Vygotsky: «Γινόμαστε ο εαυτός μας μέσα από τους άλλους»

Πιθανότατα, όλο και κάτι θα έχεις ακούσει για την περιβόητη «Κοινωνική Θεωρία ανάπτυξης του Vygotsky», μια από πιο καινοτόμες ψυχολογικές θεωρίες του 20ου αιώνα. Η γενική ιδέα της, σύμφωνα με τον Ρώσο Ψυχολόγο, στηρίζεται στο ότι ο πολιτισμός είναι αυτός που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη γνωστική ανάπτυξη, ενώ σημαντικό σημείο της είναι ότι η διαδικασία μάθησης ενός μικρού παιδιού προηγείται της γνωστικής του ανάπτυξης. Σημαντικό ρόλο στη θεωρία του Vygotsky έχουν και έννοιες, όπως τα πολιτισμικά εργαλεία, ο ατομικός λόγος και η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης.

Ειδικότερα, όσον αφορά τα πολιτισμικά εργαλεία, ο Vygotsky υποστήριξε ότι ο άνθρωπος γεννιέται με κάποιες βασικές ικανότητες νοητικής ανάπτυξης, όπως η προσοχή, η αντίληψη και η μνήμη. Αυτές σταδιακά, μέσω της αλληλεπίδρασης με το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον, αναπτύσσονται και εξελίσσονται σε πιο αναβαθμισμένες γνωστικές  διεργασίες, γνωστές και ως «ανώτερες γνωστικές λειτουργίες». Κάθε πολιτισμός, λοιπόν, και κάθε κοινωνία παρέχει ένα σύνολο εργαλείων διανοητικής προσαρμογής που ουσιαστικά είναι μέθοδοι γνωστικής επεξεργασίας ή στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά ωθούνται να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητές τους με έναν τρόπο άμεσα συνυφασμένο και σύμφωνο με την κοινωνία που ζουν.

Επίσης, ο Vygotsky θεώρησε ότι ο ατομικός λόγος είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του, δεδομένου ότι έχει βρεθεί υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στον βαθμό κοινωνικών συναναστροφών και στον ρυθμό ανάπτυξης λόγου. Για το ίδιο, σκέψη και λόγος αποτελούν ξεχωριστές οντότητες στην αρχή της ζωής και μόνο σε ηλικία τριών ετών αυτές οι έννοιες συγχωνεύονται και γίνονται αλληλεξαρτώμενες.

Από την άλλη, η εισαγωγή της έννοιας της ζώνης επικείμενης ανάπτυξης (Ζ.Ε.Α.) είναι από τις πλέον σπουδαίες που αποτελούν έως σήμερα βασικό γνώμονα στην εκπαίδευση των παιδιών. Ως ζώνη επικείμενης ανάπτυξης ορίζεται η απόσταση ανάμεσα στο τι μπορεί να επιτύχει ένα παιδί ανεξάρτητο και στο τι μπορεί να καταφέρει με τη βοήθεια και την ενθάρρυνση ενός ατόμου με περισσότερες ικανότητες και γνώσεις από το ίδιο.

Αν, λοιπόν, προσφερθεί βοήθεια σε ένα παιδί που βρίσκεται στη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης για ένα συγκεκριμένο έργο, αυτό θα αποκτήσει σημαντική ώθηση να φέρεις εις πέρας με επιτυχία το έργο του. Σε αυτό το σημείο, να πούμε ότι υπάρχουν κάποια στοιχεία που  θεωρούνται απαραίτητα, ώστε να βρεθεί ένα παιδί στη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης, όπως να συναναστρέφεται κάποιον που έχει περισσότερες γνώσεις και ικανότητες. Επιπλέον, χρειάζεται να υπάρχει κοινωνική αλληλεπίδραση ανάμεσα στο παιδί και σ’ αυτό το άτομο,  ώστε να δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να παρατηρεί και να εξασκεί τις ικανότητές του μέσα από οδηγίες του δασκάλου του, ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο συμπεριφοράς. Αυτό μπορεί να γίνει με τη βοήθεια του γνωστού στους εκπαιδευτικούς φαινομένου της «σκαλωσιάς», δηλαδή μέσα από υποστηρικτικές δραστηριότητες του δασκάλου ή του συνομηλίκου που θα βοηθήσουν το παιδί/μαθητή να προχωρήσει προς τη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης. Βέβαια, όταν ο μαθητής φτάσει στο κατάλληλο σημείο ανάπτυξης, οι δραστηριότητες αυτές δεν είναι πλέον απαραίτητες και διακόπτονται.

Οι μελετητές Scribner και Cole (1981), με αφορμή το έργο του Vygotsky, διεξήγαγαν έρευνες στη Δυτική Αφρική, οι οποίες έδειξαν ότι η παιδεία και η εκπαίδευση μπορεί να έχουν διαφορετικές γνωστικές επιπτώσεις. Μελετώντας μια κοινωνία, όπου ο αλφαβητισμός σε τρεις διαφορετικές γλώσσες συνδέθηκε με διαφορετικά πλαίσια (σχολείο, σπίτι, θρησκευτικό ίδρυμα), διαπιστώθηκε ότι η παιδεία δεν έχει συνολικό αντίκτυπο στην επίλυση προβλημάτων, αλλά επηρεάζει συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες που αντιστοιχούν σε καθένα από αυτά τα πλαίσια. Η επίσημη εκπαίδευση από την άλλη έχει αντίκτυπο στην επίλυση προβλημάτων, σε καθήκοντα παρόμοια με αυτά που απαιτούνται στο σχολείο. Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι η εμφάνιση των γνωστικών λειτουργιών συνδέεται με συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτισμικά περιβάλλοντα και δραστηριότητες.

Tελικά, η μάθηση πρέπει να θεωρείται ατομική (αυτόνομη) ή συνεργατική (καθοδηγούμενη) διαδικασία; Όπως και να ‘χει, σύμφωνα με τη θεωρία του Vygotsky, ένα πρόγραμμα προσχολικής εκπαίδευσης είναι σημαντικό να βασίζεται σε συνεργασία και υποβοηθούμενη ανακάλυψη, να δίνει έμφαση σε συζητήσεις και στην από κοινού επίλυση προβλημάτων και να συνδυάζει αυθόρμητη με συστηματοποιημένη γνώση. Άλλωστε, όπως είπε ο Ρώσος Ψυχολόγος: «Γινόμαστε ο εαυτός μας μέσα από τους άλλους»!

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!