Όταν ο Φουκώ μίλησε για την εξουσία

Το αίσθημα εξουσίας διαμορφώνεται πολλές φορές απ’ τον χώρο που βρίσκεται κάποιος κι απ’ τη θέση που νιώθει πως έχει σε αυτόν σε σχέση με τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους. Πώς εκδηλώνεται όμως η εξουσία και από πού έχει την τάση να πηγάζει;

Μελέτες έχουν δείξει ότι η εξουσία δεν είναι τόσο απλή όσο ακούγεται στην καθημερινότητά μας. Αν μπορούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό στην εξουσία θα λέγαμε ότι έχει να κάνει με την τάση ή την ιδιότητα ενός ατόμου ή μιας ομάδας ανθρώπων να διαμορφώνουν τις αντιλήψεις και τις ενέργειες των προσώπων που τους περιβάλλουν. Με πιο απλά λόγια, η εξουσία αφορά ένα άτομο που δίνει εντολές που οι υπόλοιποι οφείλουν κατά κάποιο τρόπο ν’ ακολουθήσουν. Φυσικά, η εξουσία άλλες φορές εκφράζεται με σεβασμό στην προσωπικότητα του άλλου κι άλλες γίνεται κατάχρησή της και καταλήγει σε επιβολή κι εκμετάλλευση.

Σύμφωνα με τον Φουκώ, το γεγονός ότι η εξουσία πηγάζει από τους κοινωνικούς θεσμούς δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα, μιας και θεωρεί πως επεκτείνεται και σε άλλους τομείς. Η εξουσία γι’ αυτόν είναι ο μηχανισμός που διαφοροποιεί τα παιδιά από τους ενηλίκους, τους δασκάλους από τους μαθητές, αυτούς που διοικούν απ’ αυτούς που βρίσκονται σε χαμηλότερο πόστο. Ο ίδιος τονίζει ότι η εξουσία δεν είναι κάτι που αποκτάται ή μεταβιβάζεται, ενώ δεν επιβάλλεται, αλλά ασκείται.

Έρευνα του Φουκώ και του David Harvey (1989), καταλήγει πως απώτερος στόχος της εξουσίας, στους χώρους στους οποίους η τελευταία ασκείται, είναι μέσα απ’ αυτή να επιτευχθεί η πειθαρχία. Συχνά η εξουσία πάει πακέτο με τη γνώση. Η πειθαρχική εξουσία συνδέεται άμεσα με τον ειδήμονα που θεωρεί πως έχει το γνωστικό υπόβαθρο να βρίσκεται εκεί που βρίσκεται. Ο Φουκώ βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην έρευνά του για τη γέννηση των φυλακών που δείχνει ότι είναι ο πλέον προνομιακός χώρος να εφαρμοστεί η πειθαρχική μέθοδος. Ομοίως, στα στρατόπεδα, τα σχολεία και τα εργοστάσια, υπάρχει ιεραρχία θέσεων και είναι δυνατό να αναπτυχθεί και να ασκηθεί το αίσθημα της εξουσίας. Μέχρι τον 18ο – 19ο αιώνα οι κατάδικοι τιμωρούνταν με βία σωματική, όπως η θανατική ποινή. Μετά την ανάπτυξη της θεωρίας αυτής και κυρίως μετά τη Γαλλική επανάσταση του 1789, στη Δύση ο σωφρονισμός έρχεται μέσω της φυλάκισης. Ο Φουκώ υποστήριξε ότι η αλλαγή αυτή δεν οφείλεται τόσο στον ανθρωπισμό της εποχής, όσο στις αλλαγές που αφορούν την κατάργηση της μοναρχίας και την έναρξη ενός νέου συστήματος που λέγεται φιλελεύθερος καπιταλισμός. Μέσα από τη φυλάκιση των καταδίκων εφαρμόζεται η εξουσία που αποσκοπεί στη συμμόρφωση.

Η εξουσία σύμφωνα με το Φουκώ συνδέεται άμεσα με την ελευθερία. Ο ίδιος υποστήριξε ότι αν η εξουσία ήταν καταπιεστική και συνδεόταν με την άρνηση, ο κόσμος δε θα υπάκουε. Την ελευθερία με την εξουσία συνέδεσε ο ιστορικός Χένρι Άνταμς και ο καθηγητής ψυχολογίας Dacher Keltern, οι οποίοι υποστήριξαν ότι η εξουσία είναι ένα είδος λόγου που τελειώνει με τη δολοφονία της συμπόνιας του θύματος (Χενρι Α.) και ότι όσο περισσότερη εξουσία λαμβάνουν οι άνθρωποι τόσο περισσότερη ελευθερία αισθάνονται ότι έχουν, ώστε να νιώθουν ο εαυτός του μιας και αισθάνονται ότι οδεύουν προς τους στόχους και τις αξίες τους (Dacher K.).

Από την άλλη, ο Sukhvinder Obhi, μετά από ένα πείραμά του, υποστήριξε ότι η εξουσία στην πραγματικότητα σαμποτάρει μια συγκεκριμένη νευρική διαδικασία που ίσως είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ενσυναίσθησης. Για τον λόγο, αυτό όταν ένας άνθρωπος αποκτά εξουσία ταυτόχρονα χάνει άλλα κομμάτια που διέθετε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Έτσι, οι ισχυροί άνθρωποι τείνουν συχνότερα να παρουσιάζουν έλλειψη ενσυναίσθησης και να δημιουργούν προβληματικές καταστάσεις στους γύρω τους.

Κλείνοντας, λοιπόν, θα λέγαμε ότι πολλά είναι αυτά που παίζουν ρόλο όσον αφορά το αίσθημα της εξουσίας και ότι από τη στιγμή που νιώθουμε πως έχουμε δύναμη -σύμφωνα με ψυχολόγους- εξαρτόμαστε λιγότερο από άλλους με αποτέλεσμα να δρούμε πιο εγωκεντρικά. Σημασία δεν έχει ποιος είναι ο ρόλος μας και η θέση μας απέναντι σε άλλους, αλλά πώς θα αξιοποιήσουμε αυτά που μας δίνονται, ο τρόπος που θα εκφραστούμε, που θα ζητήσουμε κάτι, χωρίς να θεωρήσουμε τον εαυτό μας ανώτερο.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!