Όλα όσα προκαλούν την αλλαγή μιας προσωπικότητας

Υπάρχει ένα αιώνιο ερώτημα που σίγουρα όλους κάποια στιγμή μας βασάνισε. Τελικά ο άνθρωπος αλλάζει; Οι απόψεις πάνω στο θέμα διίστανται τόσο σε κοινωνικό επίπεδο, όσο και στον τομέα της ψυχολογίας. H προσωπικότητα ενός ανθρώπου είναι ένα περίεργο και περίπλοκο θέμα, θα λέγαμε. Έγιναν πάρα πολλές έρευνες επ’ αυτού και πολλοί θεωρητικοί επιστήμονες εξέφρασαν μια διαφορετική άποψη κατά τη διάρκεια των χρόνων.

Ο πρώτος που είχε θέσει το ζήτημα του αν αλλάζει η προσωπικότητα του ανθρώπου ήταν ο W. James (1918) ο οποίος είχε δηλώσει ότι ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται μέχρι τα 30 χρόνια του κι από εκεί και πέρα παραμένει σταθερός. Έπειτα άποψη σε αυτό εξέφρασε και ο πασίγνωστος S. Freud (1923), ο οποίος είχε δηλώσει ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου διαμορφώνεται μέχρι την ηλικία των 5 ετών, όπου σπάει και το οιδιπόδειο σύμπλεγμα του παιδιού με τους γονείς. Αρκετά χρόνια μετά το 1950 ο E. Erickson μετά από πολλές έρευνες και μελέτες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος αλλάζει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, αλλά τόνισε ότι οι πιο σημαντικές αλλαγές στο χαρακτήρα ενός ανθρώπου γίνονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας.

Αυτές, λοιπόν οι θεωρίες αποτέλεσαν τη βάση για πολλές μελέτες κατά το πέρασμα του χρόνου, αλλά επηρέασαν τόσο το κοινωνικό πλαίσιο αλλά και την ανθρώπινη φύση γενικότερα. Η προσωπικότητα λοιπόν, είναι ένα πολυδιάστατο εργαλείο του ανθρώπου, το οποίο αποτελείται από πέντε σταθερά χαρακτηριστικά μοτίβα· των σκέψεων, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών μας (McCrae & Costa, 1999). Αυτό αποτέλεσε και το μοντέλο των πέντε παραγόντων όπου έγινε ένα από τα βασικότερα εργαλεία ανάλυσης της προσωπικότητας του ατόμου.

Πριν αναλύσουμε όμως όλες αυτές τις απόψεις και καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα, αν αναρωτηθούμε κάτι. Όλοι κάποια στιγμή είπαμε ότι θα ήταν καλό το να έχει ο άνθρωπος τη δυνατότητα αλλαγής. Τι εννοούμε όμως όταν λέμε ότι θέλουμε να αλλάξει η προσωπικότητα ενός ανθρώπου; Και πώς πραγματικά ερμηνεύεται η αλλαγή επιστημονικά;

Σύμφωνα με την ψυχολογία, υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι αλλαγής της προσωπικότητας. Ο πρώτος αφορά τη σταθερότητα της σειράς κατάταξης, το οποίο αναφέρεται σε χαρακτηριστικά που διατήρησε ένας άνθρωπος αφού βγήκε από την εφηβεία. Ο δεύτερος αφορά το μέσο επίπεδο της αλλαγής της προσωπικότητας, το οποίο αναφέρεται στο ότι οι άνθρωποι ως πληθυσμός εμφανίζουν περισσότερα ή λιγότερα κοινά χαρακτηριστικά με την πάροδο του χρόνου. Και ο τρίτος αφορά της ατομικές διαφορές κι αναφέρεται στις αλλαγές που έχουν να κάνουν με το ίδιο το άτομο και συμβαίνουν σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα της ζωής του.

Ο τρίτος λοιπόν τύπος είναι αυτός που παίζει το σημαντικότερο ρόλο για εμάς τους ανθρώπους μιας και σ’ αυτόν εστιάζουμε και μπορούμε να κατανοήσουμε με τη λογική μας. Ως παιδί, για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να ήταν εσωστρεφής κι απόμακρος ενώ ως ενήλικας αυτό αλλάζει εντελώς και γίνεται πολύ κοινωνικός κι εξωστρεφής με το γύρω κόσμο. Έρευνες, επίσης, έχουν δείξει ότι ένας άνθρωπος ο οποίος είναι ικανοποιημένος και πετυχημένος στην επαγγελματική του ζωή τείνει να είναι πιο συνειδητοποιημένος κι εξωστρεφής με την πάροδο του χρόνου.

Επιπλέον, ακόμα κι οι ερωτικές σχέσεις –που θεωρώ ότι εστιάζουμε αρκετά, για να είμαστε και ειλικρινείς– μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές στην προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Πώς; Θα σου εξηγήσω τώρα αμέσως. Τα άτομα που βίωσαν στη ζωή τους είτε ως έφηβοι, είτε αργότερα κακοποίηση ή υπήρξαν δυσαρεστημένοι με την υπάρχουσα σχέση τους, τείνουν να είναι πιο ασταθή και να μην έχουν ανοιχτή αντίληψη, κοινώς να είναι φοβικοί απέναντι στη δέσμευση. Αντίθετα οι άνθρωποι που έχουν μια σταθερότητα στη σχέση τους και είναι ικανοποιημένοι από αυτήν τείνουν να αποκτούν μεγαλύτερη συναισθηματική σταθερότητα και να είναι πιο συνειδητοποιημένοι.

Μελετώντας, λοιπόν, την προσωπικότητα ενός ανθρώπου και τις έρευνες τις οποίες έχουν γίνει καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι εξαρτάται τόσο από τα πολύπλοκα γονίδιά μας, όσο και από τις περιβαλλοντικές αλληλεπιδράσεις, οι οποίες βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση. Παρ’ όλα αυτά δε θυματοποιούμε τον εαυτό μας χρησιμοποιώντας ως άλλοθι μια αλλαγή, αντ’ αυτού προσπαθούμε να σκεφτούμε ποια γνωρίσματά μας, μάς εξυπηρετούν, ποια μάς φέρνουν σε δύσκολη θέση, ποια θέλουμε να κρατήσουμε και ποια να ελέγξουμε. Και τότε ίσως επέλθει και η αλλαγή στην προσωπικότητά μας. Αρκεί να το θέλεις κι όλα γίνονται, τελικά.