«Ηθοποιός σημαίνει φως» είχε ερμηνεύσει συγκλονιστικά ο Δημήτρης Χορν πριν από 50 χρόνια περίπου, σε στίχους και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ο τελευταίος στίχος του, «απ’ την ψυχή, ως την ψυχή», είναι ο ορισμός του καλλιτέχνη. Με την εκάστοτε τέχνη του μιλάει στην καρδιά των «ακροατών», περνάει μηνύματα και ξυπνάει συναισθήματα. Ένας απεριόριστος τρόπος έκφρασης, με σκοπό να καταστήσει το ατομικό βίωμα καθολικό.
Ο καλλιτέχνης με αίσθημα ελευθερίας και πάθος, δίνει υπόσταση, με την τέχνη και τον τρόπο του, στον ψυχικό του κόσμο. Καταθέτει τα προσωπικά του ερεθίσματα στον καμβά της κοινωνίας, άλλοτε με λέξεις κι άλλοτε με εικόνες. Πολλές φορές συμβαδίζει με την εποχή του ενώ άλλες προτρέχει για να μας φανερώσει το μέλλον, ως καθρέφτης κι ως προφήτης αντίστοιχα. Όποιο δρόμο κι αν επιλέξει, αποσκοπεί πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα, να εξωτερικεύσει και να πραγματώσει το «είναι» του.
Το έργο ενός καλλιτέχνη είναι παράγωγο της ψυχοσύνθεσής του. Το χρησιμοποιεί για να μεταφέρει την αλήθεια του, να μας δείξει την προσωπική του οπτική γωνία σε ζητήματα πολυδιάστατα. Η τέχνη από μόνη της δεν έχει όρια, ο αποδέκτης τα θέτει ανάλογα με τις ιδεολογίες του. Το έργο εξαρτάται από την προσωπικότητα του καλλιτέχνη αλλά δεν ισχύει το αντίστροφο.
Με τη δημοσιοποίηση του έργου ο κάθε ένας από εμάς περνάει σε ρόλο κριτή, γιατί με την κοινοποίηση έρχεται κι η έκθεση του δημιουργού στα «μέσα μαζικής κατανάλωσης». Κάπου εκεί η κριτική σκέψη χάνει τη σκέψη και το σαλόνι καταλήγει δικαστήριο στη Μέση Ανατολή. Στήνουμε στον τοίχο τον δημιουργό και ξεκινάμε το παραλήρημα: «Τι φοράει αυτός ρε;», «Πώς είσαι έτσι;», «Αυτός δεν είναι gay;», «Τι να μας πεις κι εσύ τώρα ρε;». Το θάψιμο του Ελληνάρα αποτελεί εθνικό σπορ. Ακούσαμε, θάψαμε, τελειώσαμε.
Ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματα είναι του Κ. Π. Καβάφη, η Ιθάκη. Θυμάμαι στο λύκειο, όταν διαβάζαμε το συγκεκριμένο ποίημα, η μισή τάξη είχαμε κολλήσει στη σεξουαλικότητα του ποιητή. Χλευάζαμε τις ομοφυλοφιλικές τάσεις του χωρίς να ακούσουμε λέξη από το κείμενο. Προσωπικά ντρέπομαι πολύ που κορόιδευα έναν απίστευτο καλλιτέχνη, στον οποίο η ελληνική και παγκόσμια ποίηση χρωστάει ένα μεγάλο κομμάτι της κληρονομιάς της. Έμεινα στην προσωπική του ζωή πριν αντικρίσω το μεγαλείο της ψυχής του.
Υπόδειγμα ανθρώπου και καλλιτεχνικό παράδειγμα προς μίμηση. Αυτούς χρειάζεται ο χώρος της τέχνης για να κερδίσει ξανά τη χαμένη αίγλη που είχε κάποτε. Πρεσβευτές της ποιότητας με στοχευμένο λόγο κι άποψη. Πέρα από τους «λευκούς ιππότες» της τέχνης υπάρχουν κι άλλες κατηγορίες που θα αναλύσω ευθύς αμέσως.
Όσοι οι άνθρωποι, τόσες κι οι απόψεις για κάθε θέμα, οπότε είναι απόλυτα λογικό τις περισσότερες φορές να διαφωνείς. Ιδιαίτερα, όταν κάνεις χρήση του δικαιώματος να πεις δημόσια την άποψή σου, πρέπει να περιμένεις και να κριθείς για αυτήν. Το θέμα όμως κάθε φορά είναι τα κριτήρια, που θα στοιχειοθετήσουν την κριτική. Ένας καλλιτέχνης ο οποίος υποστηρίζει ρατσιστικές αντιλήψεις, θα κριθεί ως μέλος της κοινωνίας κι όχι ως εκπρόσωπος των τεχνών, εφόσον δεν προσπαθεί να τις περάσει ως κοινωνικό μήνυμα.
Θα έκρινες ένα ρατσιστή δημόσιο υπάλληλο ως προς τη δουλειά του λόγω των αντιλήψεών του, αν αυτές δεν επηρέαζαν τη συμπεριφορά του και την εργασία του; Όχι φυσικά. Το ίδιο ισχύει και με τους καλλιτέχνες. Διαφωνώ σχεδόν πάντα με τον Σφακιανάκη αλλά δε θα σταματήσω να ακούω, τα υπέροχα για ‘μένα, ερωτικά, λαϊκά τραγούδια του. Δε βγάζει νόημα το αντίθετο.
Βέβαια, προχωρώντας παραπέρα, υπάρχουν καλλιτέχνες που προσπαθούν μόνο να προκαλούν την κοινή γνώμη και να μας εξοργίζουν. Εκμεταλλευόμενοι την υπερπροβολή τους μπουρδολογούν ασύστολα, προσπαθώντας να καλύψουν την πνευματική τους γύμνια. Αναδεικνύουν μία ανθυγιεινή μορφή αισθητικής, φέρονται άσχημα και κατακρεουργούν την τέχνη που τους ανέδειξε, απεξαρτημένοι από το τελευταίο ίχνος σεβασμού προς αυτήν. Είναι ύψιστη ύβρις η προσβολή των τεχνών και του κοινού. Αυτοί δεν είναι καλλιτέχνες αλλά έρμαια της κοινωνικής προβολής.
Ο σκοπός της τέχνης είναι να σε ωριμάσει συναισθηματικά και πνευματικά. Αποτελεί τον καλύτερο τρόπο έκφρασης κι οφείλουμε να της αποδίδουμε τις τιμές που της αρμόζουν. Η τέχνη χωρίζεται σε πολλούς δρόμους αλλά ο προορισμός παραμένει πάντα η ψυχή.
Επιμέλεια Κειμένου Θάνου Αραμπταζή: Πωλίνα Πανέρη
Συντάκτης: Θάνος Αραμπατζής
