(Δε) διαλέγουμε ελεύθερα τον άνθρωπό μας

Ελευθερία. Μια λέξη συναισθηματικά φορτισμένη υπέρμετρα, μια λέξη που τείνει να γίνεται πανάκεια σε πολλές περιπτώσεις και που φαίνεται να θεωρείται δεδομένη. Είναι όμως στην πραγματικότητα δεδομένη και μπορεί ο οποιοσδήποτε να την εξασκήσει σε όλους τους κοινωνικούς τομείς χωρίς δεύτερη σκέψη;

Η ελευθερία ως έννοια είναι σχετικά αόριστη κι αποτελεί αιώνιο φιλοσοφικό debate. Αυτό που όμως είναι αδιαμφισβήτητο είναι ότι αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Μιλάμε πλέον για τις επιμέρους ελευθερίες που είναι οι ατομικές, κοινωνικές και πολιτικές, αλλά και τις εσωτερικές ελευθερίες που δεν είναι άλλες από τις πνευματικές και ηθικο-ψυχολογικές. Όλες υπακούουν στον κανόνα που τις θέλει να διασφαλίζονται στο έπακρο κι εννοείται να διεκδικούνται με ζήλο.

Πόση ελευθερία υπάρχει όμως στον έρωτα; Και γιατί αυτή η έκφανση κι έκφραση ελευθερίας είναι συχνά μη αποδεκτή; Στον έρωτα λοιπόν παρατηρείται το παράδοξο της ελευθερίας. Ενώ φαινομενικά είναι αποδεκτό κι είμαστε ελεύθεροι στον έρωτα, έρχομαι να σου πω μια αλήθεια που δε θες να ισχύει όντως. Δυστυχώς, η ελευθερία στον έρωτα δεν είναι εδραιωμένη ούτε στην, φαινομενικά πάντα, προοδευτική Ελλάδα, ούτε και στην Ευρώπη ή και τον κόσμο γενικότερα. Στην περίπτωση του έρωτα βέβαια να σημειωθεί ότι αναφερόμαστε στις λεγόμενες εσωτερικές ελευθερίες του ατόμου. Δυστυχώς είναι πολλές οι περιπτώσεις που πνευματικές και ηθικές ελευθερίες καταστρατηγούνται ή πατρονάρονται από τον περίγυρο ή και την κοινωνία κι οδηγούν στη συρρίκνωση των ατομικών ελευθεριών σε ψυχολογικό επίπεδο.

Είναι βέβαια πολλά τα παραδείγματα που μπορούν να τεθούν, αλλά ίσως να αξίζει περισσότερο και να είναι προτιμότερο να δούμε μαζί πώς παίρνει σάρκα κι οστά η παραπάνω διατύπωση που ενδεχομένως να σού φαίνεται παρατραβηγμένη. Κοινωνιολόγοι, μέσα από ποιοτικές και ποσοτικές έρευνες έχουν καταλήξει ότι το άτομο τείνει να αυτοπεριορίζεται με βάση τα «προστάγματα» της κοινωνίας της οποίας είναι μέλος. Με τον όρο «προστάγματα» δεν εννοούμε τίποτα διαφορετικά από τα «αποδεκτά» πρότυπα συμπεριφορών τα οποία και μαθαίνουμε κι εν συνεχεία εσωτερικεύουμε κι αργότερα στοιχειοθετούμε ως ιδανικά.

Ένα τέτοιο παράδειγμα, σχετικά απλό, είναι και η λογική «παπούτσι από τον τόπο σου…» που αν μη τι άλλο καλεί το άτομο να μην απομακρυνθεί από τον τόπο γέννησης ή/και ανατροφής. Αυτό βέβαια μπορεί εύκολα να επεκταθεί και στην κοινωνικο-οικονομική σφαίρα όπου προτρέπει το άτομο να μην απομακρυνθεί πολύ και να διασφαλιστεί και το λεγόμενο social class closure.

Πέραν όμως της κοινωνικο-οικονομικής έκτασης του ζητήματος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αυταπάτη της ελευθερίας στον έρωτα έρχεται και με άλλες μορφές. Μάς χτυπάει την πόρτα με ρατσιστικές και ομοφοβικές ρητορικές. Πόσες είναι οι φορές άλλωστε που έχει τύχει να ακούσεις ή να διαβάσεις ότι η πιο αποδεκτή μορφή έρωτα και κατ’ επέκταση έκφραση ερωτικής ελευθερίας, είναι μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας; Αν όντως υπάρχει ελευθερία στον έρωτα, γιατί δε γίνεται όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, να μπορούν να τον ζήσουν; Αν υπάρχει όντως ελευθερία έκφρασης του έρωτα γιατί είναι αποδεκτό από κάποιους αλλά όχι από κάποιους άλλους που δε χωρούν στα στεγανά και τα παραδεδομένα πρότυπα μιας ολίγον οπισθοδρομικής κοινωνίας;

Ας πάρουμε ως δεδομένο ότι αποδεχόμαστε όλα τα παραπάνω κι όντως αλλάξει ο κανόνας κι όντως υπάρξει ελευθερία στον ποιον και πώς ερωτευόμαστε, τι γίνεται με την ελευθερία να επιλέξουμε εμείς οι ίδιοι το ταίρι μας. Πόσο εύκολα αποτινάσσουμε τα πρέπει και τα πρότυπα του οικογενειακού περίγυρού μας και πόσο εύκολα μπορούμε να πατήσουμε πόδι και να πούμε εγώ αυτό επιλέγω;

Είναι, δυστυχώς, λίγες οι περιπτώσεις που είμαστε πραγματικά ελεύθεροι να επιλέξουμε σύντροφο. Έχει ειπωθεί ότι μια από τις μεγαλύτερες ελευθερίες που μπορεί ν’ απολαύσει το άτομο είναι όταν αποτάσσεται τα πιστεύω και τις γνώμες των άλλων. Γνώμες που θα προσπαθήσουν να σού υποδείξουν με ποιον να είσαι και τι να είσαι. Γνώμες που θα προσπαθήσουν να προστατέψουν «για το καλό σου», γιατί «αυτές ξέρουν».

Σού έχω νέα λοιπόν. Είσαι ελεύθερος να αγαπήσεις όποιον και όποια θέλεις, να ερωτευτείς παράφορα όποιον και όποια θέλεις και να το ζήσεις όπως θέλεις. Μην αφήσεις κανέναν να έχει λόγο στην ευτυχία σου. Ή και τη δυστυχία σου, αν θες. Το μόνο που έχει σημασία, είναι εσύ και το άτομο εκείνο. Όλοι οι άλλοι απλώς περισσεύουν.