Τα memes δεν είναι πάντα τόσο αθώα αστεία

Στερεότυπα. Ερμηνεύονται με διαφορετικούς τρόπους απ’ αυτούς που ξέρουν πώς να τα χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους, παρερμηνεύονται απ’ τους υπόλοιπους κι η σημασία τους χάνεται κάπου στη μετάφραση. Ίσως και γιατί δεν υπήρξε ποτέ νόημα σ’ αυτά.

Εμφανίζονται επανειλημμένα εκεί που δε χρειάζονται, αφού δεν προσφέρουν τίποτα, κι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, ακόμη κι αν τ’ αντιμετωπίζουμε με αφέλεια, άγνοια κινδύνου κι απερισκεψία. Έχουν καταφέρει ν’ ανέβουν στην κορυφή της κοινωνικής αλυσίδας, πριν καν τους ανατεθούν οι κατάλληλοι ψυχολογικοί όροι που να περιγράφουν με λεπτομέρεια την επιρροή τους σε αυτή. Αλλάζουν το περιτύλιγμά τους κάθε φορά που γίνεται αντιληπτή η σαπίλα που κρύβεται πίσω τους κι έτσι παραμένουν αναλλοίωτα, όσα χρόνια κι αν περάσουν από πάνω τους.

Συνδέονται ανελλιπώς, λοιπόν, με τις προκαταλήψεις που πηγάζουν απ’ τον πυρήνα μιας ανθρωπότητας που προσπαθεί απεγνωσμένα να εξαλείψει την κατάντια τους απ’ την επιφάνειά τους. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως θα πάψουν ποτέ να ευδοκιμούν και να εκπλήσσουν με τη διεφθαρμένη πραγματικότητά τους. Κρύβουν πολλές πτυχές οι ανασφάλειες που προσπαθούν –ανεπιτυχώς– να καλύψουν. Κι εξαιτίας αυτής της ανεξήγητης άρνησής μας να τις αποδεχτούμε, γιατί σνομπάρουμε την ιδέα του μοναδικού, εξιδανικεύουμε τις αξίες μας στο βωμό του εύκολου και βολικού και γινόμαστε θύματα της αδυναμίας μας να πάμε εναντία σε αυτό.

Ακόμη κι αν αρνούμαστε κατηγορηματικά να υποκύψουμε εξαρχής σε ό,τι προϋποθέτουν, έχουμε την τάση ν’ ακολουθούμε τυφλά τα δεδομένα, χωρίς να μπαίνουμε στη διαδικασία ν’ αναρωτηθούμε για τα ζητούμενα. Συνδέουμε το διαφορετικό με το ανήθικο, το εκκεντρικό με το παράνομο κι εδραιώνουμε τις απόψεις μας μέσω της εικονικής πραγματικότητας που μας προσφέρουν, απλόχερα, τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στρέφουμε ανελέητα την αρνητική πλευρά της προσοχής μας προς όλους όσοι δε χωράνε σε κουτάκια και κάνουμε ό,τι περνάει απ’ το χέρι μας για να τους υπενθυμίζουμε καθημερινά πως δεν είναι σαν κι εμάς -σαν να μην είναι αυτό το πιο δυνατό τους σημείο.

Έχουμε βολευτεί –σε υπερβολικό, μάλιστα, βαθμό– στις πεποιθήσεις μας, κι ας μην είναι καν δικές μας, και τις μετατρέπουμε σε memes, μονάδες μίμησης αντιλήψεων και συμπεριφορών, που εντάσσονται σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια και, παρ’ όλο που γίνονται ένα με το πλήθος, ξεχωρίζουν. Δικτυώνουμε, με τον πιο εύκολο τρόπο, στερεότυπα που βαραίνουν το υποσυνείδητό μας με τις ακρότητες που προκάλεσαν σε διάφορες ομάδες ανθρώπων κι επιτρέπουμε σε αυτά ν’ απειλούν με την παρουσία τους το μέλλον μας.

Προωθούν απόψεις που διαμόρφωσε η μισαλλοδοξία ορισμένων κι επιμένουν σε αυτές. Προσπαθούν να μοιράσουν λίγες στιγμές γέλιου κι ανάλαφρου χαχανητού σε αφελείς, ανυποψίαστους, επιφανειακούς ή απλά αδιάφορους, που δεν έχουν ιδέα πόσο σημαντική είναι όχι απλά η μη αναπαραγωγή τους αλλά η κατάργησή τους, για να καταφέρουμε να ξεχωρίσουμε, επιτέλους, το «πλάκα κάνω» απ’ το «προσβάλλω».

Μέσα από δήθεν αστείες ατάκες βεβηλώνουν κάθε κουλτούρα που θεωρούν πως δεν εμπίπτει στις κοινωνικές νόρμες τους και βασίζονται σ’ αυτές για να δημιουργήσουν μια κοινωνία, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα τους. Κρυμμένη πίσω  απ’ το χαβαλεδίστικο περιτύλιγμά τους, λοιπόν, βρίσκεται η  αλήθεια μιας πραγματικότητας που δεν αποδέχεται ότι υπάρχουν κι άλλες, αλλιώτικες μα εξίσου σημαντικές, αλήθειες.

Όχι, δεν είναι πάντα αστείες αυτές οι μικρές εικόνες με τις λεζάντες που εμφανίζονται συνεχώς στην αρχική σελίδα σου. Και κάποιες απ’ αυτές, οι πιο ακραίες και κεκαλυμμένες όλων, ούτε θα γίνουν και ποτέ. Απεικονίζουν προκαταλήψεις, ανακυκλώνουν τον σεξισμό και δίνουν φωνή στα στερεότυπα που κρύβονται από πίσω τους, δικαιολογώντας τον ρατσισμό και την κακία. Είναι προβληματικές κι έχουν γίνει η αντανάκλαση της συμπεριφοράς μας, επηρεάζοντας έτσι τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε καταστάσεις που δεν μπορούμε να καταλάβουμε, γιατί ίσως δε μας μοιάζουν ή νομίζουμε πως δε μας αφορούν∙ χλευάζοντάς τις.

Όλη αυτή η νοοτροπία είναι, δυστυχώς, βαθιά ριζωμένη στη σκέψη και την παράδοσή μας κι έχει μετατραπεί στην αλήθεια που ενώ θα ‘πρεπε ν’ αμφισβητούμε, τυφλά αποδεχόμαστε και προμοτάρουμε. Εθελοτυφλούμε κι έχουμε κουράσει, ακόμη και τους ίδιους μας τους εαυτούς.

Ζούμε στον 21ο αιώνα κι είναι απαράδεχτη η αντιμετώπιση του διαφορετικού ως μια αφορμή γέλιου, μια λεζάντα κι ένα σκίτσο, που προωθούν τις λάθος αντιλήψεις και σκοπό έχουν να προκαλέσουν με τον αρνητισμό τους αυτούς που έχουν τα κότσια ν’ αμφισβητήσουν την επιρροή τους.