Θα ήθελα πάρα πολύ να έχω πίσω μου έναν πίνακα με διαφάνειες, πάνω μου έναν προβολέα και σε μια σκοτεινιασμένη αίθουσα να ξεκινούσαμε αυτό το ταξίδι στο χρόνο. Προς το παρόν, σε βάζω στο κλίμα και ξεκινώ ευθύς αμέσως την ιστορική αναδρομή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πιθανόν οι περισσότεροι να θυμάστε τους προγόνους των σημερινών διαδεδομένων social media ή σε κάποιους να είναι και εντελώς ξένοι.
Ας πιάσουμε από την αρχή τα δεδομένα μας. Με τον όρο «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» ( social media ), αναφερόμαστε σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες στις οποίες δημιουργούμε ένα προφίλ, αλληλεπιδρούμε σε αναρτήσεις φίλων ή μη και μέσω των οποίων επικοινωνούμε.
Η πρώτη μορφή πλατφόρμας για διαδικτυακή επικοινωνία έκανε εμφάνιση το 1997. Το πρώτο κοινωνικό δίκτυο φαίνεται να είναι το six degrees, το οποίο άνθιζε έως το 2001. Επρόκειτο για μια ιδέα που ξεκίνησε θέλοντας ο ιδρυτής της, Andrew Weinreich, να αποδείξει πως ισχύει η κοινωνιολογική θεωρία “six degrees of separation” (τα έξι στάδια του διαχωρισμού). Η θεωρία δεν αποδείχθηκε έως και σήμερα. Λέγεται ωστόσο ότι η συγκεκριμένη πλατφόρμα ήταν μια πρώιμη μορφή του σημερινού blogging, αφού οι συνομιλίες δεν ήταν ακριβώς ιδιωτικές.
Φτάνοντας στο 2003, όπου είχε ήδη ξεκινήσει δυναμικά να ανεβαίνει το blogging, έκαναν την εμφάνισή τους δύο κοινωνικά δίκτυα που εξυπηρετούσαν εντελώς διαφορετικούς σκοπούς. Ο λόγος για το hi5 και το Linked-In. Το μεν πρώτο αφορούσε καθαρά κομμάτια ψυχαγωγίας, καθώς απέπνεε φιλικό κλίμα, το δε επόμενο ήταν (και είναι) μια πλατφόρμα που ενδείκνυται για επαγγελματική χρήση. Σε ό,τι αφορά το hi5, το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η δημιουργία προσωπικού προφίλ με την εικόνα που έχουμε μέχρι σήμερα. Φωτογραφίες, κείμενα, αναρτήσεις και chatting. Βάσει αναμνήσεων βέβαια, για την επικοινωνία προτιμούσαμε το msn. Δεν το συγκαταλέγω όμως στα social media, διότι δεν αποτελεί μέρος τους αφού δεν πληροί τις προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν. Όσο για το Linked-In, μοιάζει στη μορφή του με το facebook χωρίς όμως παραπάνω πληροφορίες από το επάγγελμα, τις σπουδές και την εργασία κάποιου. Σαν ένα online βιογραφικό θα μπορούσαμε να πούμε. Απαιτείται και εδώ η δημιουργία προφίλ καθώς είναι διαθέσιμο και για συνομιλίες.
Όντας σε μεγάλη έξαρση το hi5 ξεκίνησε ο ανταγωνισμός, καθώς στις αρχές του 2004 άρχισε η λειτουργία του facebook, όχι όμως με τη σημερινή του μορφή. Στα πρώτα του βήματα, ο Mark Zuckerberg είχε την ιδέα και την ανάγκη επικοινωνίας φοιτητών του Χάρβαρντ. Σε μικρό χρονικό διάστημα η δημοτικότητα της πλατφόρμας έφτασε στην κορυφή, αφού από το 2006 και έπειτα επιτρέπεται σε οποιονδήποτε, από οπουδήποτε, εφόσον έχει κλείσει το δέκατο τρίτο έτος της ηλικίας του, να φτιάξει ένα λογαριασμό και να γίνει μέλος του φατσοβιβλίου (κάνοντας την ελεύθερη μετάφραση). Ο Mark είναι πλέον ο τέταρτος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Είναι περιττή κάθε παραπάνω πληροφορία καθώς πάνω κάτω γνωρίζουμε το facebook οι περισσότεροι, αν όχι όλοι. Συνδέεται άρρηκτα με το messenger, το οποίο δεν αποτελεί ξεχωριστό μέσο, ενώ υπάρχει η δυνατότητα απομονωμένης χρήσης. Χωρίς αυτό άλλωστε δε θα διέθετε δυνατότητα chatting το facebook.
Κάπου στη χρυσή εποχή του χώρου, όπως χαρακτηρίζεται, τέλος 2005 με αρχές 2006, έκανε την εμφάνισή του το myspace. Χαρακτηρίστηκε το πρώτο κοινωνικό δίκτυο που έφτασε παγκόσμια και η χρονιά που απογειώθηκε ήταν το 2008. Λίγους μήνες αργότερα έχασε τη φήμη του μένοντας πίσω από την επιτυχία του facebook. Το συγκεκριμένο μέσο ωστόσο, ενώ είχε την κανονική μορφή ενός κοινωνικού δικτύου, είχε χαρακτηριστεί μουσικό μέσο. Βοήθησε στη γρήγορη ανάπτυξη του YouTube καθώς αναδείχθηκαν και πολλές μπάντες μέσα από αυτό.
Το YouTube με τη σειρά του, πρόκειται για μια ειδική περίπτωση αφού πολλοί το συγκαταλέγουν στην κοινωνική δικτύωση ενώ άλλοι διαφωνούν. Βάση δεδομένων, φτιάχνεις ένα προφίλ, παρακολουθείς προφίλ άλλων, αντιδράς, σχολιάζεις, απλώς απουσιάζει το chatting. Είτε λοιπόν ισχυριστούμε πως είναι, είτε όχι, θα συμφωνήσουμε με το γεγονός πως αποτελεί το δεύτερο στατιστικά ιστότοπο σε επισκέψεις μετά τη σελίδα της Google.
Μέσα στα σκαμπανεβάσματα των υπολοίπων, το 2006, έκανε την εμφάνισή του το Twitter. Πρόκειται για ακόμη μια δημοφιλή πλατφόρμα, λίγο διαφορετική από τις άλλες και κάπως πιο περιοριστική, θα έλεγα. Είναι γνωστή για τα tweets και το χαρακτήρα που κρατάει συνδυάζοντας σοβαρό, καθημερινό αλλά και χιουμοριστικό ύφος. Τοποθετείται στην πέμπτη με έκτη θέση σε δημοτικότητα.
Καθώς έχουν πάρει μια ροή όλα τα παραπάνω κοινωνικά δίκτυα, προς τα τελειώματα του 2010, εμφανίστηκε το Instagram. Η αρχική του μορφή απευθυνόταν σε λάτρεις της φωτογραφίας και γενικότερα των τεχνών. Μικρά κλιπ, βίντεο τραγουδιών ή ό,τι μπορούσε να χωρέσει από τέχνη μέσα σε μερικά pixel. Μπήκε πολύ δυναμικά στο χώρο της δικτύωσης και βλέποντας τις προοπτικές, το 2012, αγοράστηκε από το facebook. Πρόκειται για μια πολύ δημοφιλή εφαρμογή η οποία είναι γνωστή σε παγκόσμιο επίπεδο και ανήκει στο top τρία των social media.
Μαζί με τον ερχομό των πιο εξελιγμένων smartphones, κάνει το ντεμπούτο της και μια καινοτόμος εφαρμογή, το Snapchat. Ερχόμενο εδραίωσε τη λογική των προσωρινών αναρτήσεων καθώς ο παραλήπτης έχει ελάχιστο χρόνο να δει το περιεχόμενο του μηνύματος. Μια πλατφόρμα που ξεκίνησε δειλά-δειλά το 2012 και μέχρι σήμερα έχει δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες. -Τελικά βγάζει επιχειρηματικά μυαλά το Stanford University-.
Φτάνοντας αισίως στο τελευταίο κοινωνικό δίκτυο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία, η ιστορία του παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ο λόγος για το TikTok, ή πρώην Musical.ly για τους λίγους που το πρόλαβαν. Η εφαρμογή κυκλοφόρησε στην Κίνα το 2017 ως TikTok ενώ στην παγκόσμια αγορά εισήλθε το 2018 ως Musical.ly. Το όνομα άλλαξε στα τελειώματα του 2019 με αρχές του 2020. Όσοι μάλιστα διατηρούσαν λογαριασμό ήδη, δεν άλλαξε τίποτα στην εικόνα τους παρά μόνο το όνομα και το λογότυπο της εφαρμογής.
Ολοκληρώνοντας το ταξίδι μας στα χρόνια των social media, είναι καλό να γνωρίζουμε τόσο τα οφέλη που μας προσφέρουν όσο και τους κινδύνους που κρύβουν. Σήμερα αποτελούν το νούμερο ένα μέσο διαφήμισης και προώθησης παγκοσμίως. Λογικό αν αναλογιστείς πως σχεδόν ανέξοδα, από τον καναπέ του σπιτιού σου, με μερικά μόνο κλικ μια φωτογραφία μπορεί να κάνει το γύρο του κόσμου αστραπιαία και να σου προσφέρει κέρδη. Έχουν διευκολύνει απαράμιλλα την επικοινωνία καθώς μπορείς να μιλάς ταυτόχρονα με όσους φίλους και γνωστούς θέλεις. Αυξάνουν τη δημιουργικότητα καθώς και τον υγιή ανταγωνισμό. Παρέχουν τεράστια γκάμα πληροφοριών, που μπορεί να φανεί χρήσιμη σε αρκετές περιστάσεις όμως μπορεί να αποτελέσει και πρόβλημα.
Η ασυδοσία της πληροφορίας ενδέχεται να οδηγήσει σε μη επιθυμητά αποτελέσματα, όπως υποκλοπές στοιχείων, ευκολία στον εντοπισμό κάποιου, στοχοποίηση παιδιών ή οποιουδήποτε ανθρώπου ή αντικειμένου. Μέσα σε αυτήν την ποικιλία μπορεί να εμπεριέχονται εικόνες βίας, εικόνες ακατάλληλου περιεχομένου, ακόμη και επίδοξοι θύτες που σε κάποιες περιπτώσεις αρκούνται στο cyberbulling, ενώ σε άλλες έχουν φτάσει ακόμη και κάτω από τα σπίτια ατόμων. Είναι προτιμότερο λοιπόν να αποφεύγονται οι περιττές πληροφορίες για προσωπικά θέματα.
Ένας ακόμη τομέας που επηρεάζεται και επηρεάζει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η ενημέρωση και η ροή των ειδήσεων. Πολλά τα παραδείγματα των ψευδών πληροφοριών που έκαναν το γύρο του διαδικτύου, μεταφέροντας μη υπαρκτά γεγονότα. Αυτό έχει και το καλό του βέβαια από μία πλευρά, καθώς μπορεί να βρει κανείς και υπαρκτά γεγονότα που δεν υπάρχουν σε κάποιο άλλο μέσο ενημέρωσης. Αποκτάς σφαιρική άποψη μαθαίνοντας να ακούς όλες τις πλευρές. Λαμβάνοντας υπόψιν χώρες ή μέρη που δεν έχουν πρόσβαση σε άλλες πλατφόρμες, σίγουρα μόνο θετικά αποτελέσματα μπορείς να δεις.
Εκείνο που σίγουρα τραβά το περισσότερο ενδιαφέρον των ειδικών είναι το κομμάτι της επικοινωνίας. Αδιαμφισβήτητα βοηθά στην κοινωνικοποίηση ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την αντικοινωνικότητα του χρήστη. Εξηγώ αμέσως. Ναι μεν σου δίνεται η δυνατότητα να συνομιλείς πολύ και με πολλούς, όμως πίσω από την ασφάλεια της οθόνης σου. Όταν εκείνη απουσιάζει; Πόσο άσχημη εικόνα είναι να παρατηρείς μια παρέα έξω που ενώ κάθονται όλοι μαζί σε ένα τραπέζι για ώρες, δεν έχουν ανταλλάξει λέξη μεταξύ τους όντας απορροφημένοι στα κινητά και τις ειδοποιήσεις τους; Φυσικά το έχω κάνει κι εγώ κι εσύ και η πλειοψηφία, αλλά αυτό δεν το καθιστά λιγότερο άσχημο.
Αποψούλα για απόψε δεν έχει. Θα κλείσω όμως με μια εικασία ή μια ελπίδα για το πώς μπορεί να εξελιχθούν στο μέλλον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μιλάμε άλλωστε για ζωντανούς οργανισμούς που μέρα με τη μέρα αλλάζουν. Βάσει λογικής, όσα νέα μέσα κι αν εμφανιστούν, οι κολοσσοί του είδους δύσκολα θα κλονιστούν από το βάθρο τους. Ανά καιρούς, με βάση τις υπάρχουσες ανάγκες της εποχής θα βγαίνουν πλατφόρμες για να βοηθούν στην επικοινωνία -όσο και όπως- και ίσως πιο διαδραστικά από όσο σήμερα. Ήδη έχουν μπει τόσο έντονα στην καθημερινότητά μας οι βιντεοκλήσεις, η τηλεδιάσκεψη, η τηλεκπαίδευση, που δε θα μου κάνει καμία εντύπωση σε μερικά χρόνια να μπορούμε να αγκαλιαζόμαστε πίσω από οθόνες σαν ολογράμματα. Μια μικρή ευχή, να γίνει άμεσα, γιατί χρωστάω κι εγώ -και λογικά κι εσύ- κάτι virtual hugs.
Συντάκτης: Μέρσα Τσακίρη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
