Στην αρχή του έρωτα βρίσκεται η Επιθυμία. Mε πρώτο γράμμα κεφαλαίο, γιατί είναι δυναμική κι αξεπέραστη, καταλυτική και χαώδης, ορμητική και καταστροφική. Σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την αύρα του άλλου, τα εξωτερικά στοιχεία και την ατμόσφαιρα που δημιουργεί. Κατά τον Δανό φιλόσοφο Κίρκεγκωρ, αυτό το στάδιο ονομάζεται «αισθητικό».
Το άτομο περιπλανάται μάταια κι επαναλαμβανόμενα, μέχρι ν’ ανακαλύψει ανθρώπους που να του προκαλέσουν το αίσθημα της επιθυμίας. Ακόμα και να τους βρει, δεν μπορεί παρά η ένταση και η αμοιβαία σπίθα να σβήσει την αμέσως επόμενη στιγμή. Είναι μια αποπλάνηση του άλλου και του εαυτού. Ένα γεμάτο υποσχέσεις βλέμμα, μια στιγμή έντασης, ένα ηλεκτρισμένο άγγιγμα, ένα αποχαιρετιστήριο φιλί. Όλα αυτά σε μικρά χρονικά διαστήματα. Κανείς δε δίνεται ολάκερος, ούτε και παίρνει τα πάντα απ’ τον άλλον. Ίσως να δέχεται απλόχερα την επιβεβαίωση και τη σιγουριά πως μετατρέπεται από συνηθισμένο άτομο σε υποκείμενο πόθου. Κι όμως όλο αυτό καταλήγει απλώς μια επικύρωση του εγωισμού -όπως κι ο ίδιος ο έρωτας εξάλλου.
Για τον Κίρκεγκωρ, ο Δον Ζουάν πραγματικά ενσαρκώνει το νόημα του έρωτα αυτού. Είναι προκλητικός κι ερωτικός, ζει στην ευτυχία της στιγμής που για εκείνον έχει ήδη χαθεί. Βρίσκει απόλαυση σε κάθε υπόνοια ερωτικού καλέσματος και έλκεται από την προσωρινότητα. Μένει για πάντα αθεράπευτα ερωτευμένος, επιζητά συνεχώς νέες εμπειρίες, αφήνοντας πίσω του ραγισμένες καρδιές. Σύμφωνα με τον Μολιέρο «είναι ένας αιρετικός, ένας ανίερος που δεν πιστεύει ούτε στον Παράδεισο, ούτε στους αγίους, ούτε στον Θεό, ούτε στα κακά πνεύματα». Είναι το πρόσωπο που δείχνει τις δειλές και επιθετικές ταυτόχρονα προσπάθειες του ανθρώπου να ανακαλύψει τον εαυτό του μέσα απ’ τον άλλον. Ο έρωτας εδώ δεν είναι όπως τον φανταζόμαστε: από τα φανταχτερά χαμόγελα και τους έντονους χτύπους της καρδιάς φτάνει σε σπαρακτικούς οδυρμούς και ποτάμια δακρύων.
Όλα αυτά έρχονται να υπηρετήσουν τον αμέσως επόμενο σκοπό: τον ηθικό. Απομακρυνόμενο από τις άσκοπες περιπτύξεις και τις ουσιώδεις περιστασιακές συναναστροφές, το άτομο φθάνει σε κάτι αληθινό. Μπορεί η προηγούμενη κατάσταση να θύμιζε ξέφρενη έξαρση αισθήσεων, όμως τώρα το «μέσα» του έχει καταλαγιάσει κι ο ίδιος έχει αντιληφθεί πως δεν τα ‘χει ανάγκη όλα αυτά. Σοβαρεύεται κι αντιλαμβάνεται τον έρωτα ως μια αιώνια δέσμευση, όχι με τον χαρακτήρα του καταναγκαστικού αλλά με την προοπτική της υπόσχεσης. Μια υπόσχεση που αφορά δυο ανθρώπους που θα προσπαθήσουν ν’ ανακαλύψουν ο ένας τον άλλον, να γνωρίσουν κάτι πρωτόγνωρο.
Ο έρωτας για τον Κίρκεγκωρ είναι ένα αέναο γίγνεσθαι, μια συνεχής διαδικασία αναζήτησης. Θα μπορούσε ποτέ το άτομο να μάθει πραγματικά τον άλλον σε μια στιγμή; Ο Δον Ζουάν πλέον έχει ενηλικιωθεί και έχει ωριμάσει συναισθηματικά, με αποτέλεσμα να αδιαφορεί κάπως για την προηγούμενη κατάσταση ασυδοσίας και πλάνης. Ουσιαστικά, το αισθητικό στάδιο χρειάζεται για να αντιληφθεί κανείς πως ο έρωτας δεν είναι κάτι περιστασιακό, κάτι στο οποίο μπορεί να εκθέτει συνέχεια τον εαυτό του. Οφείλει να καταλάβει πως κάποια στιγμή η καρδιά θα απαιτήσει σταθερότητα και ηρεμία, αίσθημα ασφάλειας και ζεστασιάς. Το ενστικτώδες άγγιγμα μπορεί να συναρπάζει, μα όσο κι αν δίνει στιγμιαία θαλπωρή, τόσο γρήγορα αφήνει τον άλλον στην ψύχρα της μοναχικότητας.
Όμως τίποτα δε γίνεται δίχως κατάληξη. Ο έρωτας στη θεωρία του Κίρκεγκωρ έχει έναν προορισμό που αποδίδεται με την έννοια του «θρησκευτικού» σταδίου και επικυρώνεται με τον γάμο. Για εκείνον, ο τελευταίος αποτελεί τον προσανατολισμό του έρωτα. Μάλιστα, τον χαρακτηρίζει «μέσο πρόσβασης στο υπερανθρώπινο», κάτι πέρα από τις γήινες απολαύσεις και δυνατότητες. Το άτομο σε αυτή τη συνθήκη δεν αγωνιά, ούτε απελπίζεται. Λειτουργεί ελεύθερο και παράλληλα ως ενότητα. Ο γάμος δεν είναι προϋπόθεση για να επικυρωθεί η κτήση, αλλά εκλαμβάνεται ως εσωτερική επιταγή που αφορά την αφοσίωση και την υπόσχεση. Μια υπόσχεση που μετατρέπει τον έρωτα σε αγάπη. Η ύπαρξη του ανθρώπου παύει να σχετίζεται με το παροδικό και ανάγεται σε κάτι εξαιρετικά σπουδαίο. Ο γάμος δεν είναι μια συναλλαγή αλλά συνύπαρξη δύο ατόμων που επιθυμούν να μη σπαταλήσουν άλλο χρόνο σε άσκοπες αναζητήσεις. Θα μπορούσε να μοιάζει με το αντίστοιχο στάδιο της προσκόλλησης, αλλά όχι τόσο με το ερωτικό στοιχείο.
Ο Κίρκεγκωρ αναλύει σταδιακά πώς το άτομο θα φτάσει σε ένα σημείο που το πάθος δε θα εκφράζεται με τον πόθο αλλά με πνευματική έλξη. Η ύπαρξη του ατόμου θα συμβαδίζει με τα στάδια αυτά, ώστε στο τέλος να μην είναι απλώς παύση του συναισθήματος λόγω της αναμενόμενης φθαρτότητας αλλά το στάδιο της ολόπλευρης ολοκλήρωσης. Για να μετουσιωθεί σε ένα «όλον» που θα υπερνικήσει την εγωιστική φύση και θα φτάσει να πρεσβεύει κάτι ακόμα πιο μεγάλο από εκείνον, κάτι που ίσως δεν μπορεί να συλλάβει εάν δεν προσπαθήσει να το ζήσει ειλικρινά.
Ρομαντικά, λοιπόν, με ρεαλισμό στην αρχή, ο Κίρκεγκωρ προσπαθεί να καταρρίψει την πεποίθηση πως ο έρωτας αφορά μονάχα κάτι τυχαίο, κάτι που συνεχώς δραπετεύει από τη ζωή του ατόμου. Το ζητούμενο για τον φιλόσοφο είναι ίσως να καταφέρουμε να ξεπεράσουμε το πρωταρχικό στάδιο και από αυτό το σημείο και μετά να αφοσιωθούμε στην ουσία του έρωτα που είναι η μετενσάρκωσή του σε αγάπη.
Θέλουμε και τη δική σου άποψη!
Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!
Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!
Συντάκτης: Ελένη Τσεπελίδη
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
