Μαθαίνουμε μέσα απ’ την επανάληψη

Η εξαρτημένη μάθηση. Μία θεωρία ψυχολογίας που μπορεί να ακούγεται εύκολη σημασιολογικά, αλλά παίζει (ασυνείδητα πολλές φορές) αρκετά σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Σύμφωνα με τον Ιβάν Παβλόφ, φυσιολόγο και γιατρό, η κλασική εξαρτημένη μάθηση αποτελεί μια περίπτωση συνειρμικής μάθησης, όταν έχουμε ένα ουδέτερο ερέθισμα μαζί με ένα σημαντικό ερέθισμα.

Ουδέτερο ονομάζεται το ερέθισμα που δε δείχνει κάποια απάντηση απ’ τον «υπό διερεύνηση οργανισμό». Όταν, όμως, έχουμε κάποιο σημαντικό ερέθισμα, τότε αναγκαστικά ακολουθεί μια φυσική, σχεδόν αντανακλαστική, απάντηση. Αυτή ονομάζει ο Παβλόφ ανεξάρτητη απάντηση που προέρχεται από ένα ανεξάρτητο ερέθισμα. Στην περίπτωση που τα ουδέτερα κι ανεξάρτητα ερεθίσματα συνδέονται κατ’ εξακολούθηση, γίνονται συνειρμικά κι έτσι ο οργανισμός αντιδρά με συμπεριφορική απάντηση.

Σε απλά ελληνικά, η κλασική εξαρτημένη μάθηση σημαίνει πως όταν σου συμβαίνει επαναλαμβανόμενα μια κατάσταση που είχες βιώσει και στο παρελθόν, τότε ο οργανισμός σου αντιδρά συμπεριφορικά, με τον ίδιο τρόπο που είχε αντιδράσει και τότε. Υπάρχει, δηλαδή, συνδυασμός ουδέτερου και σημαντικού ερεθίσματος. Για παράδειγμα. Ίσως σου έχει συμβεί να βρεθείς σεξουαλικά πρώτη φορά με τον νέο σύντροφό σου και να σε κάνει να νιώσεις αμήχανα με κάτι ή, επειδή δε σε γνωρίζει αρκετά καλά, να υπάρξει κάποια άγαρμπη κίνηση, που εσένα σου θυμίζει αυτόματα μια παρόμοια φάση με πρώην σύντροφο, κι έτσι ξενερώνεις, κλειδώνεις και δεν μπορείς να το απολαύσεις. Ακριβώς, δηλαδή, όπως είχε γίνει και σε προηγούμενη φορά με άλλο σύντροφο.

Αντίστοιχη κατάσταση βιώνουν κι όσοι έχουν μάθει ότι τους έχουν απατήσει. Σε επόμενη σχέση, επειδή ακριβώς έχουν πλέον γνώση οι φύλακες, βασίζονται σε κάποιες ενδείξεις που είχαν και σε προηγούμενη σχέση και το μυαλό τους κάνει σενάρια. Αντιδρούν με φόβο, με ξεσπάσματα ή απλά στηρίζονται στην ανασφάλεια που τους δημιούργησε η προηγούμενη σχέση κι εξαρχής φέρονται με προκατάληψη και ζήλια, απ’ το άγχος μην τους ξανά συμβεί το ίδιο. Φυσικά, υπάρχουν και περιστατικά που κάνουν όλα τα προηγούμενα ασυναίσθητα στην αρχή και μετά από πολύ καιρό μπορεί να συνειδητοποιούν για ποιο λόγο αντέδρασαν έτσι. Έτσι, εκεί που τίποτα ύποπτο δε συμβαίνει, υποβάλλονται σε μια δύσκολη διαδικασία και χάνουν τον εαυτό τους μέσα στη σχέση τους, χωρίς να υπάρχει πραγματική αιτία για τόση ανησυχία.

Η κλασική εξαρτημένη μάθηση ξεκίνησε απ’ τον Ιβάν Παβλόφ μέσω ενός πειράματος που έκανε σε σκύλους, μελετώντας τη φυσιολογία της πέψης. Ανακάλυψε κι όρισε τη διαδικασία της εξαρτημένης μάθησης, όταν είδε πως ορισμένα ερεθίσματα «ενεργοποιούσαν την έκκριση σίελου µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο που την ενεργοποιούσε η διατροφή». Μέσω αυτού του πειράματος, η εξαρτημένη μάθηση έχει τρομερό αντίκτυπο και στη δική μας ζωή. Όχι μόνο σχετικά με την πέψη και τη διατροφή μας. Η εξαρτημένη μάθηση παρατηρείται σε διάφορα άλλα καθημερινά γεγονότα, όπως το ότι το σκεφτόμαστε δύο φορές για να ξαναμπούμε σε όχημα με το οποίο έχουμε τρακάρει ή πιο συγκεκριμένα, ενόσω οδηγούμε το όχημα αυτό, περνώντας απ’ το σημείο του ατυχήματος, σκεφτόμαστε πως πιθανώς να ξανασυμβεί το ατύχημα από σπόντα ή δική μας απροσεξία. Επειδή ο οργανισμός θυμάται και πιστεύει ότι θα βιώσει την ίδια συναισθηματική φόρτιση.

Τέλος, η εξαρτημένη μάθηση χωρίζεται σε κλασική και συντελεστική. Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση αφορά στο πώς εκδηλώνεται ο οργανισμός, έτσι ώστε να επιλύσει κάποιο πρόβλημα με τη χρήση ευχάριστων ή δυσάρεστων επακόλουθων, για να πετύχει αλλαγή στη συμπεριφορά. Είναι η μάθηση που περνάει μέσα απ’ τη δοκιμή και το λάθος, μαθαίνοντας μια συμπεριφορά μέσα από άλλες συμπεριφορές, όταν αυτή ανταμείβεται με κάποιο τρόπο.

Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση, επομένως, λειτουργεί σαν το κλειδί μιας πόρτας που μας βοηθάει να ξεπεράσουμε όσα συναισθήματα (κυρίως αρνητικά) μας προκαλεί η κλασική εξαρτημένη μάθηση σε οποιοδήποτε στιγμιότυπο της ζωής μας, που μπορεί να μας ωθεί σε συμπεριφορική προδιάθεση. Γι’ αυτό, βρείτε τι σας ενοχλεί ή σας επηρεάζει σε σχέση με το παρελθόν σας, ασχοληθείτε περισσότερο με τον εαυτό σας και μην ξεχνάτε πως λύσεις υπάρχουν παντού, αρκεί να τις ψάξουμε και να τις δοκιμάσουμε.  Άλλωστε, “happiness is a state of mind!”

Πηγές: Πανεπιστήμιο Πατρών, Βικιπαίδεια