Τα 4 συμπεράσματα του Α. Adler για την προσωπικότητά μας

«Εκείνο που καθορίζει το σκοπό της ύπαρξης ενός ατόμου είναι το αίσθημα κατωτερότητας, ανεπάρκειας και ανασφάλειας». Μια φράση του Άλφρεντ Άντλερ, του γνωστού Αυστριακού γιατρού και ψυχολόγου, ιδρυτή της περίφημης σχολής της «Ατομικής Ψυχολογίας». Ήταν από τους πρώτους και πιο σημαντικούς οπαδούς του S. Freud, αλλά μετά από κάποια χρόνια διαφοροποιήθηκε από αυτόν, αρνούμενος να δεχτεί την υπερβολική έμφαση που έδινε ο Freud  στα ενστικτώδη σεξουαλικά ένστικτα του ανθρώπου.

Ο ίδιος πίστευε πολύ στις κοινωνικές παραμέτρους της προσωπικότητας και στις συνειδητές σκέψεις του ανθρώπου και όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος παρακάτω, η Αντλεριανή θεωρία διακρίνεται από έντονο κοινωνικό προσανατολισμό. Κάθε άτομο διαμορφώνεται μέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, με το γενικό σχέδιο να αποκρυσταλλώνεται ήδη μέσα στα πρώτα χρόνια ζωής.

Για να δούμε λοιπόν σε τι συμπεράσματα κατέληξε ο Α. Adler σχετικά με την αιτία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά και το σκοπό της ζωής ενός ανθρώπου;

1. Τα αισθήματα μειονεξίας διαμορφώνουν το άτομο

Κατά τον Άντλερ, στον άνθρωπο υπάρχει η έμφυτη τάση για επιβολή, μια τάση η οποία έρχεται σε αντιδιαστολή με την αδυναμία του ατόμου, την οποία αντιλαμβάνεται από μικρό παιδί κιόλας, αφού σε μικρή ηλικία οι άνθρωποι αισθανόμαστε ανίκανοι να ανταπεξέλθουμε σε πολλές καταστάσεις και νιώθουμε αβοήθητοι, χωρίς τη φροντίδα και τη στήριξη των γονιών μας. Δυστυχώς, σύμφωνα με την Ατομική Ψυχολογία, αυτό το αίσθημα μειονεξίας και αδυναμίας συνεχίζει να υφίσταται και στην ενήλικη ζωή, μέσα από τις καθημερινές μας ασχολίες και εμπειρίες. Με αυτόν τον τρόπο, η ανθρώπινη τάση για επιβολή συνυπάρχει ασυνείδητα, με την τάση που έχουμε να αναπτύσσουμε αισθήματα κατωτερότητας. Κι αν τώρα βέβαια αναρωτιέσαι για ποιο λόγο να αισθανόμαστε αισθήματα κατωτερότητας, ο Άντλερ θεωρεί ότι οι σωματικές αδυναμίες που μπορεί κάποιος να έχει, η υπερβολική τρυφερότητα ή αυστηρότητα που εισέπραξε κάποτε από το περιβάλλον του, αλλά και η αδιαφορία των γονιών του κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του, είναι οι επικρατούσες αιτίες για αυτήν την κατάσταση.

2. H τάση για αναπλήρωση εξισορροπεί τα αισθήματα μειονεξίας

Τα συναισθήματα μειονεξίας μας γεννούν μια τάση για αναπλήρωση και αντιστάθμιση. Δηλαδή αυτορυθμίζεται η συμπεριφορά μας και έτσι αναιρούνται κατά μία έννοια οι όποιες,  ρεαλιστικές ή μη αδυναμίες. Πράγματι, ο άνθρωπος έχοντας επίγνωση των ικανοτήτων του και αντίστοιχα των αδυναμιών του, καταπιάνεται με αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες θα του αποφέρουν ικανοποίηση και θα του τονώσουν την αυτοπεποίθηση. Γνωρίζοντας ότι υπολείπεται σε κάτι, θα κάνει σκοπό της ζωής του και θα αφοσιωθεί σε κάτι άλλο, το οποίο θα του υπερκαλύψει τα αισθήματα κατωτερότητάς του. Έτσι, αναπληρώνει, σε συνειδητό επίπεδο, τα  «κενά» του μέσω της αυτοπραγμάτωσης, εξελίσσεται και προχωρά, επιδιώκοντας την τελειότητα. Και βέβαια, αυτό  μας λέει ο Άντλερ, είναι δυνατόν να γίνει, είτε με τρόπο τέτοιο ώστε να έχουμε θετικά αποτελέσματα και ένα είδος προσφοράς προς την κοινωνία, είτε με τρόπο εγωκεντρικό, μέσω ενός τρόπου ζωής βλαπτικό για τους άλλους και για την κοινωνία.

3. Υπάρχουν 4 τύποι προσωπικότητας ανάλογα με τον τρόπο ζωής του καθενός

Ο βαθμός δραστηριοποίησης  ενός ατόμου για την επίλυση των προβλημάτων της ζωής του, οδήγησε τον Άντλερ στην ανάδειξη τεσσάρων τύπων προσωπικότητας: τον κυριαρχικό, τον αποφευκτικό, τον παρασιτικό και τον χρήσιμο τύπο. Πιο συγκεκριμένα, ο «κυριαρχικός» τύπος φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δραστήριος προκειμένου να κάνει αυτό που έχει σχεδιάσει, ακόμα κι αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσει αθέμιτα μέσα, είναι παρορμητικός, αισιόδοξος, επιθετικός κάποιες φορές αλλά και παραβατικός κάποιες άλλες. Ο «αποφευκτικός» τύπος, κατά τη θεωρία του Άντλερ, είναι αγχώδης, αρκετά αναποφάσιστος, δεν είναι ιδιαίτερα κοινωνικός και στερείται συχνά προσωπικών στόχων, ενώ ο «παρασιτικός» τύπος είναι αναποφάσιστος, προσκολλάται συχνά στους άλλους για να λύσει τα προβλήματά του και τον χαρακτηρίζει η παθητικότητα. Τέλος, υπάρχει, μας λέει και ο «κοινωνικά χρήσιμος» τύπο, ο οποίος παρουσιάζει κοινωνικές ευαισθησίες,  είναι δραστήριος και ενδιαφέρεται για τον περίγυρό του, διαθέτοντας στοιχεία που βρίσκονται σε αρμονία τόσο με την προσωπική του εξέλιξη όσο και με τις ανάγκες των γύρω του.

4. Η σημασία της σειράς γέννησης των παιδιών σε μια οικογένεια

Ο Άντλερ έκανε επίσης λόγο για τα «πρωτότοκα» παιδιά, θεωρώντας ότι  είναι εκείνα που έχουν την ευκαιρία να είναι για κάποιο διάστημα τα μοναδικά παιδιά στην οικογένεια. Ωστόσο, η στέρηση του γονεïκού ενδιαφέροντος -τη στιγμή που θα έρθει το αδελφάκι τους στη ζωή- θα τους προκαλέσει τέτοια συναισθήματα, που αργότερα θα επιζητούν διαρκώς την αρχηγία και την εξουσία στην ενήλικη ζωή τους. Ακολούθως, για τα «δεύτερα σε σειρά γέννηση παιδιά», διαπιστώνει ένα πιο γρήγορο ρυθμό ανάπτυξης, αφού οι γονείς είναι πιο εξοικειωμένοι με τη διαδικασία ανατροφής κι όλο αυτό ίσως κάνει τα παιδιά αυτά πιο ανταγωνιστικά αργότερα στη ζωή τους. Τα «τελευταία σε σειρά» παιδιά, συνήθως μπορεί από τη μία να κερδίζουν την προσοχή όλων, αλλά από την άλλη αποκτούν ένα ισχυρό κίνητρο στη ζωή τους να ξεπεράσουν τα αδέρφια τους κι έτσι γίνονται πιο αντιδραστικά και επαναστατικά. Και αναφέρει βέβαια και την περίπτωση όπου ένα παιδί είναι «μοναχοπαίδι» και μεγαλώνει, μονοπωλώντας τη φροντίδα και την προσοχή των γονιών του. Αυτό το παιδί, όσο περνάνε τα χρόνια και συναναστρέφεται με άλλα παιδιά, ίσως αναπτύξει δυσκολία στις κοινωνικές του επαφές του και σε πράγματα που για τα άλλα παιδιά πολυμελών οικογενειών είναι δεδομένα.

Κλείνοντας, σε αυτό το σημείο θα πρέπει να πούμε ότι ο Άντλερ θεωρήθηκε ένας καταπληκτικός δάσκαλος και ένας χαρισματικός άνθρωπος στην προσωπική επαφή με τους μαθητές του. Έδωσε έμφαση στη διδασκαλία και στην προφορική κυρίως  μεταλαμπάδευση της θεωρίας του κι όχι τόσο στη γραπτή και αυστηρά δομημένη διατύπωση των ιδεών του. Όπως και να έχει όμως, η συμβολή του ήταν σπουδαία, αφού μελέτησε το «άτομο», δηλαδή είδε την ανθρώπινη προσωπικότητα σαν κάτι που δε διαιρείται, δεν τέμνεται, σαν ένα ενιαίο σύνολο, στο οποίο ολοκληρώνονται οι σωματικές, οι ψυχολογικές και οι κοινωνικές διεργασίες. Καταπιάστηκε με την ιδέα του αναστοχασμού και τον συνειδητών ανθρώπινων σκέψεων, βάζοντας για λίγο στην άκρη τις ασυνείδητες ανθρώπινες σκέψεις. Του χρωστάμε πολλά λοιπόν και τον ευχαριστούμε για την προσφορά του στον τομέα της Ψυχολογίας!