Τα στάδια που γεννιέται η φιλία στα παιδιά

Σε όλες τις ηλικίες, είτε είμαστε μικρά παιδιά, είτε μεγαλώνουμε και πάμε Παιδικό σταθμό, είτε πάμε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, Πανεπιστήμιο, είτε ως εργαζόμενοι ενήλικες, είτε ως  μεσήλικες, αλλά και αργότερα σε μεγαλύτερες ηλικίες, όποτε -μα όποτε- σκεφτούμε τον εαυτό μας, η παρουσία φίλων αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ζωής μας. Βέβαια, το ενδιαφέρον μας θα μονοπωλήσει εδώ η φιλία στα μικρά παιδιά, κατά τα διάφορα αναπτυξιακά τους στάδια, από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους μέχρι και πριν την εφηβεία τους. Θα δεις λοιπόν κι εσύ πόσο καθοριστική είναι η επίδραση της ηλικίας σχετικά με τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη φιλία, τις βασικές προϋποθέσεις για να αναγνωρίσουν κάποιον ως φίλο τους ή για να δημιουργήσουν μία φιλική σχέση.

Αρχικά, ίσως κι εσύ να το έχεις παρατηρήσει αν είσαι γονέας ή αν έχεις μωρό αδελφάκι, ότι κατά την πρώιμη παιδική ηλικία (έξι με οχτώ μηνών), ένα μωρό όταν βρίσκεται μαζί με ένα άλλο μωρό, το αγνοεί, αφού όλη του η προσοχή αποσπάται από το παιχνίδι που παίζει το καθένα. Μάλιστα, ακόμη κι εάν το ένα βρέφος πλησιάσει το άλλο, αυτό συμβαίνει περισσότερο επειδή ελκύεται από το παιχνίδι του άλλου ή επειδή αντιμετωπίζει αυτό που έχει απέναντι του, σαν ένα ανεξερεύνητο φυσικό αντικείμενο που θέλει να το ανακαλύψει.

Και κάπου εκεί όταν το παιδί είναι περίπου ενός έτους, παρατηρούμε μια γνήσια κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των βρεφών. Είναι ένα σημαντικό στάδιο κατά το οποίο το παιδί ξεκινάει να ξεχωρίζει τα άλλα παιδιά από τα άψυχα αντικείμενα που έχει στο περιβάλλον του. Γι’ αυτό άλλωστε και σε αυτήν την ηλικία, τα παιδιά όσο χρόνο είναι μαζί τσακώνονται ασταμάτητα, προσπαθώντας το ένα να πάρει τα παιχνίδια του άλλου.

Σε ηλικία δύο ετών περίπου, τα παιδιά δεν τσακώνονται τόσο πολύ. Αντιθέτως, θα τα δούμε να παίζουν, να συνεργάζονται αρμονικά και να αναλαμβάνουν ρόλους. Άλλωστε, το γεγονός ότι μπορούν να μιλήσουν και να περπατήσουν, παίζει καθοριστικό ρόλο στη μεταξύ τους σύνδεση, ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι κατά τη νηπιακή ηλικία, είναι το επίσημο ξεκίνημα μιας παιδικής φιλίας. Ειδικότερα, τα παιδιά ηλικίας από τριών έως επτά ετών θεωρούν φίλους τους μόνο αυτούς με τους οποίους παίζουν μαζί και μοιράζονται τα παιχνίδια τους, με άλλα λόγια τότε είναι που αρχίζει να συνειδητοποιεί βασικά στοιχεία που του αρέσουν ή όχι στον άλλον.

Καθοριστική ήταν η παρέμβαση του Αμερικανού ψυχολόγου Robert Selman, ο οποίος χώρισε την παιδική φιλία σε τέσσερα στάδια, με το πρώτο να αφορά παιδιά ηλικίας κάτω των έξι ετών. Πρόκειται για το σχηματισμό φιλίας που στηρίζεται σε τοπικούς και γεωγραφικούς παράγοντες. Πιθανότατα κι εσύ να θυμάσαι τους φίλους που είχες τότε και τα σπίτια σας ήταν δίπλα δίπλα και γυρνούσατε μαζί από το σχολείο. Είναι ένα στάδιο στο οποίο κυριαρχεί ο εγωκεντρισμός των μικρών παιδιών. Αργότερα, κατά τον Salesman, τα παιδιά ηλικίας 7 έως 9 ετών, αρχίζουν να δείχνουν αμοιβαία συναισθήματα συμπάθειας ή αντιπάθειας το ένα για το άλλο, ενώ είναι σε θέση το καθένα να αντιλαμβάνεται πώς νιώθει ο φίλος που έχει απέναντί του. Μέχρι εδώ, βλέπουμε ότι τα παιδιά ακόμα δεν εστιάζουν σε πιο σύνθετες έννοιες, όπως είναι οι προσωπικές ανάγκες του καθενός, τα προσωπικά ενδιαφέροντα ή ο χαρακτήρας. Αυτό πραγματοποιείται σταδιακά στο επόμενο στάδιο, (9 έως 12 ετών), κατά το οποίο, δε διστάζουν να βοηθηθούν μεταξύ τους, να αναπτύξουν αισθήματα εμπιστοσύνης και να αλληλοεκτιμηθούν οι κινήσεις τους. Και τέλος είναι και το τέταρτο στάδιο από 11 ετών και άνω, όπου η φιλία είναι πλέον μια σταθερή σχέση με συνέχεια, η οποία στηρίζεται κυρίως στην εμπιστοσύνη, ενώ τα άτομα που απαρτίζουν αυτή τη φιλία είναι πλέον ώριμα να δουν τη σχέση αυτή και ως εξωτερικοί παρατηρητές.

Επίσης, πολύ ενδιαφέρουσες έρευνες δείχνουν ότι οι ποιοτικές διαφορές στις φιλικές σχέσεις εμφανίζονται από πολύ νωρίς. Πράγματι, ήδη από την ηλικία των τεσσάρων ετών, οι δάσκαλοι μπορούν να περιγράψουν τις ποιοτικές διαφορές στις φιλικές σχέσεις που βλέπουν στην τάξη, ενώ από την ηλικία των πέντε τα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν τις ποιοτικές διαφορές στις διάφορες φιλίες που δημιουργούν. Επίσης, έχει μεγάλο ενδιαφέρον το γεγονός ότι έχει φανεί ότι ότι τα παιδιά που εμπλέκονται σε φιλικές σχέσεις, όπου υπάρχει μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους, παρουσιάζουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, είναι πιο κοινωνικά, με λιγότερο άγχος, βιώνοντας έτσι και λιγότερο καταθλιπτικά συναισθήματα απ’ ό, τι οι συνομίληκοι τους με φιλίες που χαρακτηρίζονται από χαμηλή  οικειότητα.

Οι φιλικές σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους τους παίζουν αναμφισβήτητα σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Βέβαια, ίσως τελικά να μην είναι τόσο προκαθορισμένες και να εξαρτώνται πολύ από τα ιδιοσυγκρασιακά στοιχεία του κάθε παιδιού. Υπάρχουν παιδιά που έχουν πολλές και διαφορετικές διαφορετικές μεταξύ τους φιλικές σχέσεις, ενώ έχει βρεθεί ότι κάθε παιδί δε βιώνει και δεν αντιλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο την ίδια φιλία (σε σχέση με το φίλο που έχει απέναντί του). Όπως και να ‘χει όμως, οι ερευνητές των κοινωνικών σχέσεων, συμφωνούν στο ότι οι φιλικές σχέσεις (σε όλα τα ηλικιακά στάδια) είναι σύνθετες και πολύπλευρες, με κάποια βασικά κοινά στοιχεία τα οποία μοιράζονται οι φίλοι να είναι: η συντροφικότητα, η οικειότητα, η αλληλοβοήθεια, αλλά και κάποιες φορές η σύγκρουση και η αντιζηλία. Kι όλα μαζί φτιάχνουν έναν φίλο. Καμιά φορά, φίλο ζωής ολόκληρης.