινωνική απόσταση. Μόνο αν αναλογιστούμε ότι συνήθως ένας μάνατζερ έχει πλατύτερο γραφείο (δηλαδή τείνει να αυξήσει την κοινωνική απόσταση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους), αυτό μας λέει πολλά…
Τέλος, έχουμε και τη «Δημόσια Απόσταση». Είναι η εμφανής απόσταση των τεσσάρων με οκτώ μέτρων, την οποία χρησιμοποιούν οι πολιτικοί σε ομιλίες τους, διάφοροι εισηγητές, οι μουσικοί στις συναυλίες τους ή ακόμη και οι δικαστές κατά τη διάρκεια μιας δίκης. Εδώ τα παραγλωσσικά σήματα και οι λεπτομέρειες που φέρνει η στενή και οικεία επαφή εξανεμίζονται. Άλλωστε, σε τέτοιες περιπτώσεις δεν επιδιώκεται τόσο η αλληλεπίδραση, αλλά μια τάξη και οι κανόνες έρχονται να επιβληθούν και μέσω της απόστασης αυτής.
Πόσο σημαντική είναι επομένως η διαπροσωπική απόσταση, με πιο απλά λόγια ο προσωπικός χώρος; Ένας χώρος γύρω από τον οποίο εμείς οι άνθρωποι μεταχειριζόμαστε τα σώματά μας ως προέκταση του εαυτού μας. Πόσο διευκολύνει σε κάποιες συνθήκες και περιβάλλοντα και πόσο δυσχεραίνει σε κάποια άλλα τη μεταξύ μας αλληλεπίδραση; Ίσως τα ευρήματα αυτού του σπουδαίου ανθρωπολόγου να κάνουν πιο άνετη, όμορφη και ενδιαφέρουσα τη ζωή καθενός από εμάς ξεχωριστά!
Συντάκτης: Ειρήνη Μακρινού
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
