Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Νάρκισσος ερωτεύτηκε παράφορα την εικόνα του όταν αντίκρισε την αντανάκλαση του στα νερά κάποιας πηγής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ανικανοποίητο κι ανεκπλήρωτο πάθος για τον εαυτό του, το οποίο τον οδήγησε στον θάνατο. Εξ’ αιτίας αυτού του μύθου αποδόθηκε από τους επιστήμονες ο όρος «νάρκισσος» σε άτομα που συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά, όπως η έντονη αίσθηση μεγαλείου και μοναδικότητας, η εξιδανίκευση του εαυτού τους κι η υποτίμηση των γύρω τους, η ανάγκη για συνεχή θαυμασμό, η φαντασίωση δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς κι ασύγκριτων επιτυχιών, η παντελής έλλειψη ενσυναίσθησης, ο εγωκεντρισμός, η αλαζονεία κι η υπεροψία.
Το μη προφανές είναι ότι ο ναρκισσισμός είναι φυσιολογικό φαινόμενο κι απαραίτητο για τη συγκρότηση και τη σταθερότητα ενός ατόμου, ιδίως στην πρώιμη ηλικία, αρκεί να είναι υγιής κι ευέλικτος. Ουσιαστικά και για να είμαστε ειλικρινείς όλοι έχουμε περάσει από ναρκισσιστικά στάδια, ξεκινώντας από τη βρεφική ηλικία που νομίζαμε ότι μας ανήκει ο κόσμος και προσπαθούσαμε να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας, συνήθως με κλάμα και πείσμα. Στη συνέχεια, στην εφηβεία, η αντίδρασή μας κατά των γονέων κι η πεποίθησή μας ότι είμαστε σαφώς καλύτεροι από εκείνους ήταν οι κύριες μορφές έκφρασής του. Όταν λοιπόν ο ναρκισσισμός είναι υγιής βοηθά στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου, στη διαφοροποίησή του, στην προετοιμασία του για την αντιμετώπιση αντίξοων συνθηκών, προβλημάτων κι αποτυχιών αλλά και στην εξασφάλιση αυτονομίας κι αυτοπεποίθησης.
Προχωρώντας τώρα στον μη υγιή ναρκισσισμό και δεδομένου ότι συνήθως δομείται στη βρεφική ηλικία -κι ας εμφανίζεται αργότερα, στην πρώιμη ενήλικη ζωή- υπάρχουν τρόποι και συμπεριφορές ώστε ένας γονιός ν’ αποτρέψει ή τουλάχιστον να μην ενθαρρύνει το εν λόγω φαινόμενο.
Εφόσον ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά ενός ενήλικα νάρκισσου είναι η δυσκολία να δεχθεί οποιουδήποτε είδους αρνητική κριτική, αφού ουσιαστικά και παρ’ όλη την φαινομενική αυτοπεποίθησή του χαρακτηρίζεται από ένα εύθραυστο «εγώ» που συνεχώς αποζητά την αποδοχή και τον θαυμασμό, είναι καλό στα πρώτα χρόνια της ζωής του ν’ αναπτύξει υγιή αυτοεκτίμηση. Για να επιτευχθεί αυτό, κάθε γονέας οφείλει να διαχωρίσει την αγάπη από την επιδοκιμασία. Συνήθως αυτοί οι δύο όροι συγχέονται με αποτέλεσμα οι γονείς ν’ αποδέχονται κι ίσως να επιδοκιμάζουν κάθε συμπεριφορά του παιδιού θεωρώντας πως μ’ αυτόν τον τρόπο στηρίζουν τα θεμέλια μιας υγιούς αυτοπεποίθησης. Τα πράγματα δεν είναι όμως ακριβώς έτσι, όπως δεν είναι υγιές και το αντίθετο άκρο, της συνεχούς αποδοκιμασίας. Ένας γονέας οφείλει ν’ αφουγκράζεται το παιδί και τις ανάγκες του, να το καθοδηγεί όπου χρειάζεται και να εκφράζει όχι μόνο την αποδοχή αλλά και την απογοήτευση και την αποδοκιμασία του σε συμπεριφορές που δεν είναι πρέπουσες.
Επομένως, ένας ακόμη τρόπος ν’ αποφευχθεί μια μη υγιής έκφραση ναρκισσισμού είναι να θέσουμε όρια στο παιδί. Πολλοί θεωρούν ότι τα όρια είναι συνυφασμένα με τη λέξη «όχι», η οποία νιώθουν πως αποτρέπει ένα παιδί απ’ το να εκφραστεί δημιουργικά και να εξελιχθεί. Τα όρια όμως είναι απαραίτητα στα πρώτα στάδια της ζωής, γιατί το παιδί εξοικειώνεται στην ιδέα ότι αυτά που θέλει το ίδιο δεν είναι σημαντικότερα από αυτά που θέλουν οι γύρω του. Τα όρια μαθαίνουν στο παιδί να έχει αυτοέλεγχο, του δίνουν κίνητρο να σκεφτεί εναλλακτικά κι οδηγούν στη συνειδητοποίηση ότι δεν είναι εφικτό κάθε επιθυμία να είναι διαταγή για τους υπόλοιπους.
Η συνδυασμένη εφαρμογή των δύο παραπάνω τρόπων/συμπεριφορών δίνει ένα ακόμα πολύτιμο μάθημα σε κάθε παιδί, αυτό της διαχείρισης του θυμού, της αποτυχίας, της απογοήτευσης και των δυσκολιών. Το να δημιουργεί ο γονέας μια ουτοπική φούσκα ασφαλείας κι ιδανικών συνθηκών, μόνο αρνητική επίδραση μπορεί να έχει στην μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού.
Επίσης είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να επιμένουν να γαλουχήσουν τα παιδιά τους με τους βασικούς τρόπους ευγενούς συμπεριφοράς, αφού ένας εν δυνάμει νάρκισσος χαρακτηρίζεται από εγωκεντρισμό κι αίσθηση ανωτερότητας, με αποτέλεσμα να νιώθει πως δε χωράει σε κοινωνικά καλούπια ευπρέπειας, ειδικά από τη στιγμή που πιστεύει ότι οι γύρω του δεν το αξίζουν. Για να ενισχυθεί η παραπάνω συμπεριφορά, πρέπει ο γονέας να δώσει το καλό παράδειγμα, φερόμενος ευγενικά και με σεβασμό προς κάθε πρόσωπο.
Ακόμα, ένας αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής του ναρκισσισμού είναι η συμμετοχή του παιδιού σε δουλειές του σπιτιού -από το να μαζέψει τα παιχνίδια του έως το να καθαρίσει μόνο του το δωμάτιό του- και σε εξωτερικές δουλειές, όπως τα ψώνια, με σκοπό ν’ αντιληφθεί ότι η ζωή δεν έχει μόνο από ξέγνοιαστες στιγμές χαλάρωσης και παιχνιδιού, αλλά και υποχρεώσεις, οι οποίες απαιτούν επίσης χρόνο. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί εξοικειώνεται με την πραγματικότητα και με την ανθρώπινη επαφή με απόλυτα αληθινό και φυσικό τρόπο.
Εξίσου σημαντικό είναι οι γονείς να εμπνεύσουν τα παιδιά τους ώστε ν’ ανοίξουν τους ορίζοντές τους και γι’ αυτό δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος από τα ταξίδια, αφού το παιδί έρχεται σ’ επαφή μ’ έναν διαφορετικό κόσμο και βρίσκεται αντιμέτωπο με διαφορετικές εικόνες, παραστάσεις κι ανθρώπους. Έτσι κατανοεί ότι δε ζουν όλοι με τον ίδιο τρόπο όπως εκείνο, δεν έχουν την ίδια θρησκεία, νοοτροπία, φιλοσοφία κι οικονομική κατάσταση.
Τέλος, όπως έχει αποδειχθεί από μελέτες, στην καταπολέμηση της δόμησης του ναρκισσισμού, συμβάλλει κι η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων αφού βοηθούν το παιδί ν’ αναπτύξει ενσυναίσθηση. Πώς γίνεται αυτό; Με τη χρήση της φαντασίας, αφού στο άκουσμα της ιστορίας τα παιδιά δημιουργούν έναν ιδεατό κόσμο και μπαίνουν στη θέση των πρωταγωνιστών της ιστορίας, με ό,τι αυτή περιλαμβάνει.
Με τους παραπάνω τρόπους, λοιπόν, τα παιδιά εξοικειώνονται με την ιδέα ότι δεν είναι τα μόνα άτομα με ανάγκες, επιθυμίες, όνειρα και στόχους, ότι τα δικά τους δεν είναι σημαντικότερα από των υπολοίπων κι ότι τα ίδια δεν είναι σημαντικότερα από τους γύρω τους. Μαθαίνουν επίσης την έννοια της μοναδικότητας κάθε ατόμου αποφεύγοντας μελλοντική υπεροψία κι αίσθηση ανωτερότητας ή ακόμα και περιττές κι ανούσιες συγκρίσεις.
Πηγές
http://users.uoa.gr/~nektar/science/cognitive/narcissism.htm
https://www.eanagnostopoulou.gr/narkissos/
Συντάκτης: Μαρία Πακιακιό
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
