Μπορεί το σχολικό σύστημα να είναι απαρχαιωμένα δομημένο, πολλά μαθήματα που θα έπρεπε να διδάσκονταν δεν είναι καν στο πρόγραμμα, μπορεί και να μην είναι όλοι οι καθηγητές γεννημένοι για να είναι εκπαιδευτικοί, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: υπάρχουν κρυμμένα διαμαντάκια στο σχολείο, που αγνοήσαμε κατά τη διάρκεια των μαθητικών μας χρόνων. Ίσως, λοιπόν, ήρθε η στιγμή να τ’ αναγνωρίσουμε και να τα εκτιμήσουμε λίγο παραπάνω.
1. Το ποίημα του Καβάφη «Όσο μπορείς»
Κάπου στο μακρινό Γυμνάσιο, στην ύλη της λογοτεχνίας, υπήρχε το ποίημα του Κ.Π.Καβάφη «Όσο μπορείς» και μπορεί για εμάς να ήταν ένα ακόμα λογοτεχνικό κείμενο, όπου θα έπρεπε να γράψουμε 10 σελίδες ανάλυσής του, να το μάθουμε απ’ έξω και μετά από το διαγώνισμα να το ξεχάσουμε. Αλλά αυτό θα ήταν τόσο κρίμα για εμάς, τη στιγμή μάλιστα όπου ο Καβάφης μας λέει να μην κάνουμε τη ζωή μας «φορτική και ξένη», κάτι που συμβαίνει γιατί ποτέ δε μας άφησαν να πούμε τι πραγματικά σήμαινε το ποίημα για εμάς. Ήρθε η στιγμή να ομολογήσουμε πως δε μας νοιάζει εάν ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ομοιοκαταληξία (που δεν είναι) ή οποιαδήποτε άλλη ανάλυση που θα διαβάσει ο καθηγητής κι εμείς πρέπει να την αντιγράψουμε αυτολεξεί. Είναι σχεδόν ανόητο να μην ασχοληθούμε ποτέ ξανά με την καβαφική ποίηση ή να μην αναζητήσουμε άλλα ποιήματα, επειδή οι καθηγητές πίστευαν πως ο καλύτερος τρόπος εκμάθησής τους είναι η παπαγαλία.
2. Αρχαίες τραγωδίες
Κάτι που μάλλον μας ξέφυγε είναι κι η Αντιγόνη, η Ιλιάδα, η Οδύσσεια, η Ελένη (του Ευριπίδη) κι άλλα κείμενα που δε μας κίνησαν προφανώς καθόλου το ενδιαφέρον στις σχολικές αίθουσες. Για τον απλούστατο λόγο, πως διδάσκονταν αποσπασματικά και χωρίς καμία επαφή με την πραγματικότητα. Δεν είναι παράλογο το ότι για αρκετό καιρό δεν πηγαίναμε να δούμε μια πραγματική αρχαία τραγωδία ή θεωρούσαμε βαρετό το θέατρο. Η Αντιγόνη δεν ήταν πρότυπο φεμινισμού (ίσως γιατί δεν την έλεγαν καν αυτή τη λέξη) αλλά ούτε και το ποίημα του Σεφέρη που λέει «για ένα πουκάμισο αδειανό/για μιαν Ελένη» συνδεόταν μ’ εκείνη του Ευριπίδη. Αυτά τα μαθήματα θεωρούνταν τουλάχιστον χάσιμο χρόνου κι ήταν ανάγκη να μας «σύρουν» οι γονείς μας μέχρι την Επίδαυρο για να δούμε πως δεν ήταν και τόσο χάλια, όσο πιστεύαμε.
3. Άρθρα στις εφημερίδες
Για να μάθουμε να γράφουμε μια καλή έκθεση, για να μάθουμε να εκφραζόμαστε και να μάθουμε να διαβάζουμε, όλοι οι καθηγητές πίστευαν κι υποστήριζαν ακράδαντα πως έπρεπε να διαβάζουμε άρθρα από τις εφημερίδες. Κάτι που κανείς μας δεν έκανε. Τώρα, όμως, βρισκόμαστε εμείς οι ίδιοι εδώ και γράφουμε άρθρα για μια ηλεκτρονική ιστοσελίδα, που πριν μερικά χρόνια ίσως βαριόμασταν και να διαβάσουμε πώς λεγόταν. Αλλά αυτή τη στιγμή θέλουμε να ενημερωθούμε και να δούμε απόψεις που αποτελούν ένα γεγονός της καθημερινότητας, για να γράψουμε τον πρόλογο της έκθεσής μας, αλλά είναι σίγουρα μια αφορμή για να ξεκουνηθούμε λίγο από τη θέση μας. Πλέον, εμείς οι ίδιοι στέλνουμε άρθρα ο ένας στον άλλον, γιατί τώρα θέλουμε να ενημερωνόμαστε γι’ αυτά που μας απασχολούν, θέλουμε να έχουμε άποψη για τα πράγματα και να είμαστε εμείς οι ίδιοι που εκφράζουμε τη γνώμη μας γι’ αυτά, ανοιχτά και δημοσίως.
4. Πώς να γράφουμε μια έκθεση και μια περίληψη
Ας παραδεχτούμε πως κανείς στο σχολείο δεν εκτίμησε πολύ την έκθεση, πόσω μάλλον τη (μισητή) περίληψη, γιατί για κάποιον λόγο έπρεπε να γράφουμε με συγκεκριμένο στυλ, με συγκεκριμένες λέξεις και να εκφράζουμε συγκεκριμένες ιδέες. Όσο για τη δεύτερη, πιστεύαμε πως ήταν ξεκάθαρα θέμα τύχης να πετύχει κάποιος μια σωστή περίληψη. Κάποια στιγμή ήρθε στη ζωή μας το πανεπιστήμιο, ή έφτασε η ώρα του βιοπορισμού και του βιογραφικού που έπρεπε να γράψουμε, οπότε όλη η θεωρία, τα συνώνυμα, οι τρόποι πύκνωσης κι οι συνδετικές λέξεις απέκτησαν άλλη σημασία. Γι’ αυτό είναι δεδομένο πως εάν δεν αναγκαστούμε να γράψουμε κάτι μόνοι μας που μάς αφορά άμεσα, δε θα μάθουμε ποτέ να εκφραζόμαστε με σαφήνεια και λεπτομέρεια, δίνοντας στον άλλον την εντύπωση πως ξέρουμε τι μας γίνεται και τι θέλουμε να πετύχουμε. Η έκθεση μπορεί να ήταν στο σχολείο μια επίδειξη των γνώσεών μας αλλά στην πραγματικότητα είναι μια αποτύπωση της οργάνωσης της σκέψης μας, της δομής του μυαλού μας.
5. Κοινωνιολογία (ή κοινωνική πολιτική)
Αυτό το μάθημα μάλλον θεωρούσαμε πως ήταν η ώρα ξεκούρασης και χαλάρωσης, τα τρία τέταρτα όπου διαβάζαμε οτιδήποτε άλλο πέρα από το μάθημα ή κοιτούσαμε τον καημένο τον καθηγητή που το είχε αναλάβει με αυτό το «απλανές βλέμμα της αγελάδας». Κι όμως αυτό το βιβλίο και κατ’ επέκταση το μάθημα έλεγε πράγματα απαραίτητα για να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η κοινωνία, το πολιτικό σύστημα, οι νόμοι αλλά κι όσοι αργότερα ασχοληθήκαμε με αντίστοιχες σχολές, ανατρέξαμε σε αυτού του είδους τις πληροφορίες. Για εμάς, όντας μικρότεροι, ίσως ήταν ένα άκυρο μάθημα, εφόσον δε θα εξεταζόμασταν σ’ αυτό στις πανελλήνιες, το οποίο απαιτούσε μόνο παπαγαλία. Τώρα όμως φάνηκε σαν να «ξυπνήσαμε» κάπως και ν’ αντιληφθήκαμε πως αυτά τα πράγματα επηρεάζουν αληθινά τη ζωή μας, οι θεωρίες αυτές δεν είναι απλά λόγια που είπαν κάποιοι άκυροι άνθρωποι, αλλά έχουν αντίκτυπο κι αντικατοπτρίζουν την κοινωνική πραγματικότητα.
6. Συνεργασία σε ομάδες
Είτε θα συνεργαζόμασταν με τους κολλητούς μας, είτε θα μας έβαζαν σε ομάδες με παιδιά που δεν είχαμε μιλήσει ποτέ και τα δύο αυτά σενάρια σηματοδοτούσαν πως η δουλειά δε θα γινόταν. Κάποιος θα την έκανε μόνος του, κάποιος άλλος δε θα εμφανιζόταν ποτέ, ένας άλλος θα έβρισκε μια δικαιολογία για να μην κάνει τίποτα και στο τέλος ο καθηγητής (από την απελπισία του) θα έβαζε καλό βαθμό σε όλους. Πού να ξέραμε πως δε θα μπορούσαμε να δουλέψουμε μ’ αυτόν τον τρόπο μια ολόκληρη ζωή και θα έπρεπε να μάθουμε να συνεργαζόμαστε με άτομα διαφορετικής νοοτροπίας από εμάς; Οπότε, όταν ενηλικιωθήκαμε προσπαθήσαμε να μιλήσουμε ο ένας με τον άλλον για να βγάλουμε ένα κοινό αποτέλεσμα, να μην πλακωθούμε με τον συνάδελφό μας επειδή δε συνεννοούμαστε ή να μην παραιτηθούμε από τη δουλειά, επειδή όλοι δε λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο με εμάς.
7. Παρουσιάσεις εργασιών
Ο φόβος κι ο τρόμος της εφηβικής μας ηλικίας στο σχολείο ήταν η στιγμή όπου θα έπρεπε να παρουσιάσουμε οποιαδήποτε εργασία μας, ομαδική ή μη, μπροστά σε όλους τους συμμαθητές μας και στον εκάστοτε καθηγητή. Εκεί ξεκινούσε το τρεμούλιασμα, η αδυναμία ομιλίας, να ιδρώνουν τα χέρια κι η ταχυπαλμία να έχει φτάσει στα ύψη. Αλλά το μαρτύριο δεν τελείωσε εκεί, ούτε κι η ανεξήγητη αίσθηση της ντροπής όταν έπρεπε στη σχολή να παρουσιάσουμε μια εργασία μπροστά στους συμφοιτητές ή να εξηγήσουμε ένα power point στους συναδέλφους μας, ως μέρος της δουλειάς. Η αλήθεια είναι πως με τον καιρό αποβάλλεται αυτό το άγχος έκθεσης αλλά τότε, στο σχολείο, θεωρούσαμε πως μας υποβάλλουν σ’ αυτή τη διαδικασία μονάχα για να μας κοροϊδέψουν αργότερα οι φίλοι μας γι’ αυτό.
8. Μαθητικές εκλογές – δεκαπενταμελές
Μεγαλύτερη φαρσοκωμωδία από εκείνη των σχολικών εκλογών δεν πιστεύαμε πως υπήρχε· ήταν ένα μεγάλο διάλειμμα το οποίο κρατούσε πολλές φορές τις τέσσερις πρώτες ώρες κι ουσιαστικά ξέραμε όλοι εκ των προτέρων ποιος θα εκλεγόταν. Οι προεκλογικοί λόγοι ήταν τόσο άστοχοι κι άτοποι, σχεδόν όσο κι οι κανονικοί κι είχαν παρόμοια αποτελέσματα: όσοι «έβγαιναν» δεν άλλαζαν κάποιο από τα προβλήματα του σχολείου και δεν εφάρμοζαν κανένα «μέτρο» απ’ όλα εκείνα τα χιουμοριστικά που είχαν προτείνει. Παρ’ όλο που οι καθηγητές έλεγαν πως έπρεπε να τις βλέπουμε σαν προσομοίωση των κανονικών -ακόμα κι αυτό- δείχνει πως ακόμα δεν έχουμε ανατρέξει στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τις εκλογές, ήδη από όταν ήμασταν έφηβοι.
9. Εκδρομές σε μουσεία
Για κάποιον λόγο σε κανένα παιδί δεν άρεσαν τα μουσεία, ούτε βρίσκαμε κάποιο ενδιαφέρον σε αυτά και μερικές φορές δεν έβρισκαν ούτε κι οι καθηγητές μας, οπότε ήταν ακόμα ένα χάσιμο χρόνου. Κι όμως, λες κι ήταν κάποιο μήνυμα από το σύμπαν κι όταν μεγαλώσαμε λιγάκι, είδαμε πως αρχικά έχουμε περισσότερα μουσεία στη χώρα μας από ό,τι πιστεύαμε και μερικά απ’ αυτά παρουσίαζαν κι ένα πραγματικό ενδιαφέρον. Αλλά και το πλάνο-σχεδιασμός του να έρθουμε σε επαφή με την τέχνη ή την αρχαιότητα, δεν ήταν τόσο άτοπος, τελικά, όσο θεωρούσαμε πως ήταν. Αντιθέτως, εάν είχαμε την ευκαιρία να ταξιδέψουμε και λίγο στο εξωτερικό ή να ασχοληθούμε πιο λεπτομερώς μ’ αυτό το ζήτημα, είδαμε πως όλ’ αυτά δεν ήταν απλώς παλιές πέτρες σε προθήκες.
10. Εξετάσεις
Disclaimer: μπορεί ακόμα να μην εκτιμάμε τις εξετάσεις και μπορεί πράγματι να μη χρησίμευσαν ποτέ τους, αλλά μας δίδαξαν κάτι πολύτιμο: Τι δεν πρέπει να κάνουμε και μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε. Το να προσπαθούμε να διαβάζουμε ή να δουλεύουμε με τον τρόπο που το κάνουν οι άλλοι δεν απέδωσε ποτέ, ούτε στις ενδοσχολικές εξετάσεις, ούτε στην επαγγελματική μας πορεία. Όπως επίσης δε μας βοήθησε καθόλου το να εξαντλούμε τον εαυτό μας για να πετύχουμε κάτι που επί της ουσίας είχαμε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε πιο έξυπνα και με λιγότερη προσπάθεια, χωρίς να πάθουμε burn out. Οι εξετάσεις ήταν το τέλειο παράδειγμα όπου μπορούμε να ανατρέχουμε συνεχώς, για ν’ αποδείξουμε πως κάτι πάει λάθος με αυτό το σύστημα, πως κάπως πρέπει να «επιβιώσουμε» εμείς μέσα σ’ αυτό και με βάση ποιες προτεραιότητες θα ήταν πιο συνετό να σκεφτόμαστε και να οργανώνουμε τη ζωή μας. Οι βαθμοί όπως είδαμε, δεν είναι το παν.
ΥΓ: Ζητώ συγγνώμη από τους μαθηματικούς μου, αλλά δεν μπορώ ακόμα να καταλάβω πού θα μου χρησιμεύσει το πυθαγόρειο θεώρημα.
Συντάκτης: Ελένη Τσεπελίδη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
