Δεν υπάρχει άνθρωπος σ’ αυτόν τον πλανήτη που να μην ένιωσε ενοχές κάποια στιγμή. Το τι είναι και πώς προκύπτουν έχει απασχολήσει ουκ ολίγους επιστήμονες κι ιδίως στον τομέα της ψυχολογίας, αφού αυτές συνδέονται άμεσα με τη συμπεριφορά του ατόμου. Κανείς λοιπόν νιώθει ένοχος όταν θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για μια άδικη, επιλήψιμη ή αρνητική συμπεριφορά του, χωρίς αυτό απαραίτητα ν’ ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το εν λόγω αίσθημα προκύπτει και συνδέεται άρρηκτα με την προσωπική ηθική, η οποία συγκροτείται από γονεϊκές, κοινωνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές επιρροές, με αποτέλεσμα όλα τα παραπάνω να δημιουργούν έξι βασικά είδη ενοχών.
Ενοχή γονέα προς παιδί
Θα έλεγε κανείς ότι από εδώ ξεκινά η δημιουργία των ενοχών, αφού τα πρώτα άτομα που γαλουχούν ένα παιδί είναι οι γονείς του. Αναλογιστείτε πόσες φορές, όταν κάναμε κάποια αταξία, ζημιά ή δεν ανταποκριθήκαμε στις προσδοκίες των γονέων μας, ακούσαμε φράσεις του τύπου «Είσαι κακό παιδί» οι οποίες ενίοτε συνοδεύονταν με λόγια τύπου: «Ο Αϊ-Βασίλης δε θα σου φέρει δώρο». Δεν κρινόταν λοιπόν η πράξη μας τη δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά ο χαρακτήρας μας, οδηγώντας μας αυτόματα στο να συνδέουμε το είναι και την ύπαρξή μας με μεμονωμένα περιστατικά, βγάζοντας συμπέρασμα για την ποιότητά μας.
Ενοχή παιδιού προς γονέα
Δεδομένης της ύπαρξης της προηγούμενης κατηγορίας κι εφ’ όσον τα παιδιά είναι εξαίρετοι μιμητές των ενηλίκων, χρησιμοποιούν πολύ συχνά τις ενοχές απέναντι στους γονείς τους, χωρίς ασφαλώς να γνωρίζουν ακριβώς τον μηχανισμό λειτουργίας τους, παρά μόνο το ότι αυξάνουν κατά πολύ την πιθανότητα να κερδίσουν αυτό που θέλουν. Στηρίζουν τα επιχειρήματά τους στην έλλειψη συναισθήματος από την πλευρά τον γονέων, όποτε γίνονται αποδέκτες μιας οποιασδήποτε άρνησης.
Κοινωνική
Αυτό το είδος ενοχής εμφανίζεται σε μετέπειτα στάδια της ζωής μας, όταν αποκτούμε πλέον κοινωνική ζωή, κάνοντας τους πρώτους μας φίλους ή πηγαίνοντας σχολείο. Ασφαλώς μας ακολουθεί σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, από εκείνο το κομβικό σημείο κι έπειτα. Μας δημιουργούν ενοχές αν δεν αποδίδουμε τα βέλτιστα στο σχολείο, εάν δεν έχουμε την πρέπουσα συμπεριφορά, πάντα σύμφωνα με γνώμονα την οπτική των γονιών αλλά και του περίγυρου, αφού πάντα μας απασχολούσε το «Τι θα πει ο κόσμος»; Μας ποτίζουν λοιπόν συνεχώς με την ανησυχία για το πώς μας βλέπουν οι άλλοι, εμάς αλλά και τις πράξεις μας, δημιουργώντας μας ένα μόνιμο άγχος ν’ αντεπεξέλθουμε στις προσδοκίες όλων των υπολοίπων εκτός από τις δικές μας.
Σχεσιακή
Η ενοχή έχει λανθασμένα συνδεθεί με το ενδιαφέρον, οπότε θέτω το εξής ερώτημα. Σε ποιου είδους σχέση αποζητάμε περισσότερο την προσοχή και το ενδιαφέρον, ίσως και περισσότερο απ’ ό,τι τα παιδιά προς τους γονείς; Στις ερωτικές ασφαλώς και γι’ αυτόν τον λόγο οι ενοχές είτε προκύπτουν είτε χρησιμοποιούνται ως μέσο εκπλήρωσης των θέλω μας. Κάποιες φορές γίνεται χαριτωμένα όπως «Αν μ’ αγαπάς τότε κάνε αυτό». Κάποιες φορές πάλι δείχνουμε από την αρχή το ανασφαλές μας πρόσωπο, χωρίς να τις καλύπτουμε πίσω από νάζια, όπως όταν υπενθυμίζουμε στον σύντροφό μας παρελθοντικά λάθη, προκειμένου να πετύχουμε αυτό που θέλουμε τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Σεξουαλικότητας
Η συγκεκριμένη κατηγορία ίσως είναι κι η δυσκολότερη στο να ξεπεραστεί, αφού στηρίζεται σε κατάλοιπα πολλών χρόνων, στερεοτύπων και ταμπού, ενώ η κυριότερη βάση της είναι η θρησκεία. Έχουν καθιερωθεί λοιπόν με τα χρόνια συγκεκριμένες νόρμες για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα κι οτιδήποτε ξεφεύγει από τα στενά όρια των παραπάνω, αμέσως δεν είναι κι αποδεκτό. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, υπάρχουν καλές κι ηθικές εκφράσεις της σεξουαλικότητας κι αντίστοιχα κακές κι ανήθικες. Έτσι ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων βλέπει τις επιθυμίες του με ένα αίσθημα ενοχής, ενώ τις κρατάει κρυφές από το περιβάλλον του με τον φόβο ότι θα κριθεί αυστηρά γι’ αυτές.
Αυτοεπιβαλλόμενη
Κάθε άνθρωπος, σύμφωνα με τα βιώματά του, έχει αναπτύξει έναν προσωπικό κώδικα δεοντολογίας, ηθικής κι αξιών τα οποία δε συνάδουν απαραίτητα με τις επιθυμίες του, όπως είναι αντιληπτό. Πολλές φορές λοιπόν όλοι μας, όταν πιστεύουμε και νιώθουμε ότι έχουμε ξεφύγει των παραπάνω, ότι παραστρατούμε από το σύνολο των αξιών μας, νιώθουμε ενοχές. Μόνο που αυτή τη φορά δεν τις νιώθουμε επειδή κάποιος άλλος μας οδήγησε σ’ αυτό το αίσθημα, αλλά επειδή εμείς ουσιαστικά στραφήκαμε εναντίον του εαυτού μας. Πρέπει να κατανοήσουμε όμως ότι η αυτοκριτική κι η αυτοβελτίωση απέχει μίλια από το αυτομαστίγωμα.
Εσύ πόσες εντόπισες στον εαυτό σου;
Συντάκτης: Μαρία Πακιακιό
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
