Καλό το Bollywood αλλά μήπως διαιωνίζει τον σ3ξισμό;

Σύμφωνα με νέα έρευνα του Tiss, του Ινστιτούτου Κοινωνικών Επιστημών Tata με έδρα τη Βομβάη, το χάσμα στην ισότητα των φύλων στη βιομηχανία του Bollywood της Ινδίας παραμένει μεγάλο, τόσο εντός όσο κι εκτός οθόνης. Το Bollywood, η μεγαλύτερη βιομηχανία παραγωγής ταινιών στον κόσμο, παράγει περισσότερες ταινίες το χρόνο από οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Οι ταινίες αυτές είναι πολύ δημοφιλείς κι ασκούν μεγάλη επιρροή στους θαυμαστές του ινδικού κινηματογράφου ενώ συγχρόνως φαίνεται πως διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις αντιλήψεις του κοινού σε σχέση με φλέγοντα ζητήματα όπως είναι η σ3ξouαλική παρενόχληση, η συναίνεση κι ο σεβασμός των δικαιωμάτων των γυναικών. Από το πώς είναι αποδεκτό να φλερτάρει κανείς με μια γυναίκα και να την προσεγγίζει, μέχρι το πώς να αντιμετωπίζει άτομα που ανήκουν στην κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ ή ζουν με μια αναπηρία, οι ταινίες αυτές έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν το κοινό σε βάθος και δυστυχώς όχι πάντα με τον σωστό τρόπο.

Με την πάροδο του χρόνου και την ανάδειξη της ανάγκης για έμπρακτη ισότητα και σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών, οι ταινίες αυτές έχουν επικριθεί ως οπισθοδρομικές καθώς διαιωνίζουν το μισoγuνισμό και τα στερεότυπα μεταξύ των φύλων. Ας μην ξεχνάμε πως στην Ινδία, περιστατικά όπως ο ομαδικός βι@σμός μια φοιτήτριας σε ένα λεωφορείο στο Δελχί το 2012,  έχουν σοκάρει την κοινή γνώμη αλλά δεν έχουν οδηγήσει στην εξάλειψή τους κι είναι ακόμη αρκετά συχνά.

Οι ερευνητές λοιπόν επικεντρώθηκαν σε 25 ταινίες που έκαναν εισπρακτική επιτυχία το 2019, πριν το ξέσπασμα της πανδημiας, και σε δέκα ταινίες με επίκεντρο τις γυναίκες από το 2012 έως το 2019. Η συγκεκριμένη περίοδος επιλέχθηκε ώστε να αξιολογηθεί κατά πόσο η κατάσταση αλλά και τα αφηγήματα που προωθούνται μέσω των ταινιών αυτών είχε μεταβληθεί από το 2012 κι έπειτα, μετά τη θέσπιση αυστηρών νόμων για τα δικαιώματα των γυναικών.

Αναλύθηκαν περίπου 2000 χαρακτήρες στην οθόνη κι οι ερευνητές επικεντρώθηκαν σε θέματα όπως είναι τα σ3ξouαλικά στερεότυπα, η συναίνεση, η οικειότητα κι η παρενόχληση. Συγχρόνως, μέτρησαν και τα ποσοστά της απεικόνισης χαρακτήρων που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα καθώς κι ατόμων με αναπηρία και τον τρόπο που αυτά παρουσιάζονται ενώ ασχολήθηκαν και με τον αριθμό των γυναικών που απασχολήθηκαν για την παραγωγή των ταινιών εντός κι εκτός οθόνης.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η εκπροσώπηση των γυναικών εξακολουθεί να γίνεται με σ3ξιστικό μέσα στις ταινίες και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους queer. Τα αποτελέσματα της έρευνας δε μας εκπλήσσουν σε μια χώρα όπου δεν είναι ασφαλές για μια νεαρή φοιτήτρια να πάρει το λεωφορείο, ενώ τα δικαιώματα και το μέλλον των ανθρώπων εν γένει καθορίζονται από την κάστα στην οποία έτυχε να ανήκουν κατά τη γέννησή τους. Επιπλεόν, το 72% των πρωταγωνιστών των ταινιών αυτών, υποδύονται άνδρες ενώ η εκπροσώπηση των γυναικών περιορίζεται στο 26% με την queer κοινότητα να εκπροσωπείται από το 2%, κυρίως ενσαρκώνοντας ρόλους – καρικατούρες κι αποτελώντας αποδέκτες σ3ξιστικών αστείων. Αξίζει να σημειωθεί πως τα άτομα με αναπηρία είχαν εκπροσώπηση της τάξης του 0,5% στις ταινίες του Bollywood και συνήθως αναφέρονταν στερεοτυπικά προκειμένου να προκαλέσουν συμπάθεια ή να προσθέσουν κάποιο κωμικό στοιχείο.

Η καθηγήτρια Lakshmi Lingam που ηγήθηκε της έρευνας, τόνισε σε συνέντευξή της στο BBC το βαθμό στον οποίο οι πaτριaρχικές νόρμες καθορίζουν τις προσδοκίες του κοινού από τις ταινίες αυτές. Επιπλέον, δεδομένου πως οι παραγωγοί δημιουργούν τις ταινίες αυτές με σκοπό την εμπορική επιτυχία, επικεντρώνονται σε δοκιμασμένες τακτικές καθώς θεωρούν πως το κοινό δύσκολα θα ταυτιζόταν με το χαρακτήρα μιας δυνατής κι ανεξάρτητης γυναίκας. Το κοινό αποζητά στους χαρακτήρες τα στερέοτυπα που χαρακτηρίζουν την κοινωνία που ζούνε, ώστε να ταυτιστεί. Κοινωνίες και χαρακτήρες που εστιάζουν στους άνδρες ως πρωταγωνιστές που ανήκουν στην ανώτερη κάστα και πρωταγωνίστριες λεπτές κι όμορφες που δε μιλούν πολύ, είναι τόσο όσο προοδευτικές, φορώντας αποκαλυπτικά ρούχα και μπαίνοντας σε προγαμιαίες σχέσεις.

Παραγωγοί ταινιών που ερωτήθηκαν σχετικά με το περιεχόμενο του υλικού που παρουσίασαν, προέβαλλαν το επιχείρημα πως το μόνο που κάνουν οι ταινίες τους είναι να απεικονίζουν την πραγματικότητα. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτα ακριβές καθώς η δύναμη του κινηματογράφου δεν περιορίζεται στο να αποτελεί καθρέφτη της πραγματικότητας. Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ινδία στην οποία η σ3ξouαλική διαπαιδαγώγηση είναι σχεδόν ανύπαρκτη και το κοινό επηρεάζεται ουσιαστικά από τους πρωταγωνιστές των ταινιών και της τηλεόρασης που πολλές φορές έχουν ηθογραφικό χαρακτήρα, προωθώντας την παρενόχληση και το ανάρμοστο φλερτ προς το γυναικείο φύλο.

Ως φοιτήτρια στην Αγγλία, θυμάμαι ακόμη έναν καλό μου φίλο Ινδό κι ακαδημαϊκό να απορρίπτει τις πολύχρωμες ταινίες του Bollywood με τους χορούς και τα στερεότυπά τους ως υποκουλτούρα. Συγχρόνως όμως, ο ίδιος μου έλεγε με φυσικότητα πως ποτέ δε θα έκανε σχέση με γυναίκα που ανήκε σε άλλη φυλή, ενώ μου τόνιζε πως σε μια πιθανή επίσκεψή μου στην Ινδία θα έπρεπε να είμαι συνεχώς μαζί του για να είμαι ασφαλής και να μην κινδυνεύω από τους υπόλοιπες άνδρες, πράγμα που με έκανε να κατανοήσω πως ο δρόμος για τη θετική αλλαγή στον τρόπο που βλέπει κανείς τα δυο φύλα στη χώρα αυτή είναι ακόμα μακρύς.

Ωστόσο, προκειμένου να αλλάξουν τα πράγματα είναι σημαντικό οι γυναίκες να αποκτήσουν καθοριστικό ρόλο και να συνεισφέρουν στη λήψη αποφάσεων κατά τη διάρκεια παραγωγής των ταινιών αλλά και στη ζωή γενικότερα πράγμα που αυτή τη στιγμή δε συμβαίνει, σε μια χώρα όπου μόλις το 25,1% του εργατικού δυναμικού αποτελείται από γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα, οι ταινίες που μελέτησε η Tiss απασχολούσαν περίπου 26.300 άνδρες στο συνεργείο τους και μόλις 4.100 γυναίκες κι αυτό αποδεικνύει την ανάγκη για ουσιαστική ισότητα και μείωση του χάσματος.

Κάποια ενθαρρυντικά πρώτα βήματα έχουν γίνει σε κινηματογράφο και νομοθεσία, αλλά είναι μόνο αυτά αρκετά;