Κυνηγώντας όσα ποτέ δε χρειάστηκες

Τρέχουμε πίσω από ό, τι πιο σύγχρονο, ό, τι πιο καινούριο, λες και η ζωή μας εξαρτάται από την απόκτησή του. Το τελευταίο μοντέλο κινητού τηλεφώνου, η πιο εξελιγμένη τηλεόραση, ο υπολογιστής που ψήνει καφέ ή ακόμη το καλύτερο ψωμί του φούρνου ίσα για να μπούμε στο μάτι της γειτόνισσας. Σάμπως τηλέφωνα δε θα παίρνουμε και με δαύτο; Τις ειδήσεις δε θα βλέπουμε σε μεγαλύτερη οθόνη;

Αντικείμενα που δεν αλλάζουν χρήση απλώς προσδίδουν κύρος. Κάμποσα από τα οποία δεν έχουμε καν ανάγκη στην καθημερινότητά μας. Έχω παραβρεθεί αρκετές φορές σε συζητήσεις που ακούγοντας τον προβληματισμό «πώς θα αντιδρούσε, άραγε, ένας άνθρωπος που ζούσε τη δεκαετία του 20’ εάν ερχόταν στην εποχή μας ξαφνικά;» αντιπαρέρχομαι, «εάν γυρνούσαμε εμείς πίσω;». Η συχνότερη απάντηση είναι η σιωπή. Πριν βιαστείς να απαντήσεις, συλλογίσου πως ούτε σαν ιδέα δεν υπήρχε το κινητό, καμία παροχή πληροφορίας από το διαδίκτυο ακόμη και απουσία του ηλεκτρισμού. Προσωπικό μου συμπέρασμα είναι πως εάν δεν έχεις βιώσει μια εμπειρία, έχοντας άγνοια δεδομένων δεν μπορεί να σου λείψει κάτι.

Κάπου εδώ αναλογίζομαι πόσο έντονα φαίνεται πως γινόμαστε θύματα κοινωνικών προτύπων καθώς δημιουργούμε πλασματικές ανάγκες. Σαφώς υπάρχουν εκατομμύρια αγαθά που έχουν διευκολύνει τις ζωές μας μα ταυτόχρονα τις έχουν δυσκολέψει. Η ανιψιά μου, ούσα τριών ετών, γνώριζε να χειρίζεται κάθε τεχνολογικό είδος καλύτερα από όλους μας. Μεγαλώνοντας, έξι ετών πια, ζήτησε δικό της κινητό μιας και όλοι στο σχολείο είχαν. Μπαίνοντας στα δώδεκα, έχει μεγαλύτερο άγχος για τα like αντί του πότε θα παίξει με τις φίλες της.

Δημιουργούμε ανάγκες που δεν έχουμε, βάσει κοινωνικών συνθηκών. Ένα παιδάκι μιας χώρας του Τρίτου κόσμου, έχει την πραγματική ανάγκη για κατανάλωση νερού και τροφής. Ζει στον ίδιο πλανήτη με εμάς, τον ίδιο αιώνα, την ίδια ακριβώς στιγμή. Ίσως αν του έδινες ένα tablet να το δάγκωνε ώστε να πάψει να πεινάει. Με την ίδια λύσσα που εμείς «δαγκώνουμε» κάθε προϊόν που εμφανίζεται, σαν αναγκαίο. Δεκάδες ρούχα που δε χωρούν στα ράφια μας, χιλιάδες πανομοιότυπα παπούτσια ή κάθε λογής αντικείμενο που πηγαινοέρχεται στη μόδα ενώ πλασάρεται με τον εξυπνότερο τρόπο. Αμέτρητες φορές χαζεύουμε τις διαφημίσεις με περίσσια προσήλωση θέλοντας να αποκτήσουμε οτιδήποτε εμφανίζεται σε αυτές χωρίς καν να έχουμε την παραμικρή ανάγκη γι’ αυτό. Συγκαταλέγεται στις ανθρώπινες αδυναμίες η κατανάλωση αγαθών μη λαμβάνοντας υπόψιν τη χρησιμότητα εκείνων.

Αρκετοί σπεύδουν να αποκαλέσουν αυτή τη συνήθεια ως ψυχική διαταραχή. Ως αντάξιο θύμα της, δεν ξέρω αν μπορώ να ενστερνιστώ αυτή την άποψη όμως θεωρώ πως συνειδητά κατανοώ τα όρια της κατανάλωσης με την υπερκατανάλωση. Εξ ορισμού η υπερκατανάλωση θεωρείται μια αρνητική συνήθεια που τείνει να έχει βλαβερές επιπτώσεις από την οικονομική μας κατάσταση έως το περιβάλλον. Θεωρούμε τόσο δεδομένο το νερό που κοντεύουμε να στερέψουμε τον πλανήτη, ας πούμε. Δυστυχώς η κακή αυτή συνήθεια δεν περιορίζεται σε είδη πολυτελείας. Λειτουργούμε με τα δεδομένα που μας παρέχονται καθώς στεκόμαστε ανήμποροι να φιλτράρουμε τα όρια κάθε αγαθού. Έχοντα φυσικά ως δεδομένο πως μας παρέχονται σε πληθώρα τα είδη πρώτης ανάγκης, πασχίζουμε να αποκτήσουμε κάθε τι που είναι πέρα των δυνατοτήτων μας. Εξιδανικεύουμε προϊόντα μέσω σωστού μάρκετινγκ των εταιριών ή εξαιτίας ενός «προτύπου» που συνηθίζει να καταναλώνει τα συγκεκριμένα.  Το influence άλλωστε καλπάζει στην εποχή μας με τις επιχειρήσεις να μη διστάζουν να το εκμεταλλευτούν.

Ίσως αν ξεκινήσω με παραδείγματα να μην τελειώσω απόψε, μα νιώθω την ανάγκη να αναφέρω μερικά κυρίως με σκοπό να τονίσω τη διαφορά μεταξύ των πλασματικών αναγκών κι εκείνων που όντας βασικές παλεύουμε να αφανίσουμε. Εν αρχή, για να ζήσει κανείς, δεν απαιτείται η χρήση κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθημερινών επισκέψεων σε σπα και χιλιάδων ακόμη ειδών πολυτελείας που θεωρούμε δεδομένα. Αρκεί η παροχή νερού, τροφής και στέγης. Θεωρώ αδιανόητο, επί παραδείγματι, όταν κάποιος στερείται έστω ένα εκ των προαναφερθέντων κάποιος άλλος να δυσαρεστείται καθώς δυσκολεύεται με την απόκτηση ενός νέου μέσου μεταφοράς. Προς μεγάλη μου λύπη παρατηρώ, ακόμη και προσωπικά, πως όσο μεγαλύτερη η οικονομική άνεση ή η πρόσβαση σε πληθώρα αγαθών τόσο ευκολότερη η διαδρομή προς την υπερκατανάλωση. Αδυνατούμε να θέσουμε όρια στους εαυτούς μας αφού όσο έχουμε τη δυνατότητα να αποκτούμε νέα αγαθά θα την εκμεταλλευόμαστε.

Αποψούλα, ως είθισται πλέον, να προσπαθήσουμε να βρούμε τα δικά μας όρια συγκρίνοντας πάντοτε τις συνθήκες που ζούμε μα συνυπολογίζοντας κάθε απρόοπτο που μπορεί να μας χτυπήσει την πόρτα. Ανακαλώντας την παιδική μου ηλικία θυμάμαι πως η άγνοια ήταν εκείνη που διαφοροποιούσε τις ανάγκες μας ανά τα χρόνια. Ένα μικρό μυστικό λοιπόν είναι όταν αδυνατούμε να αποκτήσουμε ένα αγαθό, που ίσως να μην είναι όσο χρήσιμο θεωρούμε, ας προσποιούμαστε πως δεν υπάρχει. Βιώνοντας ετούτους τους δύσκολους καιρούς, έχοντας ταυτόχρονα άπλετο χρόνο για περισυλλογή και αυτοκριτική, είναι μια καλή ώρα να εκτιμήσουμε όσα έχουμε καθώς και να κατανοήσουμε πως ίσως δεν έχουμε τίποτε παραπάνω ανάγκη.

Η υγεία και η ευτυχία, που τόσο έντονα συνδέονται, ας είναι τα βασικά συστατικά για μια κοινωνία λιγότερο θυματοποιημένη έναντι των υλικών αγαθών. Ουδείς κρυμμένος θησαυρός πέραν την ψυχικής ισορροπίας που προκύπτει από την κάλυψη κενών. Μια συμβουλή που έλαβα κι εγώ με τη σειρά μου, είναι να μην παλέψεις να καλύψεις ψυχικά ή ανθρώπινα κενά με υλικά αντικείμενα γιατί όσο κι αν φαινομενικά μπαλωθούν, θα αυξάνονται μέρα με τη μέρα. Με άλλα πράγματα κλείνουν οι τρύπες, τελικά. Και πάντα έτσι ήταν.