Οι χειρονομίες δε σημαίνουν παντού το ίδιο

Από μικρά παιδιά ακόμα, είτε το θελήσαμε εμείς είτε το αποφάσισαν οι δικοί μας, μάθαμε κάποια ξένη γλώσσα -ή και περισσότερες. Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ισπανικά∙ οι πιο συνήθεις επιλογές, κι εμείς να κοπιάζουμε ώστε να θυμόμαστε τις ιδιαιτερότητες, τα ανώμαλα ρήματα και τους κανόνες γραμματικής της καθεμίας. Παιδευτήκαμε ακόμα και με τη μητρική μας για τους ίδιους λόγους.

Η μόνη γλώσσα που μάθαμε αβίαστα, εμπειρικά και μάλιστα εξελίξαμε και διαμορφώσαμε σύμφωνα με τον χαρακτήρα μας είναι αυτή του σώματος. Μάθαμε να τη χειριζόμαστε και να την προσαρμόζουμε για να δείξουμε τη χαρά, τη λύπη, τα νεύρα μας ή για να κρύψουμε τα συναισθήματά μας. Τη χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε σε κάποιον τον έρωτά μας, την αγάπη, τον πόθο, την απέχθεια. Όλα παίζουν τον ρόλο τους, οι κινήσεις των ματιών και των άκρων μας, ακόμα κι η στάση του κορμού μας.

Πόσες φορές, δεν έχουμε παίξει παντομίμα με την παρέα μας και καταφέραμε να μαντέψουμε ολόκληρες προτάσεις, απλά και μόνο μέσα από μερικές εκφράσεις και κινήσεις του σώματος; Πόσες φορές έγιναν ολόκληροι διάλογοι, όταν συναντήσαμε κάποιον από μακριά, για παράδειγμα μέσα από αμάξι;

Όπως όλες οι γλώσσες, όμως, έχει κι αυτή τους ιδιωματισμούς της, τις χειρονομίες, που η ερμηνεία τους διαφέρει από χώρα σε χώρα μέχρι κι από παρέα σε παρέα. Κάτι αντίστοιχο με τη γνωστή χειρονομία στη σειρά “Friends”, κάθε φορά που ήθελαν να βρίσουν κάποιον.

Μία απ’ τις πιο διαδεδομένες χειρονομίες στη δική μας χώρα είναι η μούντζα, αυτή η τεντωμένη παλάμη με ανοιχτά όλα τα δάχτυλα, την οποία χρησιμοποιούμε κατά κόρον στην οδήγηση –κι όχι μόνο–, συνοδευόμενη συχνά απ’ τη φράση «Να, μαλάκα», με σκοπό να προσβάλουμε τον αποδέκτη. Σε άλλες χώρες, όμως, η ίδια κίνηση δεν έχει αυτή την υβριστική σημασία αλλά μία πιο αγανακτισμένη και κάπως υποτιμητική, του τύπου «Ως εδώ. Αρκετά». “Talk to the hand”, λοιπόν.

Μία ακόμα διάσημη χειρονομία στην Ελλάδα αλλά κι ανά τον κόσμο, ειδικά στον Δυτικό πολιτισμό, είναι το μεσαίο δάχτυλο (κωλοδάχτυλο). Κίνηση άσεμνη που μεταφράζεται σαν «Άντε γαμήσου». Ποιος μοιάζει να ‘ναι ο εμπνευστής κι ευεργέτης αυτής της απολαυστικής κίνησης; Ο Αριστοφάνης!

Εξίσου διάσημο είναι το “Bingo” –ο σηκωμένος αντίχειρας–, που δείχνει την επιδοκιμασία μας για κάτι ή την πρόθεσή μας να δηλώσουμε ότι όλα βαίνουν καλώς, ενώ το χρησιμοποιούμε κι όταν θέλουμε να κάνουμε ωτοστόπ. Σε κάποιες χώρες, βέβαια, (στην Αυστραλία, τη Μέση Ανατολή κι αλλού) αν σηκώσεις τον αντίχειρα, τότε ουσιαστικά προσβάλλεις άσχημα τον συνομιλητή σου κι ίσως η συζήτησή σας να καταλήξει πολύ άσχημα. Η συγκεκριμένη χειρονομία, ξεκίνησε –σύμφωνα με την εύρεση των πρώτων καταγεγραμμένων αναφορών σχετικά με αυτήν– στην αρχαία Ρώμη, στο Κολοσσιαίο, αφού με αυτόν τον τρόπο ο Καίσαρας κι οι ακροατές ενέκριναν ή απέρριπταν τη θανάτωση των μονομάχων.

Όλοι γνωρίζουμε το «σήμα της νίκης», σηκωμένος δείκτης και μέσος σε σχήμα V από τη λέξη victory (νίκη), κάτι που προφανώς υποδηλώνει την επιτυχία. Υπάρχουν χώρες, παρ’ όλα αυτά, οι οποίες θεωρούν την εν λόγω χειρονομία, προσβλητική κι υβριστική. Οι ρίζες του “V”, πιθανότατα, βρίσκονται στην εποχή του πολέμου, μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας, όπου οι Άγγλοι συνήθιζαν να κόβουν τα δύο αυτά δάχτυλα των Σκωτσέζων, ώστε να τους καταστήσουν ανίκανους να χρησιμοποιήσουν όπλο. Έτσι επιδείκνυαν προκλητικά τα δικά τους δάχτυλα για να περηφανευτούν για τη νίκη και την υπεροχή τους.

Όσον αφορά το «ΟΚ», όπου σχηματίζεις έναν κύκλο με τον αντίχειρα και τον δείκτη, το χρησιμοποιούμε για να δώσουμε έγκριση σε κάτι ή για επιβεβαίωση. Σε άλλα μέρη, όμως, έχει αρνητική έννοια, στη Γαλλία σημαίνει «Είσαι ένα μηδενικό» ενώ σε άλλες περιοχές το χρησιμοποιούν για να υπονοήσουν ότι κάποιος είναι ομοφυλόφιλος.

Υπάρχουν, επιπλέον, κι άλλες πολλές χειρονομίες και κινήσεις, όπως το «κόλλα το», το “Rock on” (ή αλλιώς «κερατάκια»), τα σταυρωμένα δάχτυλα, ο χαιρετισμός με γροθιές, η κλασική χειραψία, το «έλα εδώ», ο στρατιωτικός χαιρετισμός. Όλες έχουν την ιστορία τους κι όλες ίσως να διαφέρουν νοηματικά από χώρα σε χώρα.

Όπως και να ‘χει, το σίγουρο είναι ένα, ότι η γλώσσα του σώματος μπορεί να γίνει κατανοητή, αφού έχει τη δική της δυναμική και δεν υστερεί σε τίποτα συγκριτικά με τις υπόλοιπες.  Το μόνο που δεν μπορεί να προσφέρει είναι η ευκολία της συνήθειας να μιλάμε. Τα λόγια ανέκαθεν ήταν ευκολότερα απ’ τις πράξεις.