Μια ουτοπία ποντικιών: Το πείραμα που δείχνει πώς θα αφανιστούν οι άνθρωποι

«Αγαπάμε τη βία και γι’ αυτό προσέχουμε πολύ λίγο ποιες είναι οι συνέπειές της.» ~ Ραλφ Γουόλντο Έμερσον

Λίγα χρόνια πριν, ανάμεσα στα έτη 1958 και 1962 ο επιστήμονας Τζον Κάλχουν αποφάσισε να δημιουργήσει έναν παράδεισο για ποντίκια με σκοπό -μάλλον- να δείξει τη μορφή μιας μελλοντικής ανθρώπινης κοινωνίας που μοιάζει περισσότερο με δυστοπία. Το «Σύμπαν 25» δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια ουτοπία για 8 τρωκτικά που είχε τοποθετήσει εξαρχής μέσα σε ένα τεράστιο κουτί το οποίο έμοιαζε με την ιδανική πόλη για τρωκτικά, χωρισμένη σε πλατείες. Είχε σήραγγες, ράμπες, βαθουλώματα, άπλετο φαγητό και νερό και μέσα της βρίσκονταν 4 αρσενικά και 4 θηλυκά ποντίκια, στην πρώτη τουλάχιστον φάση. Επί της ουσίας κάθε ανάγκη που θα μπορούσαν να έχουν αυτά τα ζώα είχε καλυφθεί και στην αρχή, πράγματι, όλα φαίνονταν να κυλούν ομαλά. Μάλιστα, τις πρώτες 55 μέρες παρατηρήθηκε ένας διπλασιασμός του πληθυσμού των ποντικιών, κάτι που συνεχίστηκε και μετέπειτα, μέχρι που ο αριθμός των τρωκτικών άρχισε να δημιουργεί εντάσεις μεταξύ τους.

Όπως σε κάθε κοινωνική δομή υπάρχουν ιεραρχίες, δε θα μπορούσε εκείνη του ζωικού βασιλείου να διαφέρει. Κάποια πιο δυνατά και μεγαλόσωμα ποντίκια επιτίθεντο σε κάποια μικρότερα κι αναδεικνύονταν εκείνα που είχαν πιο ουσιαστικό ρόλο μέσα σε αυτή την κατασκευή, ενώ άλλα περιθωριοποιούνταν. Σε αρκετά ποντίκια παρατηρήθηκαν συμπεριφορές αντικοινωνικές, όπως για παράδειγμα να απομονώνονται ή να προβαίνουν σε βιαιότητες ακόμα και στους απογόνους τους ή σε άλλα μέλη. Επίσης, άρχισαν να θανατώνουν τα μικρότερα, πιθανότατα για να επικρατήσουν κι από την προηγούμενη φάση ευημερίας που βρίσκονταν μεταφέρθηκαν σε μια κατάσταση επιθετικότητας. Το πείραμα κράτησε 4 χρόνια όπου απεβίωσε και το τελευταίο ποντίκι-κάτοικος της πρώην αυτής ουτοπίας. Παρ’όλο επομένως που φαινομενικά στην κοινότητα των ποντικιών δεν έλειπε τίποτα, αυτό δεν τα εμπόδισε από το να λειτουργήσουν αρνητικά προς τους ομοίους τους.

Ο ερευνητής ήθελε εξαρχής να μελετήσει το πρόβλημα υπερπληθυσμού που αναφέρεται συχνά παγκοσμίως, καθώς θεωρούσε πως εφόσον αυξάνεται τόσο, πιθανόν να μην μπορέσουν οι μελλοντικές κοινωνίες να συντηρήσουν όλους αυτούς τους ανθρώπους με λιγοστούς πόρους. Το ζήτημα όμως στην εποχή μας μπορεί να μελετηθεί κι από μια άλλη πτυχή. Παρ’ όλο που στην προηγούμενη συνθήκη η σίτιση και η στέγη δεν αποτελούσε πρόβλημα για τα τρωκτικά, στη σημερινή κοινωνία δεν μπορούμε να πούμε πως η καθημερινότητα είναι δομημένη με τον ίδιο τρόπο. Παρόμοιες συμπεριφορές περιχαράκωσης από το κοινωνικό σύνολο ή επιθετικές πρακτικές έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε και στη ζωή μας με τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί μέχρι και σήμερα. Όπως είναι «φυσικό» δεν είναι δυνατό να κατέχουμε όλοι υψηλά ιστάμενες θέσεις, αλλά ούτε είναι «φυσικό» οι θέσεις αυτές να καλύπτονται από άτομα ορισμένου μονάχα οικονομικού υπόβαθρου και συγκεκριμένης οικογένειας. Στην αντίπερα, όμως, όχθη βρίσκεται ο πολυπληθέστερος αριθμός των ατόμων που επιβιώνουν κάτω από αντίξοες συνθήκες, οι οποίες πολλές φορές μάλιστα έρχονται σε αντιπαράθεση με τα όσα θα έπρεπε να τους προσφέρει η κοινωνία.

Οι κυβερνώντες, βέβαια, έχουν δηλώσει πολλές φορές τόσο με τα λόγια τους όσο και με τις πράξεις τους πως μπορεί να γεννηθήκαμε όλοι άνθρωποι, όπως και στο αρχικό πλάνο του πειράματος τοποθετήθηκαν 8 ποντίκια, αλλά στην πορεία διαφοροποιήθηκαν οι ρόλοι και η σημαντικότητα που κατέχουμε ο καθένας από εμάς. Όλοι θα υποστηρίξουν πως προφανώς όλοι οι άνθρωποι είναι σημαντικοί, αλλά πάντα θα υπάρχει και η δικαιολογία της «παράπλευρης απώλειας», κάτι σαν αναμενόμενο γεγονός που αδυνατεί οποιοσδήποτε βρίσκεται στην εξουσία να το αποτρέψει. Η αλήθεια είναι, όμως, πως έχουμε αποτύχει να ωριμάσουμε κοινωνικά κι αυτό αποδεικνύεται από τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε όσους δε βρίσκονται στην ίδια θέση με εμάς και συνήθως, όταν αναφερόμαστε σε αυτή τη θέση, εκείνοι τείνουν να είναι σε χειρότερη κατάσταση.

Όπως είχε δηλώσει κι ο Τζον Κάλχουν «εάν τα ποντίκια διαστρέβλωναν τις έννοιες ερωτοτροπίας, της ιεραρχίας, της άμυνας και της μητρικής φροντίδας, τότε θα πέθαιναν» όπως κι έγινε στην πραγματικότητα κι αυτό έχει γίνει και με τους ανθρώπους. Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι οι περισσότερες γεννήσεις (όπου στη χώρα μας παρατηρείται το ακριβώς αντίθετο) αλλά το πώς διαχειριζόμαστε τους ανθρώπους της ήδη υπάρχουσας κοινωνίας, γιατί αυτή είναι η ένδειξη για το πώς θα συμπεριφερόμαστε και στις επόμενες γενιές. Προκειμένου, λοιπόν, να μη «πέσουμε» πάνω στα λάθη που έκαναν οι προηγούμενοι, πρέπει να προσπαθήσουμε να επανακοινωνικοποιηθούμε.

Είναι σαν να ξεχνάμε ορισμένες φορές πως είμαστε μέρη ενός συνόλου και αυτό το σύνολο όσο εξαρτάται από εμάς, όσο εμείς εξαρτόμαστε από αυτό. Κι αν αυτή η αντικοινωνική μας συμπεριφορά δεν είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει επίθεση σώμα με σώμα, η βία στην κοινωνία μεταφράζεται κι ως αδιαφορία προς τα προβλήματα που αναπαράγει συνεχώς. Ίσως αυτή, να είναι και η πιο επικίνδυνη μορφή της.

Πηγή φωτογραφίας: smithsonianmag.com