Καμιά φορά συγκρούονται οι τομείς της ταυτότητάς μας

Υπάρχουν φορές που θυμάμαι στιγμές από το Γυμνάσιο–Λύκειο και το πώς αισθανόμουν όταν έφτανε η ώρα της Κοινωνιολογίας ή της Κοινωνικής και Πολιτικής Οικονομίας. Ήταν συνήθως οι πιο βαρετές ώρες της ημέρας και δεν καταλάβαινα και πολύ πού θα μου χρησιμεύσουν όλα αυτά. Μεγαλώνοντας, ωριμάζοντας και βάζοντας στο κεφάλι μου διάφορους κοινωνικούς προβληματισμούς άρχισα να βλέπω γιατί η κοινωνιολογική θεωρία είναι σημαντική μέχρι και στις πιο μικρές στιγμές μας. Ο προβληματισμός μου ήταν τόσο μεγάλος που θέλησα να τη σπουδάσω για να προσπαθήσω να καταλάβω πώς να αντιλαμβάνομαι, να διαχειρίζομαι τις καταστάσεις και τους ανθρώπους γύρω μου.

Πολλές φορές εγείρεται το ερώτημα γιατί να καταπιαστεί κάποιος με ένα κοινωνιολογικό θέμα ή να διαβάσει κάποια κοινωνιολογική θεωρία που θα τον βοηθήσει να εξηγήσει γιατί αυτά που του συμβαίνουν γίνονται με τον συγκεκριμένο τρόπο. Ήταν κατά τη διάρκεια του τέταρτου έτους σπουδών μου που ήρθα σε επαφή με θεωρίες που διέφεραν από τις κλασικές των σημαντικότερων μορφών της Κοινωνιολογίας όπως Marx, Durkheim, Weber, Simmel και έδιναν μια διαφορετική οπτική στα διδάγματά τους. Μεγάλο μέρος της Σύγχρονής Κοινωνιολογικής Θεωρίας πατά γερά στην Κριτική Θεωρία (Critical Theory), η οποία είναι αποτέλεσμα της Ευρωπαϊκής κοινωνικής σκέψης που θέτει τον αντίποδα στον συντηρητισμό της Λειτουργικής (Functionalist) οπτικής. Κάπου ανάμεσα στα διάφορα άρθρα, έπεσε το βλέμμα μου σε ένα άρθρο της Patricia Hill Collins που μιλούσε για την ιδέα του “intersectionality” (διατομεακή μεταχείριση του ατόμου) και το πώς οι διάφορες ιδιότητες του ατόμου μπορούν να γίνουν και γίνονται αφορμές για να λάβει το άτομο διαφορετική μεταχείριση είτε από την πολιτεία ή από άλλα μέλη της κοινωνίας.

Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην Κριτική Φεμινιστική Θεωρία (Critical Feminist Theory) και αργότερα σε ευρύτερο πλαίσιο για ζητήματα διαφορετικότητας, από την Kimberlé Crenshaw, η οποία στα έργα της “Demarginalizing the Intersection of Race” (1989) και “S-e-x and Mapping the Margins” (1991) θέτει τον όρο στην υπηρεσία της Κοινωνιολογίας. Η Crenshaw δημιούργησε ένα πλαίσιο όπου οι διάφορες ταυτότητες/ιδιότητες του ατόμου (sections) μπορούν να επιδρούν ταυτοχρόνως και έτσι να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ανισότητες, ρατσισμό, σεξισμό και περιθωριοποίηση. Το έργο της επικεντρώνεται στις ανισότητες και τον διαχωρισμό που υφίστανται οι Αφρο-Αμερικάνες στο νομικό πλαίσιο των ΗΠΑ.

Κατά την Patricia Hill Collins, η ιδέα του intersectionality μπορεί να διευρυνθεί και να γίνει ένας τρόπος να ερευνήσουμε, να καταλάβουμε και να αναλύσουμε περίπλοκες δομές της πραγματικότητάς μας, των διαπροσωπικών μας σχέσεων και εμπειριών αλλά και την πολυπλοκότητα του ατόμου γενικότερα. Οι Hill-Collins και Bilge (2016) γράφουν ότι σύμφωνα με την ιδέα της διατομεακής μεταχείρισης του ατόμου οι κοινωνικές σφαίρες, οι αλληλεπιδράσεις και οι εμπειρίες δεν μπορούν να κατανοηθούν ως αποτελέσματα ενός μόνο παράγοντα αλλά είναι κατά βάση αποτελέσματα μιας πληθώρας παραγόντων που (αλληλ)επιδρούν εντός και εκτός του ατόμου. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία δομών κυριαρχίας σε μια κοινωνία (matrix of domination). Στο βιβλίο της Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment (2000) εξηγεί πώς ακριβώς οι δομές κυριαρχίας μπορούν να δημιουργήσουν συστήματα καταπίεσης (systems of oppression). H Hill-Collins χρησιμοποιεί τη Μαρξιστική Φεμινιστική θεωρία και συνδυάζοντας τη με τις αρχές της διατομεακής μεταχείρισης του ατόμου αποδεικνύει πως το κοινωνικο-οικονομικό status quo δε δίνει στις γυναίκες τη δυνατότητα να ανελιχθούν. Αυτό κατά κύριο λόγο συμβαίνει γιατί οι τομείς του φύλου και της καταγωγής επιδρούν (αρνητικά στην προκειμένη) στην αγορά εργασίας.

Ενώ η Hill-Collins επικεντρώνεται κυρίως σε θέματα φυλετικών διακρίσεων, η θεωρία της όπως έχει εξελιχθεί μπορεί να εφαρμοστεί και σε διάφορες άλλες ανισότητες που παρατηρούνται στις σύγχρονες κοινωνίες. Από τον σεξισμό, τις διακρίσεις λόγω ερωτικού προσανατολισμού, εμφάνισης ή/και κοινωνικής τάξης και πολιτικών πεποιθήσεων μέχρι τον τρόπο που επιλέγουμε να κινηθούμε, η επίδραση που υπάρχει ανάμεσα στους τομείς της προσωπικότητάς μας και τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας είναι εμφανής, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά.

Κι αν ακόμα νομίζεις ότι οι κοινωνικές ανισότητες δεν υπάρχουν, ότι συνήθως το σύστημα δε φέρει ευθύνη και ότι μάλλον υπάρχουν γιατί το άτομο δεν προσπαθεί αρκετά, ξανασκέψου το. Μήπως ήρθε η ώρα να αναγνωρίσουμε την πολυπλοκότητα των ατόμων και τον κοινωνιών και να δράσουμε σύμφωνα με αυτή; Ίσως έτσι να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να είμαστε πιο ανοιχτοί με το διαφορετικό και να παλέψουμε μέχρι το σημείο που όλοι θα έχουν ίδια μεταχείριση.