Το ‘χουμε πει πολλές φορές, και μάλλον θα χρειαστεί να το πούμε άλλες τόσες. Όλα είναι μέσα στο μυαλό μας. Τα πάντα παίρνουν τη μορφή και τη δύναμη που εμείς, οι ίδιοι, τους δίνουμε.
Σταμάτα, λοιπόν, να κάνεις σενάρια και να φαντάζεσαι πράγματα. Κοίτα και, πάνω απ’ όλα, ζήσε στην πραγματικότητα που σε περιβάλλει. Σ’ αυτό που συμβαίνει τώρα!
Μπορεί, βέβαια, καμιά φορά και να ‘ναι όντως έτσι τα πράγματα. Να έχουμε οδηγηθεί, δηλαδή, σε πλάνη.
Αν αμφισβητούμε τα πάντα και είμαστε καχύποπτοι, δεν μπορούμε ν’ απολαύσουμε αυτό που μας συμβαίνει. Αδυνατούμε ν’ αφεθούμε, και το μυαλό μας βρίσκεται πάντοτε σ’ εγρήγορση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι τα σενάρια και οι εναλλακτικές που πλάθουμε, ανταποκρίνονται απαραίτητα στην πραγματικότητα. Άλλωστε, εκατό υποψίες δεν κάνουν μια απόδειξη, όπως είπε και ο Dostoyevsky. Είναι μόνο πιθανά σενάρια που περιμένουν να συμβούν.
Ένα καχύποπτο άτομο διατηρεί στάση δυσπιστίας απέναντι στα κίνητρα και τις προθέσεις των συνανθρώπων του και τείνει να ερμηνεύει κάθε λέξη ή κάθε πράξη ως κακόβουλη και απειλητική.
Η καχυποψία διαστρεβλώνει την κριτική ικανότητα του ατόμου, κι ακόμα κι όταν τα ερεθίσματα και τα δεδομένα που λαμβάνει από τον κοινωνικό περίγυρό του είναι φαινομενικά ουδέτερα, καταλήγει να τα βλέπει έτσι, ώστε να επιβεβαιώνει πάντοτε το κακό σενάριο με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, επιλέγοντας, να ενισχύει τις αρνητικές του πεποιθήσεις.
Συνήθως τα άτομα αυτά υιοθετούν τέτοια στάση ζωής σ’ όλες τις σχέσεις τους.
Στον ερωτικό τομέα, μονίμως πιστεύουν ότι το έτερον ήμισύ τους απατάει ή ψεύδεται συστηματικά, ώστε να διατηρεί μία ή περισσότερες παράλληλες σχέσεις.
Στο φιλικό κομμάτι, αδυνατούν να ανοιχτούν και να μοιραστούν σκέψεις ή συναισθήματα, διότι τρέφουν την πεποίθηση ότι αργά ή γρήγορα αυτές οι πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν εναντίον τους, ώστε να τους διαβάλουν ή να τους κάνουν κακό.
Επαγγελματικά, θεωρούν ότι οι συνάδελφοί τους σκάβουν το λάκκο τους και προσπαθούν να τους διαβάλουν με κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο, προκειμένου να ανελιχθούν εις βάρους τους.
Βρίσκονται μόνιμα σε κατάσταση επιφυλακής, πάντοτε στις επάλξεις για ν’ αντιμετωπίσουν έναν υποτιθέμενο πόλεμο, ν’ αναπτύξουν ένα σενάριο καταστροφολογίας. Πάντοτε με επιχειρήματα που άλλοτε στέκουν και άλλοτε όχι, θέτουν τους ανθρώπους γύρω τους σε διαρκή κατάσταση ελέγχου και επαλήθευσης.
Κι αν αυτός που υπήρξε δύσπιστος απέναντι σε κάτι στη ζωή του επαληθεύτηκε, έστω και μία φορά, τότε αυτό από μόνο του αποτελεί και την απόλυτη δικαίωση για τη διατήρηση αυτής της συμπεριφοράς.
Όλο αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κοινωνική τους απομόνωση, διότι αδυνατούν να εμπιστευθούν τους ανθρώπους γύρω τους. Ζουν μ’ έντονο το στοιχείο του φόβου.
Σαφώς υπάρχει και η σχολή που υποστηρίζει, ότι η καχυποψία μπορεί ν’ αποτελέσει και θετικό στοιχείο, καθώς μπορεί να μας προφυλάξει από τυχόν κακοτοπιές ή δυσάρεστες καταστάσεις. Όπως υποστηρίζει και ο Βρετανός συγγραφέας, John Le Carré, η επιβίωσή μας είναι μια απεριόριστη ικανότητα για καχυποψία.
Κι όποιος έχει καεί στο χυλό, φυσάει και το γιαούρτι, λέει ο θυμόσοφος λαός.
Άνθρωποι που εμπιστεύθηκαν τυφλά άλλους ανθρώπους, που έδωσαν τα πάντα, χωρίς να κρατήσουν μια πισινή ή που δεν έλεγξαν αυτά που άκουσαν, που πίστεψαν αδιάκριτα σε υποσχέσεις και λόγια μεγάλα κι έπειτα έφαγαν τα μούτρα τους, επειδή κάποιος αποφάσισε να εκμεταλλευτεί αυτή την άνευ όρων αφοσίωση και εμπιστοσύνη τους, θα πουν ότι καλύτερα ν’ αμφιβάλεις για τα πάντα, να εξερευνείς όλες τις εκδοχές, να ‘χεις σκεφτεί όλα τα πιθανά σενάρια και το τι μπορεί να κρύβεται πίσω από κάθε λέξη που ακούς και να είσαι καχύποπτος για τις προθέσεις και τα λόγια του άλλου, παρά να αφήνεσαι αβίαστα.
Τι μπορεί να βοηθήσει στο να μην είναι κάποιος καχύποπτος;
Η διαρκής και ειλικρινής επικοινωνία ανάμεσα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, καθώς ξεκαθαρίζει τις προθέσεις, θέτει το πλαίσιο, στήνει το σκηνικό και έτσι ο καθένας γνωρίζει που κινείται. Όταν παίζεις με όλα τα χαρτιά σου ανοιχτά, χωρίς να μπλοφάρεις και χωρίς να έχεις κρυμμένους άσους στο μανίκι, αναγκάζεις και το συμπαίκτη σου να παίξει και αυτός με ανοιχτά χαρτιά. Επί ίσοις όροις. Έστω κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ρισκάρεις και να εμπιστευθείς το συμπαίκτη σου. Πρόσεξε: το «συμπαίκτη» είπα, όχι τον αντίπαλο.
Αυτού του είδους οι συμπεριφορές, άλλωστε, λειτουργούν και λίγο σαν μαγνήτες. Σαν αλυσιδωτή αντίδραση. Τα λόγια και οι πράξεις του ενός πυροδοτούν τις πράξεις και τα λόγια του άλλου. Μολύνουν με κάποιο τρόπο ο ένας τον άλλο.
Τα λόγια οφείλουν να έχουν συνέπεια και συνοχή με τις πράξεις. Ν’ αποτελούν ένα οικοδόμημα με γερά θεμέλια. Πρέπει να κουμπώνουν το ένα με το άλλο. Μ’ αυτόν τον τρόπο δε μένει κενό για να φωλιάσει και ν’ αρχίσει να σκάβει ύπουλα, αλλά μεθοδικά, η καχυποψία.
Διότι θα τρυπώσει από τα θεμέλια –συνήθως εκεί γίνεται η ζημιά– και θα σε κάνει ν’ αμφιβάλεις για τα πάντα. Για ό,τι έχεις ακούσει μέχρι τώρα, ό,τι έχεις δει. Και θ’ αμφισβητήσεις ακόμα και αυτά που θεωρούσες αυτονόητα και δεδομένα. Θα γκρεμίσει το χάρτινο πύργο σου και εσύ θα ψάχνεις από πού μπάζει νερά.
Και κάπως έτσι, μετά, αυτό θα εξαπλωθεί σαν σκιά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής σου.
Όλα θα μπουν υπό νέο πρίσμα και θα εξετασθούν ξανά από την αρχή, με νέες διαδικασίες, υπολογίζοντας νέες παραμέτρους, θέτοντας τα όρια διαφορετικά. Και χωρίς να το συνειδητοποιήσεις μπαίνεις σ’ έναν εφιαλτικό κυκεώνα σκέψεων και σεναρίων. Ανοίγεις την πόρτα στο χάος και το καλωσορίζεις.
Η καχυποψία μοιάζει με ελικοειδή σκάλα που σε κατευθύνει ολοένα και πιο βαθιά στα έγκατα του σκότους, και όταν πιστέψεις ότι μπορείς και να απελευθερωθείς, όσο προσπαθείς ν’ ανέβεις προς τα πάνω, τόσο αυτή στροβιλίζεται και σε παρασύρει στην αντίθετη φορά.
Είναι καλό και υγιές να εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους γύρω μας. Ίσως όχι τυφλά, όμως. Πού και πού δε βλάπτει να επαληθεύουμε και αυτά που ακούμε, διότι όσο ανόητο είναι να εμπιστεύεται κανείς τους πάντες, άλλο τόσο ανόητο είναι και να μην εμπιστεύεται κανέναν.
Συντάκτης: Νατάσα Χατζηαντωνίου
