Homo consumens· ψάχνουμε την πληρότητα σε υλικά αγαθά

Η κοινωνία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Όπως εμείς, έτσι κι αυτή μεγαλώνει, επηρεάζεται, μεταβάλλεται. Οι ανάγκες κάθε κοινωνίας εξαρτώνται απ’ την εκάστοτε εποχή και από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες στεγάζεται η ανθρωπότητα. Άλλες προτιμήσεις είχαν στην παλαιολιθική εποχή, άλλες σε περιόδους που η τεχνολογία πήρε τα πάνω της. Οι ανάγκες μας αλλάζουν γιατί αλλάζουμε κι εμείς. Η εξέλιξη του ανθρώπου κουβαλάει τώρα ιστορία 2,500 χρόνων από τότε που εμφανίστηκε το γένος homo (λατινική λέξη άνθρωπος).

Στο άκουσμα αυτής της λέξης φαντάζομαι πως όλοι κάναμε μια μικρή αναδρομή στα θρανία που ο καθηγητής ιστορίας κάτι έλεγε περί homo sapiens. Η αλήθεια είναι όμως πως τα είδη του homo είναι πολύ περισσότερα από όσα έχουμε ακούσει στο σχολείο. Για παράδειγμα υπάρχει homo habilis, homo ergaster, homo erectus και άλλα πολλά. Αλλά επειδή εδώ δε θα γράψουμε διαγώνισμα, αφήνω την περαιτέρω μελέτη των ειδών στη βούληση του καθενός.

Άμα έπρεπε να χαρακτηρίσουμε το δικό μας ανθρώπινο είδος θα ήταν δύσκολο, καθώς μόνο οι απόγονοί μας θα καταφέρουν με καθαρή ματιά να μας βαφτίσουν κάπως. Ωστόσο υπάρχουν αρκετοί τολμηροί που προσπάθησαν να δώσουν έναν προφητικό χαρακτηρισμό, όπως ο Yuval Noah Harari που θεώρησε πως η μετεξέλιξη του ανθρώπου θα είναι σε άνθρωπο-μηχανή, ονομάζοντάς τον homo deus. Η δική μου τοποθέτηση στο ζήτημα συμμερίζεται τις απόψεις όσων εντοπίζουν την ύπαρξη ενός άπληστου είδους homo. Ποιος είναι όμως αυτός ο homo consumens;

Πρόκειται για ένα είδος ανθρώπου που στην πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου χάνει την απλότητα και την πραγματικότητα. Η αύξηση της παραγωγής γεννά την επιθυμία απόκτησης όλο και περισσότερων αγαθών. Η ανάγκη των βιομηχανιών να πουλήσουν τούς ωθεί στη συνεχή διαφήμιση και παραπληροφόρηση ως προς τα προϊόντα τους, με αποτέλεσμα να κάνουν πλύση εγκεφάλου στους ανθρώπους, οι οποίοι μαγεμένοι από τη χλιδή και την εικονική ευτυχία τρέχουν να αγοράσουν όσα πιο πολλά μπορούν! Δημιουργούνται δηλαδή τεχνητές ανάγκες, «κενές» όπως θα τις χαρακτήριζε επικριτικά και ο γνωστός φιλόσοφος Επίκουρος.

Προσοχή όμως. Αυτή η ευτυχία δεν είναι τίποτα άλλο παρά εικονική. Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι πως οδεύουμε σε μια ψευδαίσθηση πως τα υλικά αγαθά θα καλύψουν το εσωτερικό μας κενό. Όλοι μας έχουμε ακούσει ή και πει τη φράση “shopping therapy” εννοώντας πως η αγορά κάποιου προϊόντος καλύπτει τη μοναξιά, το άγχος ή μας βοηθάει να ξεπεράσουμε τον χωρισμό μας. Αρκεί όμως ένα προϊόν για να μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα ή απλώς θα μετατοπίσουμε το ενδιαφέρον μας αλλού και μετά τα συναισθήματά μας θα είναι τα ίδια και ακόμη πιο έντονα;

Σταθείτε μια στιγμή και αναλογιστείτε. Νομίζετε πως δεν μπορείτε να ζήσετε χωρίς το αυτοκίνητο πολυτελείας σας ή χωρίς το ολοκαίνουριο μοντέλο κινητού τηλεφώνου; Μπορείτε δηλαδή να φανταστείτε ένα κόσμο χωρίς αγάπη; Χωρίς τους ανθρώπους σας, όποιοι κι αν είναι αυτοί; Φαντάζεστε να μην υπήρχε η τέχνη, η μουσική, η ποίηση, η φύση;

Ίσως τελικά αυτός ο αγώνας κατανάλωσης που συνοδεύεται από διαρκές άγχος να μας αδειάζει περισσότερο απ’ ότι μας γεμίζει. Ίσως τελικά να χάνουμε την ουσία της ζωής. Μα αφού όσο ζούμε δεν είναι πολύ αργά να αλλάξουμε την πορεία τη δική μας και του γένους μας, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να εκτιμήσουμε τα πνευματικά αγαθά κι όχι τα υλικά.