Όλοι μας γνωρίζουμε και μπορούμε να ανακαλέσουμε αγώνες, συζητήσεις και διαμάχες απέναντι στα κλισέ, ανά τους αιώνες επαναστάσεις που χρειάστηκαν για να αλλάξουν και που ακόμα χρειάζονται και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να χρειάζονται. Κι αυτό γιατί η τάση για γενίκευση είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, κάνει την ομοιότητα ανακουφιστική και το διαφορετικό μια απλή εξαίρεση στον κανόνα. Είναι εκείνα τα κλισέ που προσπαθούν να μας διαμορφώσουν από χρόνο μηδέν, παρουσιάζοντάς μας ως δεδομένα κι αδιαπραγμάτευτα στοιχεία που η καθημερινότητα, η πραγματικότητα ή το ίδιο μας το είναι αντιτίθεται και αρνείται να δεχτεί.
Κι αν αυτά αφορούν σε τομείς της επιστήμης, της ζωής, του έρωτα ή των σχέσεων, λίγη σημασία έχει, καθώς η φιλοσοφία της γενίκευσης για να γίνει κάτι αποδεκτό, είναι αυτή που παραμένει και επιμένει δημιουργώντας κι ενισχύοντας στερεότυπα. Ένα από τα πιο ισχυρά, λοιπόν, κλισέ, αποτελεί αυτό της άμεσης συσχέτισης του γενετικού φύλου με τη σεξουαλικότητα, την επιλογή συντρόφου, με την ίδια την αυτοαντίληψη που αποκτά και διαμορφώνει κανείς σχετικά με το φύλο του.
Φύλο, γενετικό φύλο, κοινωνικό φύλο, έμφυλη ταυτότητα, coming out, queer και χιλιάδες άλλοι όροι κατακλύζουν καθημερινά άρθρα που διαβάζουμε, ειδησεογραφικές περιγραφές αλλά και τίτλους που χρησιμοποιούν για να αυτοσυστηθούν πολλοί από τους πολίτες αυτού του κόσμου. Αλήθεια, πόσοι γνωρίζουμε τις αντωνυμίες ze/hir που είναι φυλετικά ουδέτερες κι αντικαθιστούν το he/she (αυτός/ αυτή) και το his/hers (αυτού/ αυτής); Η εμφάνιση του gender-neutralism (κίνημα για την ουδετερότητα φύλου) στοχεύει ακριβώς στην αποφυγή της χρήσης όρων, γλώσσας και θεσμών που εστιάζουν στη διάκριση ρόλων ανάλογα με το φύλο, τη σεξουαλική ή την έμφυλη ταυτότητα.
Κι αν όροι όπως bisexual, trans, gay και λεσβία μας μοιάζουν πιο οικείοι, παραμένει συχνό να τους έχουμε απλά ακούσει –ή και χρησιμοποιήσει- αλλά να μη γνωρίζουμε σε τι ακριβώς αναφέρονται. Από την άλλη, υπάρχουν και όροι όπως femme, demigender, cis- gender που ακούγονται στην καλύτερη των περιπτώσεων άγνωστοι ενώ, συχνά και κακώς, αντιμετωπίζονται με επιφυλακτικότητα και καχυποψία. Πάμε να δούμε 10 βασικούς ορισμούς για την ταυτότητα φύλου (gender identity) και να μάθουμε τι σημαίνουν.
1. Cis gender-trans gender
Αν σας θύμισε κάτι από χημεία να ξέρετε ότι λίγο πολύ πέσατε μέσα. Κατά σχετική αντιστοιχία με τα ισομερή και τις χημικές ενώσεις, οι όροι στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν άτομα στα οποία η προσωπική αντίληψή τους ως προς το φύλο ταυτίζεται με αυτή που τους αποδόθηκε κατά τη γέννησή τους (cis) ή δεν ταυτίζεται (trans).
2. Agender (άφυλο)
Ο όρος αναφέρεται στα άτομα που νιώθουν ότι δεν έχουν φύλο. Πρόκειται για άτομα τα οποία αισθάνονται απουσία ταυτότητας φύλου.
3. Genderqueer (μη δυαδικό)
Σε αυτή την περίπτωση η ταυτότητα φύλου δεν είναι ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό. Είναι μεταξύ ή πέρα από τα φύλα ή είναι κάποιος συνδυασμός φύλων. Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά και για να κάνει δήλωση πολιτικής ορθότητας και να θέσει υπό αμφισβήτηση το δυαδικό σύστημα των φύλων.
Σημείωση. Ο όρος queer έχει μακρόχρονη ιστορία και πολύπλευρες ερμηνείες και τρόπο χρήσης. Ο χαρακτήρας του έχει εξελιχθεί από τον υποτιμητικό- υβριστικό ρόλο για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε αρχικά, σε όρο που χρησιμοποιείται αντιδραστικά και κατ’ επιλογήν από ακτιβιστές ως όρος αυτοπροσδιορισμού από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Είναι επίσης, όρος ομπρέλα που χρησιμοποιείται, συχνά, από άτομα που δεν αποδέχονται τις παραδοσιακές έννοιες των δύο φύλων και της σεξουαλικότητας. Ως όρος μπορεί να περιλαμβάνει gay (άντρες και γυναίκες), αμφιφυλόφιλους, trans, ενδοφυλικά άτομα. Η χρήση του όρου, ωστόσο, παραμένει κατά πολλές ερμηνείες εν δυνάμει αμφιλεγόμενη και χρειάζεται προσοχή, ιδίως όταν αυτή γίνεται υπό άγνοια της σημασία της.
4. Δυσφορία Φύλου (Gender Dysphoria)
Πρόκειται για διαγνωστική κατηγορία που χρησιμοποιείται στο DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) .Η χρήση του γίνεται αντί της «Διαταραχής Ταυτότητας Φύλου» και ο σκοπός είναι ακριβώς το να περιοριστεί το στίγμα της διαταραχής που υφίστανται τα trans άτομα. Βασικό κριτήριο για να τεθεί η διάγνωση περί δυσφορίας φύλου αποτελεί η παρουσία κλινικά σημαντικής δυσφορίας εξαιτίας της διαφοράς ανάμεσα στην έμφυλη ταυτότητα ενός ατόμου και την ταυτότητα που του έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση αλλά και τη μετέπειτα πορεία του.
5. Asexual (ή ace)
Πρόκειται και εδώ για όρο ομπρέλα που καλύπτει φάσμα που μπορεί να περιλαμβάνει μεγάλο πλήθος ατόμων με κοινό βασικό χαρακτηριστικό το μικρό ή ανύπαρκτο ενδιαφέρον για ερωτική πράξη, παρ’ όλο που προτιμούν και επιλέγουν συναισθηματικά στενές επαφές. Σε αυτό τον όρο συναντώνται άτομα demisexual (άτομα που αναπτύσσουν ερωτικό ενδιαφέρον μόνο όταν δεθούν στενά και δυνατά με άλλο άτομο), grey-A (άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ανάμεσα στο sexual κι asexual), queerplatonic (άτομα που έχουν επαφές που όμως δεν είναι φιλικές αλλά χαρακτηρίζονται από έντονο συναισθηματικό στοιχείο και δέσιμο).
6. Genderfluid (ρευστόφυλο)
Η ταυτότητα φύλου σε αυτά τα άτομα είναι ρευστή κι εναλλασσόμενη ακριβώς όπως λέει και ο όρος. Για παράδειγμα, μπορεί τη μια στιγμή το άτομο να νιώθει θηλυκό την επόμενη αρσενικό και μια άλλη στιγμή agender. Οι εναλλαγές μπορεί να επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες αλλά και από το ίδιο το άτομο. Σε κάθε περίπτωση, ακριβώς λόγω της ρευστότητας, είναι σημαντικό να ρωτάμε κάθε genderfluid άτομο πώς αισθάνεται τη δεδομένη στιγμή. Σημαντικό είναι επίσης να γνωρίζει κανείς και τους εξής σχετικούς με το genderfluid όρους: Genderfae, πρόκειται για μια μορφή ρευστότητας φύλου η οποία ποτέ δε ρέει προς τον ανδρισμό. Μπορεί να είναι άτομα androgyne (κινείται μεταξύ αρσενικού και θηλυκού), agender και κάθε άλλο μη δυαδικού φύλου. Genderfaun, κατά αντιστοιχία με το παραπάνω, η μορφή αυτή δε ρέει ποτέ προς το θηλυκό στοιχείο. Genderflor, σε αυτή τη μορφή, η εναλλαγή και η ροή ανάμεσα στα φύλα δεν περιλαμβάνει ποτέ το πέρασμα από θηλυκό και αρσενικό.
7. Τwo-spirit
Αποτελεί μετάφραση του «niizh manidoowag» της Anishinaabemowin (γηγενής γλώσσα της Β. Αμερικής) Όρος με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων και πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τους Ιθαγενείς της Αμερικής για άτομα που ένιωθαν μέσα τους τη συνύπαρξη του αντρικού και του γυναικείου πνεύματος. Το κίνημα πήρε μεγάλες διαστάσεις και παρ’ όλο που από το 1990 προτάθηκε η χρήση του ως τρόπος ενοποίησης των διαφορετικών ταυτοτήτων φύλων των Αυτοχθόνων της Αμερικής, αποτελεί μάλλον όρο ομπρέλα παρά εκφράζει συγκεκριμένο προσανατολισμό. Έκτοτε και σύγχρονα, χρησιμοποιείται με επίγνωση και σεβασμό του συνεχούς και της ροής στην ταυτότητα και την έκφραση του φύλου- χωρίς όμως να συγχέεται με το genderfluidity.
8. Femme
Αφορά σε κάθε άτομο της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που έχει θηλυκό χαρακτήρα ή/και πνεύμα. Με τον όρο περιγράφεται ο ρόλος, το πνεύμα, η αντίληψη ως εαυτής μέσω του θηλυκού φύλου. Μπορεί να αναφέρεται σε trans/ cis γυναίκα, λεσβία, bisexual και κάθε άτομο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του με θηλυκό τρόπο.
9. Demigender
Είναι ομάδα φύλων στην οποία τα άτομα αισθάνονται μερικώς αλλά όχι πλήρως μέρος ενός φύλου. Τα demigender άτομα συνδέονται με κάποια χαρακτηριστικά φύλου αλλά όχι με τόσα ώστε να νιώσουν ότι ανήκουν πλήρως σε αυτό. Ο όρος χρησιμοποιείται ενίοτε και για άτομα που νιώθουν μερική συσχέτιση με το θέμα «φύλο» εν γένει. Συχνά χρησιμοποιούνται και οι όροι non-binary (μη δυαδικό φύλο), transgender (διαφυλικό). Κάθε φύλο μπορεί να έχει την demi εκδοχή του κι έτσι υπάρχουν οι όροι demiboy, demigirl, demiagender. Στο άλλο άκρο συναντώνται τα Hypergender άτομα. Πρόκειται για όρο αρκετά σύγχρονο, αφού η εισαγωγή του έγινε μόλις το 2017. Χρησιμοποείται για να περιγράψει άτομα που νιώθουν και αυτοπεριγράφονται ως ένα φύλο αλλά σε πιο έντονο βαθμό από όσο τα υπόλοιπα άτομα του ίδιου φύλου.
10. Intersex
Άτομα που γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου που δεν ταυτίζονται με τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός εκ των δύο (δυαδικών) φύλων . Οι διαφορές μπορεί να είναι ορμονικές, ανατομικές και χρωμοσωμικές. Σε κάποιες περιπτώσεις η εικόνα είναι σαφής από τη γέννηση. Σε άλλες περιπτώσεις, τα ιντερσεξ στοιχεία μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους κατά την εφηβεία. Ερωτικά μπορεί να έλκονται από άτομα του ίδιου ή του αντίθετου φύλου.
«Είναι ώρα όλοι να δούμε το φύλο ως ένα φάσμα αντί για δύο σύνολα αντίθετων ιδανικών.» Emma Watson
Συντάκτης: Ελένη Καραχανίδη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
