Δεν υπάρχει άνθρωπος, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο που να μην έχει καταφύγει κάποια στιγμή σε ψέμα, μικρό ή μεγάλο για να καλύψει, ξεγλιστρήσει, δικαιολογήσει μια άβολη κατάσταση στην οποία βρέθηκε. Ποιος με το χέρι στο ευαγγέλιο θα ορκιστεί ότι λέει πάντα και μόνο την αλήθεια; Κανείς, κι αν το κάνει, ψέματα λέει.
Δεν αναφέρομαι στους συστηματικούς επαγγελματίες Pinokio, που έχουν κάνει το ψέμα τρόπο ζωής τους και χρειάζονται επαγγελματική προσέγγιση και βοήθεια, ούτε σ’ αυτούς που με κακή πρόθεση το χρησιμοποιούν ελαφρά τη καρδία για να βλάψουν κάποιον, αλλά στους υπόλοιπους κοινούς θνητούς, σε ‘σένα κι εμένα.
Ταυτόχρονα βέβαια, όλοι εκτιμάμε κι υμνούμε την αλήθεια, την ειλικρίνεια, τη διαφάνεια. Υπάρχουν τόσα γνωμικά υπέρ της αλήθειας. Σχεδόν όλοι οι φιλόσοφοι έχουν πεί κι από ένα.
Αφού ξέρουμε λοιπόν από την παιδική μας κιόλας ηλικία, ότι είναι «κακό» να λέμε ψέματα κι «όποιος λέει ψέματα, πέφτει μες τα αίματα», είμαστε κακοί που όλοι μας κάποια στιγμή το είπαμε το ψεματάκι μας;
Όχι μωρέ, δεν είμαστε. Απλά να, μπορεί να θέλαμε κάποια στιγμή να κρύψουμε μια κακή μας συνήθεια, για παράδειγμα, πόσο φάγαμε, ήπιαμε, καπνίσαμε, λέγοντας ένα μικρότερο νούμερο. Ή να επιθυμούσαμε ν’ αποφύγουμε κάτι που τη δεδομένη στιγμή θεωρήσαμε αγγαρεία επειδή ήμασταν κουρασμένοι ή απλά βαριόμασταν να το κάνουμε. Μπορεί απλά να θελήσαμε να προστατέψουμε τα αισθήματα αγαπημένων μας ανθρώπων.
Επίσης, μπορεί να θεωρήσαμε προτιμότερο να πούμε ένα γρήγορο, πιστευτό ψέμα και να τελειώνουμε, απ’ το να δίνουμε εξαντλητικές εξηγήσεις με τις ώρες. Αν κάποιος, για τους δικούς του λόγους, συνήθως ανασφάλειας, είναι τόσο δύσπιστος μπροστά στην αλήθεια, εσύ φταις που του σερβίρεις ένα ψεματάκι για να μη ξημερώσετε με γκρίνιες και απάλευτες συμπεριφορές; Γιατί να δυσκολέψουμε τη ζωή μας όταν υπάρχει ευκολότερος δρόμος;
Υπάρχουν βέβαια άνθρωποι που δεν το έχουν πολύ εύκολο το ψέμα. Τους προδίδει η γλώσσα του σώματος κι από το άγχος τους να το πούνε και να τελειώνουν, κοκκινίζουν, κεκεδίζουν, κουνάνε τα χέρια πάνω-κάτω λες και κάνουν χορευτικές φιγούρες και το βλέμμα τους έχει κατεύθυνση οπουδήποτε αλλού εκτός από τα μάτια του συνομιλητή τους. Μόνο μια φωτεινή επιγραφή πάνω από το κεφάλι τους που να γράφει «ΨΕΥΤΗΣ» λείπει.
Νομίζετε ότι αυτοί λοιπόν λένε πάντα την αλήθεια; Μπά. Το καλό το παλικάρι, ξέρει κι’ άλλο μονοπάτι. Το μονοπάτι της μισής αλήθειας. Κάνει ακριβώς την ίδια δουλειά με το ψέμα, αλλά πιο καμουφλαρισμένα. Αν δε θέλουμε δηλαδή να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας, ψέμα είναι κι αυτό, απλά μεταμφιεσμένο. Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς, που λένε.
Για παράδειγμα, σε ρωτάνε πού ήσουν χθες βράδυ. Εσύ είχες βγει με συνάδελφο από το γραφείο ή φίλο της παρέας σου, αντίθετου φύλου από σένα, αλλά απαντάς γενικά και αόριστα «βγήκαμε τα παιδιά από το γραφείο/παρεάκι για ποτό». Δεν είναι ανακρίβεια αυτό που είπες αλλά ταυτόχρονα δεν απεικονίζει και την πραγματικότητα.
Ή έρχεται ο προϊστάμενος στο γραφείο να σε ρωτήσει πως πάει το νέο project που σου ανέθεσε. Εσύ απαντάς ότι έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία, ενώ απλά του έριξες μια ματιά για να ξέρεις περί τίνος πρόκειται και δεν έχεις ιδέα πότε θα βρείς έμπνευση ή και χρόνο για να το κάνεις.
Έχεις όμως την ψευδαίσθηση ότι δεν είπες ψέμα, χαλιναγωγείς τις ενοχές σου που ξέρεις ότι έκανες κάτι που δεν είναι αποδεκτό από τον ερωτώντα. Απέφυγες ν’ απαντήσεις όλη την αλήθεια που θα σου δημιουργούσε μπελάδες, λέγοντας κάτι που ισχύει μεν, κατά το ήμισυ δε. Περνάς στα ψιλά γράμματα ότι αν έλεγες και το υπόλοιπο μισό της αλήθειας θ’ άλλαζε εντελώς το νόημα αυτού που απάντησες.
Με την προϋπόθεση ότι ο άλλος δε ζητάει λεπτομέρειες, τη γλιτώνεις εύκολα και ανώδυνα. Αυτή η μέθοδος βολεύει κι αυτούς που έχουν μνήμη χρυσόψαρου καθώς δεν χρειάζεται να θυμούνται τι έχουν επινοήσει ανά καιρούς για να βγούνε λάδι. Θέλει καλή μνήμη το ατόφιο ψέμα, αν καταφεύγεις συχνά σ’ αυτό. Αλλά αν το χρησιμοποιείς συχνά, τότε ανήκεις στην κατηγορία που πρωτοανέφερα οπότε πρέπει να το κοιτάξεις το θέμα.
Τέλος, υπάρχουν και τα λευκά ψέματα. Αυτά που λές όταν δε θες να κακοκαρδίσεις τον συνομιλητή σου. Δεν κερδίζεις κάτι προσωπικά, όπως στις δύο παραπάνω περιπτώσεις. Εδώ προστατεύεις τον άλλο. Ας πούμε ότι σε ρωτάει κάποιος που είναι απελπισμένος αν θα πάνε όλα καλά. Πιστεύεις ότι μόνο από θαύμα θα γίνει αυτό, αλλά δεν σου πάει η καρδιά να πεις την αλήθεια. Αν την έλεγες, θα ήταν σαν να του ‘δίνες μια κατραπακιά να πάει ακόμα πιο κάτω. Τι θα κέρδιζες έτσι; Το βραβείο ηθικής; Προτιμότερο ν’ απαντήσεις κάτι αισιόδοξο κι ενθαρρυντικό να του ανεβάσεις την ψυχολογία.
Ή όταν κάποιος σε βάζει να κάνεις μια μαντεψιά, να εκτιμήσεις τα κιλά ή την ηλικία του, που βλέπεις ότι είναι μεγάλο νούμερο. Θα κάνεις κάποιο σκόντο. Γιατί είσαι καλός και ευγενικός άνθρωπος. Μη μπερδεύουμε την αλήθεια με την αγένεια.
Οπότε καλή αρετή η αλήθεια, κανείς δεν διαφωνεί, χρειάζονται και κότσια να την ξεστομίσεις. Και μπράβο στους θαρραλέους που αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους κι είναι πρόθυμοι να υποστούν τις συνέπειες, πιστεύοντας ότι για κάθε καλό λόγο για να πούνε ψέμα, υπάρχει κι ένας καλύτερος για να προτιμήσουν την αλήθεια.
Αλλά, θα κλείσω με το Βολταίρο, που είπε «αγάπα την αλήθεια, αλλά έχε μια συγκατάβαση και στην πλάνη».
Επιμέλεια κειμένου Έφης Φωτεινού: Κατερίνα Καλή
Συντάκτης: Έφη Φωτεινού
