2 τρόποι που αποφασίζουμε βάζοντας τη λιγότερη δυνατή σκέψη

Καθημερινά καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις για χιλιάδες πράγματα, από το πιο ασήμαντο, όπως τι ώρα θα ξυπνήσουμε ή τι θα βάλουμε αύριο, έως το πιο σημαντικό, όπως το τι θα σπουδάσουμε ή αν πρέπει ν’ αλλάξουμε δουλειά. Αποφασίζουμε ακόμα και για την πιο μηχανική μας κίνηση, αλλά είναι τόσο γρήγορη η αντίδρασή μας, που δεν τη λογίζουμε γι’ απόφαση.

Είναι γεγονός λοιπόν ότι ο εγκέφαλός μας είναι σαν υπολογιστής μ’ έναν πανίσχυρο επεξεργαστή, αφού μπορεί να σκέφτεται πολλά πράγματα ταυτόχρονα, να παίρνει αποφάσεις, να πράττει, ν’ αποθηκεύει πληροφορίες κι αναμνήσεις και να δίνει εντολές σε άλλα ζωτικά μας όργανα. Όμως παρά τις υπεράριθμες δυνατότητές του, γνωρίζουμε καλά ότι δεν είναι ανεξάντλητες. Αυτό, σε συνδυασμό με τον όρο που απέδωσαν οι Susan Fiske και Shelley Taylor στους ανθρώπους -γνωστικοί φιλάργυροι (cognitive misers)- που σημαίνει ότι οι άνθρωποι, πασχίζουν να χρησιμοποιούν τη λιγότερη δυνατή νοητική ενέργεια για να αντεπεξέλθουν, οδηγούν στη χρήση κάποιων ευρετικών μεθόδων, αλλιώς «νοητικές συντομεύσεις» όπως ονομάζονται, για τη λήψη αποφάσεων.

Αυτές οι νοητικές συντομεύσεις λοιπόν, αν και μας βοηθούν να πάρουμε γρήγορα τις όποιες αποφάσεις, μειώνουν ταυτόχρονα και την πιθανότητα να είναι οι σωστές, αφού αγνοούν μεγάλο πλήθος, χρήσιμων για την απόφαση, πληροφοριών. Ας δούμε λοιπόν τις δύο βασικότερες μεθόδους που χρησιμοποιούμε.

1. Ευρετική της αγκίστρωσης

Πρόκειται για τη νοητική συντόμευση, η οποία χαρακτηρίζεται από την τάση των ανθρώπων να στηρίζονται υπερβολικά  και να επηρεάζονται δυσανάλογα, από κάποιες αρχικές πληροφορίες, με αποτέλεσμα ν’ αγνοούν μεγάλο τμήμα της συνολικής πληροφόρησης ή ενδεχόμενων νέων πληροφοριών. Οι αρχικές λοιπόν πληροφορίες, δρουν σαν άγκυρα-εξ’ ου κι όρος αυτής της ευρετικής μεθόδου- κι επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά μας τη δεδομένη χρονική στιγμή αλλά και σε μεταγενέστερες αποφάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, το πόσες φορές αντιπαθήσαμε -αρχικά τουλάχιστον- ένα άτομο ή το κοιτούσαμε με μισό μάτι, επειδή κάποιο χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς του ή ακόμα και το styling του, όταν το γνωρίσαμε, δε μας ταίριαζε ή το θεωρούσαμε ακραίο για τα δικά μας δεδομένα, είτε επειδή είχαμε πληροφορηθεί από άλλα άτομα συμπεριφορές του εν λόγω, που θεωρούμε κατακριτέες.

Σπάνια λοιπόν μπαίνουμε στη διαδικασία ν’ αναλογιστούμε ότι η κατακριτέα για εμάς συμπεριφορά του, ενδεχομένως να πηγάζει από κάποιο βίωμα του συγκεκριμένου ανθρώπου, ή ακόμα ότι αυτό που μας ενόχλησε στο styling του, ίσως ν’ αντιπροσωπεύει κάτι πολύ σημαντικό γι’ αυτόν τον άνθρωπο. Δε σκεφτόμαστε επίσης, ότι οι τυχόν πληροφορίες που λάβαμε από τους άλλους, είναι φήμες ή λανθασμένη κρίση, ακριβώς επειδή στηρίχτηκαν στην ίδια μέθοδο όπως κι εμείς. Ακόμα πιο σπάνια όμως, μπαίνουμε στη διαδικασία να γνωρίσουμε καλύτερα αυτό το άτομο, να μιλήσουμε μαζί του για να κατανοήσουμε την τυχόν ύπαρξη των παραπάνω και γιατί όχι ν’ αλλάξουμε γνώμη. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν, αν γενικεύσουμε αυτή τη μέθοδο πέρα από το παραπάνω παράδειγμα, πόσο άχρηστη ενδεχομένως να είναι η πληροφορία-άγκυρα και πόσο εύκολα μπορεί να στρεβλώσει τις αποφάσεις μας.

2. Ευρετική της διαθεσιμότητας

Η συγκεκριμένη νοητική συντόμευση από την άλλη, στηρίζεται στην τάση των ανθρώπων να λαμβάνουν αποφάσεις, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έρχονται ευκολότερα στον νου τους, ή βάσει πληροφοριών από τα πιο πρόσφατα σχετικά γεγονότα ή από τα πιο αξιομνημόνευτα- συνήθως αρνητικά. Αυτή η μέθοδος έχει ώς αποτέλεσμα, να χάνεται πλήθος πληροφοριών που ζορίζουν το μυαλό μας ή που προέρχονται από παλαιότερες ή λιγότερο αξιομνημόνευτες καταστάσεις. Ένα παράδειγμα αυτής της μεθόδου προκύπτει, όπως αναφέρει κι ο Phillips Tom στο βιβλιο “ Humans.A brief story of how we f*cked it all up”, από την ερώτηση αν έχουν σκοτωθεί περισσότερα άτομα από αντυσηστιμική ενέργεια στις ΗΠΑ ή από μηχανή του γκαζόν. Κι όμως κατά τη δεκαετία 2007-2017, οι περισσότεροι θάνατοι στις ΗΠΑ συγκριτικά, προήλθαν από μηχανές του γκαζόν.

Ας το κάνω και λίγο πιο συγκεκριμένο, θυμίζοντάς μας τις φορές που αρνηθήκαμε κάποιον πιθανό ερωτικό σύντροφο, επειδή είχε κάτι παρόμοιο ή κοινό με κάποια πρόσφατη πρώην σχέση μας, οπότε αμέσως τον αποκλείσαμε, αφού θεωρήσαμε ότι το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Κάθε άνθρωπος όμως, συμπεριφέρεται διαφορετικά, έχει άλλη αντίληψη κι άλλη προσαρμοστική συμπεριφορά κι όλα αυτά είναι πληροφορίες που συνήθως αγνοούμε σε μια τέτοια περίπτωση.

Αναλογιστείτε τώρα, πόσο άσχημα μπορούν να πάνε τα πράγματα και πόσο πιθανόν λάθος αποφάσεις λάβουμε, όταν στο μυαλό μας συνεργάζονται οι δύο παραπάνω μέθοδοι, της αγκίστρωσης και της διαθεσιμότητας. Η χαρά του παραλογισμού κι ο εχθρός της λογικής. Για τον λόγο αυτό την επόμενη φορά που θα κληθείτε να πάρετε μία όχι και τόσο μηχανική κι απλή απόφαση, φροντίστε να εξασφαλίσετε ότι έχετε διαθέσιμες όλες τις πληροφορίες και πάνω απ’ όλα τη διάθεση να ξεπεράσετε τον ίδιο σας τον εαυτό.

Αμφισβήτησε τα πάντα για να γίνεις καλύτερος.