Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να διαβάσει τις σκέψεις μας;

Τι κοινό έχουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας και η σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη; Αν σκεφτήκατε «υπάρχουν μηχανές που μπορούν να διαβάζουν το μυαλό μας», τότε είστε μάλλον στο σωστό μονοπάτι. Όχι, οι μηχανές δεν έχουν πλήρη πρόσβαση στις σκέψεις μας (ακόμα), αλλά η τεχνητή νοημοσύνη πλησιάζει σιγά-σιγά σε επίπεδα που μοιάζουν σχεδόν απίστευτα. Από τη διάγνωση ασθενειών μέχρι το πότε θα παραγγείλουμε τον επόμενο καφέ, οι εξελίξεις της τεχνητής νοημοσύνης ξεπερνούν τα όρια της λογικής και φλερτάρουν με τη σφαίρα της φαντασίας.

Πώς Μπορεί να «Διαβάσουν» οι Υπολογιστές το Μυαλό;

Ας δούμε, λοιπόν, πώς γίνεται αυτό. Οι επιστήμονες αναπτύσσουν πλέον συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, που βασίζονται στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας μεθόδους «βαθιάς μάθησης» ή, όπως το ακούμε συχνά, “deep learning.”  Σε πρόσφατα πειράματα, ζήτησαν από εθελοντές να παρακολουθούν βίντεο για ώρες μέσα σε ένα μαγνητικό τομογράφο (MRI), ενώ η τεχνητή νοημοσύνη παρακολουθούσε τα σημεία του εγκεφάλου τους που “ενεργοποιούνταν” και κατέγραφε τα εγκεφαλικά τους σήματα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, έμαθε να συνδέει τα εγκεφαλικά αυτά σήματα με τις εικόνες που έβλεπαν οι συμμετέχοντες, και μπόρεσε να αποκωδικοποιήσει ποια τμήματα του εγκεφάλου αντιδρούν σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των εικόνων. Το σύστημα μπόρεσε, επίσης, να αναδημιουργήσει, σε κάποιο βαθμό, ό,τι έβλεπε κάποιος, μετατρέποντας τα εγκεφαλικά σήματα σε πιξελωτές εικόνες—αν και έμοιαζαν περισσότερο με αφηρημένα σχήματα. Έτσι, λίγο-λίγο, οι μηχανές αρχίζουν να καταλαβαίνουν τις σκέψεις μας—ή έστω, τι βλέπουμε.

Αυτό το πείραμα είναι μόνο η αρχή. Σε πιο προηγμένες εφαρμογές, μια τεχνητή νοημοσύνη εκπαιδεύεται να ερμηνεύει τα εγκεφαλικά δεδομένα με τέτοια ακρίβεια, ώστε να μπορεί να “μεταφράζει” ακόμα και αφηρημένες σκέψεις ή ασαφείς εικόνες. Κάπως έτσι, θα μπορούσαμε μια μέρα να δούμε τις σκέψεις, τα όνειρα ή τις αναμνήσεις κάποιου χωρίς να χρησιμοποιούμε λέξεις. Η τεχνολογία υπόσχεται σπουδαία πράγματα—φανταστείτε έναν κόσμο όπου οι σκέψεις σας μεταφέρονται απευθείας στο χαρτί ή στην οθόνη.

Βοήθεια για Άτομα με Αναπηρίες

Εδώ είναι το πιο αισιόδοξο κομμάτι της ιστορίας. Η τεχνητή νοημοσύνη, που μπορεί να καταλάβει τι σκέφτεται κάποιος, θα μπορούσε να αλλάξει τη ζωή ανθρώπων με σοβαρές αναπηρίες. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικά επεισόδια και δεν μπορούν πια να μιλήσουν, ή άτομα με παράλυση. Δε θα χρειάζονται πια χειρουργικές επεμβάσεις για την τοποθέτηση εμφυτευμάτων ηλεκτροδίων, που συνδέονται στον εγκέφαλο και στέλνουν εγκεφαλικά σήματα σε ρομποτικά άκρα. Πλέον θα χρησιμοποιούνται μη παρεμβατικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως εγκεφαλικές τομογραφίες για τον έλεγχο προσθετικών μελών ή ακόμη και για να επιτρέπεται σε κάποιον να μιλήσει μέσω σύνθεσης φωνής.

Η τεχνολογία αυτή δεν είναι απλώς θεωρητική. Ήδη είναι δυνατό να αναπαραχθεί φωνή από εγκεφαλικά δεδομένα, και μάλιστα με τη φωνή του ίδιου του ατόμου. Δηλαδή, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί πια να μιλήσει, θα μπορούσε να “επικοινωνήσει” με τη δική του φωνή.

Η Σκοτεινή Πλευρά της Τεχνολογίας

Όμως, κάθε τεχνολογικό θαύμα έχει και την πιο ανησυχητική του πλευρά. Τι γίνεται αν η τεχνητή νοημοσύνη εισβάλει υπερβολικά στη ζωή μας; Όταν μπορούμε να “διαβάσουμε” τις σκέψεις κάποιου, η ιδιωτικότητα και η αυτονομία κινδυνεύουν. Φανταστείτε το πιο απλό, ότι τα δεδομένα των σκέψεών σας θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα σε τρίτους χωρίς τη συναίνεσή σας. Ή ότι, ας πούμε, οι εταιρείες διαφήμισης θα αποκτήσουν πρόσβαση στον εσωτερικό σας κόσμο, δημιουργώντας διαφημίσεις προσαρμοσμένες στις πιο ενδόμυχες σκέψεις σας. Οι εταιρείες έχουν ήδη αρχίσει να εξερευνούν το “neuromarketing” για να κατανοούν πώς αντιδρά ο εγκέφαλος στις διαφημίσεις, αλλά με πραγματικά εγκεφαλικά δεδομένα, η διαφήμιση θα μπορούσε να φτάσει σε νέα επίπεδα χειραγώγησης. Γίνεται λίγο τρομακτικό.

Ακόμα και οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τέτοια τεχνολογία για παρακολούθηση. Ή η αστυνομία για τις ανακρίσεις. Αν, κάποτε,  ένα σύστημα σαν αυτό γίνει υποχρεωτικό, τα όρια της ιδιωτικότητας δε θα υπάρχουν πια, κι ίσως να μην έχουμε επιλογή να αποκρύψουμε τις σκέψεις μας. Ο φόβος είναι τόσο πραγματικός, που μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν, ότι ίσως χρειαστεί να κατοχυρώσουμε από τώρα νέα δικαιώματα για την προστασία της νοητικής μας αυτονομίας.

Η εξασφάλιση συναίνεσης είναι ένα κρίσιμο αλλά δύσκολο μέρος της ηθικής τεχνητής νοημοσύνης. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπου τα άτομα ίσως να μην μπορούν να δώσουν σαφή συναίνεση, όπως σε ορισμένους ασθενείς με παράλυση, η χρήση αυτής της τεχνολογίας εγείρει ακόμη περισσότερα ηθικά διλήμματα.

Προς το Παρόν, Χαλαρώστε

Ωστόσο, δε χρειάζεται να ανησυχούμε ακόμη για μια άμεση εισβολή στο μυαλό μας. Οι σημερινές τεχνολογίες βασίζονται στη συνεργασία του χρήστη, και δεν είναι τόσο ακριβείς. Οι εθελοντές πρέπει να συνεργαστούν, ώστε η τεχνητή νοημοσύνη να μάθει από τα δεδομένα τους, και αν επιλέξουν να σκέφτονται άσχετα πράγματα, όπως ονόματα ζώων ή αριθμούς, το σύστημα μπλοκάρει και χάνει τη δυνατότητα να καταλάβει τι έχουν στο μυαλό τους.

Οπότε, ναι, προς το παρόν έχουμε τον έλεγχο – αλλά οι εξελίξεις της τεχνολογίας τρέχουν πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Ίσως κάποια στιγμή να χρειαστούμε ένα νέο «ηθικό συμβόλαιο» για να προστατεύσουμε αυτό που πάντα θεωρούσαμε αδιαπραγμάτευτο: τις ίδιες μας τις σκέψεις.