Οι επιλογές μας δεν είναι καν δικές μας

Η πρώτη ευχή που άκουσα για το νέο έτος είναι από μία φίλη, που με μεγάλο ενθουσιασμό μου ευχήθηκε «Να κάνεις σωστές επιλογές. Να διαλέγεις την ευτυχία σου, άλλωστε τις επιλογές μας ζούμε, μην το ξεχνάς».

Την άκουγα και σκεφτόμουν πως ούτε που φανταζότανε πόσες επιλογές ζούμε που είναι μεν κατά κάποιον τρόπο δικές μας αλλά δεν είναι ακριβώς αυτές που θέλαμε να ‘χαμε επιλέξει ή, τέλος πάντων, αποδείχθηκαν ατυχείς. Μπορεί να ‘μαστε η επιλογή των ρούχων που φοράμε, του χτενίσματος των μαλλιών μας, της playlist που έχουμε στο κινητό μας, του σπιτιού που έχουμε νοικιάσει ή αγοράσει για να μένουμε, αλλά των καταστάσεων, όχι, δεν είμαστε.

Ανταπέδωσα τις ευχές, της είπα ένα αστείο και κλείσαμε το τηλέφωνο. Εκείνη μόλις είχε τελειώσει από μια μακροχρόνια σχέση, αφού πρώτα είχε μάθει ότι ο καλός της είχε μια εξίσου μακροχρόνια σχέση με κάποια άλλη. Έβαλα μπουφάν και βγήκα μια βόλτα με τη σκέψη μου να γυρίζει στις επιλογές και στη φίλη μου.

Λίγες μέρες πριν μάλλον θα συμφωνούσα μαζί της, θα συγκρουόμουν με όποιον τολμούσε να εκφράσει αντίθετη άποψη, θα κατηγορούσα όποιον γκρίνιαζε για το πώς του ήρθαν τα πράγματα, αλλά η δική της ιστορία ήταν σαν ένα ψάρι που έσπασε η γυάλα του κι απλά εξατμίστηκε. Εξατμίστηκαν οι σκέψεις, τα χρόνια, τα όσα πέρασαν μαζί, οι στιγμές, τα χαμογέλα, τα «για πάντα» αλλά κυρίως τα όνειρα, κι αυτό δεν το είχε διαλέξει. Εκείνη είχε επιλέξει βάσει των δεδομένων που της είχαν δοθεί, ίσως και με όσα είχε ονειρευτεί, αλλά τα δεδομένα δεν ήταν ακριβώς αυτό, δεδομένα και κυρίως δεν ανήκαν μόνο σε εκείνη.

Θα ήμασταν οι επιλογές μας και θα ζούσαμε τις επιλογές μας σε έναν ουτοπικό, τέλειο, ιδανικό κόσμο. Εκεί που ο κάθε άνθρωπος θα εμφανιζόταν μπροστά μας καθαρός, θα μας αράδιαζε μια λίστα με τα αρνητικά του, άλλη μια λίστα με τα θετικά του και σίγουρα θα σημείωνε κάπου τα πάθη και τις αδυναμίες του. Εμείς τότε θα έπρεπε να ‘μαστε τρομερά ειδήμονες με φοβερές γνώσεις κι αμερόληπτη ώριμη σκέψη, κι αφού πρώτα αναλύαμε τα δεδομένα, θα παίρναμε την απόφαση αν μπορούμε να προχωρήσουμε μαζί του. Να διαλέξουμε ιδιότητα και φύση στη σχέση. Να επιλέγαμε αν θα τον κάναμε φίλο, έρωτα, οικογένεια ή τίποτα τελικά.

Συνήθως, όμως, δε γίνεται έτσι. Αν όχι σε όλες, στις περισσότερες των περιπτώσεων οι άνθρωποι συστήνονται με τον καλό τους εαυτό, με αυτόν που θα ήθελαν να είχαν, με αυτόν που πιστεύουν ότι θα γινόταν αρεστός, ή ακόμα χειρότερα με κανέναν εαυτό. Ειδικά αυτό το τελευταίο αποτελεί τεράστια πλάνη, γιατί εκεί μπαίνουμε εμείς στη θέση να φανταστούμε ένα χαρακτήρα που θα ταιριάζει ακριβώς σε αυτό που αναζητάμε τη δεδομένη στιγμή. Κάπου εκεί πατάμε το accept και πέφτουμε μέσα στη μεγάλη τρύπα που θα δείξει το παρακάτω μας.

Επιλογή μας η αποδοχή αλλά επιλογή άλλου το παρακάτω. Κι όχι, φίλη, δεν είμαστε οι επιλογές μας όταν δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιους έχουμε απέναντί μας. Αν δεν έχουμε πλήρες ψυχογράφημά τους, αν δε γνωρίζουμε το παρελθόν τους, αν δεν ξέρουμε ποιοι πραγματικά είναι. Αν τρέφουμε αυταπάτες ή αν απλά μας πουλάνε σε συμφέρουσα τιμή κι αγοράζουμε ή τους πουλάμε εμείς κι αγοράζουν εκείνοι.

Καθώς χαζεύω τις βιτρίνες, πέφτω επάνω σε μία με βρεφικά είδη. Θυμάμαι την ανιψιά μου που είναι μόλις τριών μηνών. Πριν έρθει στη ζωή μου δε θα μπορούσα να φανταστώ ότι ένα τόσο δα πλασματάκι θα ‘χει τον τρόπο του να διεκδικεί. Να εφαρμόζει τερτίπια και κόλπα για να πετύχει το δικό του. Είμαστε γεννημένοι, τελικά, για να καταφέρνουμε αυτό που θέλουμε ή τουλάχιστον για να το προσπαθούμε. Ένα πείσμα είναι καρφωμένο πάνω στο κεφάλι μας απ’ την πρώτη στιγμή που εισβάλουμε στη μήτρα, που μας κάνει ικανούς να κάνουμε τα πάντα προκειμένου να πετύχουμε τους σκοπούς μας.

Με αυτό πάνω στο κεφάλι μας αδυνατούμε να ‘μαστε αληθινοί, να προειδοποιήσουμε τους άλλους, να τους προλάβουμε, να τους αποκαλυφτούμε απ’ την αρχή, γιατί κάθε γνωριμία κάπου θα αποσκοπεί -όποια υπόσταση κι αν έχει. Άρα με έναν πρωτοφανή εγωισμό δεν επιτρέπουμε στους άλλους να ξέρουν τι τους περιμένει κι όσο γοητευτικό μπορεί να φαίνεται το άγνωστο, τόσο επικίνδυνο μπορεί να αποβεί. Με τον ίδιο πρωτοφανή εγωισμό δεν αφήνουμε κανέναν να ζήσει τις επιλογές του.

Δε ζούμε τις επιλογές μας και δεν είμαστε οι επιλογές μας, λοιπόν. Μπορεί να νομίζουμε ότι έχουμε επιλέξει, ότι έχουμε δίπλα μας καταστάσεις κι ανθρώπους που εμείς αποφασίσαμε να ‘χουμε, αλλά η απόφαση είναι κάτι σαν λαχείο. Η μόνη μας επιλογή είναι ποιο από όλα τα νούμερα θα πάρουμε, αλλά λειτουργούμε με πλήρη άγνοια σχετικά με το αν αυτό θα κερδίσει ή όχι.

Θα εξελίξω λίγο την ευχή της φίλης, και θα πω μόνο να διαλέγεις ανθρώπους που όταν γυρίσει η κληρωτίδα το νούμερο που θα φέρει θα ‘ναι ακριβώς ίδιο με αυτό που έχεις στα χέρια σου, για να γίνεις ξαφνικά πλούσιος από στιγμές, συναισθήματα, όνειρα. Είναι ούτως ή άλλως το απροσδόκητο πιο χαρούμενο απ’ το αναμενόμενο.