Aν δεν είχαμε το «σύνδρομο του θεατή» η Kitty Genovese ίσως και να ζούσε

Θέτοντας ένα ερώτημα κοινωνικό, σχετικά με τον τρόπο που οι άνθρωποι αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας, θα βρεθούμε μπροστά σε απαντήσεις που ενδεχομένως να μας εκπλήξουν. Άνθρωποι παρατηρούν ο ένας τον άλλον από απόσταση, προσεκτικά και με δισταγμό. Ποια θα ήταν πιθανώς η αντανακλαστική μας αντίδραση μπροστά στη θέα ενός ατόμου που χρειάζεται την βοήθειά μας; Μπορούμε να λειτουργήσουμε αψηφώντας ένα ένστικτο που μας υπαγορεύει να κάνουμε ένα βήμα πίσω προκειμένου να προστατέψουμε τον εαυτό μας; Πόσο διαφορετικά λειτουργεί ένας άνθρωπος σε καταστάσεις πανικού ή ανάγκης γνωρίζοντας πως είναι μόνος και πώς αν τα βλέμματα είναι στραμμένα πάνω του;

Για όλα αυτά, αφορμή έγινε το γεγονός της ανθρωποκτονίας σε βάρος μιας νεαρής γυναίκας, που πέραν του σοκ που προκάλεσε το ίδιο το συμβάν, άνοιξε και την πόρτα για να γίνει κοινωνική παρατήρηση πιο εκτενής και συγκεκριμένη, γύρω από το τι εστί συλλογικότητα σε μια κοινωνία που δομήθηκε από την αρχή ως το τέλος της για να λειτουργεί ατομικιστικά.

Ποια είναι όμως η εν λόγω γυναίκα, της οποίας ο θάνατος προκάλεσε τόση αναστάτωση; Μιλάμε για την Kitty Genovese, που η ζωή της τερματίστηκε στις 13 Μαρτίου του 1964. Η νεαρή κοπέλα ήταν τότε μόλις 24 ετών κι εργαζόταν σε μπαρ. Το σκηνικό που περιγράφεται βρίσκει την άτυχη γυναίκα να γυρνά μόνη, αργά τη νύχτα από τη δουλειά της, πίσω στο σπίτι της. Πλησιάζοντας προς την είσοδό της πολυκατοικίας της, βλέπει έναν άγνωστο άνδρα, πράγμα που την κάνει ν’ αλλάξει την κατεύθυνσή της. Ο δράστης, εν ονόματι Winston Moseley, την προλαβαίνει, και χωρίς δισταγμό, τη μαχαιρώνει στην πλάτη. Η κοπέλα αρχίζει έντρομη να ουρλιάζει, μα αυτός προβαίνει στην πράξη για δεύτερη φορά. Παρ’ όλο που η γυναίκα ούρλιαξε κι εκλιπαρούσε για βοήθεια, κι ενώ οι κάτοικοι είχαν ακούσει τι συμβαίνει, κανείς δε βγήκε από το σπίτι του, να δει τι ακριβώς γίνεται, να βοηθήσει την ανυπεράσπιστη γυναίκα. Ένας γείτονας φώναξε να αφήσει την κοπέλα ήσυχη, καθώς αυτός απομακρυνόταν από κοντά της.

Και πάλι όμως, καμία ανθρώπινη παρουσία δεν εμφανίζεται, κανείς δεν τρέχει κοντά της. Ο Moseley την πλησιάζει ξανά, μετά από λίγα λεπτά και χωρίς εμπόδιο, δρώντας εναντίον της ξανά και ξανά, αφήνει το μένος του να ξεσπάσει με τον πιο βάναυσο τρόπο πάνω στο σώμα της γυναίκας. Έχοντας ασελγήσει πάνω της, την αφήνει να ξεψυχήσει πια, μετά από 14 μαχαιριές. Ο δράστης συνελήφθη λίγες μέρες μετά το συμβάν, όπου κι ομολόγησε άλλους δύο βιασμούς που είχε διαπράξει το ίδιο βράδυ. Όταν ο άνδρας ρωτήθηκε για τον γείτονα που του φώναξε, απάντησε πως ήταν σίγουρος, πως δεν επρόκειτο να παρέμβει, πράγμα που τελικά επιβεβαιώθηκε, καθώς κανείς δεν έσπευσε να βοηθήσει.

Μέσα από έρευνες της αστυνομίας, φαίνεται πως την τραγική θανάτωση της κοπέλας την παρακολούθησαν 38 αυτόπτες μάρτυρες. Ένας αριθμός συντριπτικός και σοκαριστικός ταυτόχρονα, καθώς είναι λογικό ο καθένας να σκεφτεί πως η γυναίκα θα μπορούσε να είχε σωθεί, να γλυτώσει κι ο δράστης να πιαστεί το ίδιο κιόλας βράδυ.

Κι επανερχόμαστε στο αρχικό μας ερώτημα: Τι μπορεί να κάνει μια κοινωνία από τις ρίζες της ατομικιστική, να δράσει με αλληλεγγύη; Η ψυχολογία με αφορμή το σοκαριστικό για την εποχή συμβάν, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο, που δυστυχώς ή ευτυχώς, φάνηκε να αφορά ολόκληρη την κοινωνία, με μηδενικές εξαιρέσεις. Το φαινόμενο Genovese, ή αλλιώς το «σύνδρομο του θεατή», περιγράφει με σαφήνεια την αίσθηση του δισταγμού που καταβάλλει τους ανθρώπους όταν πρέπει να βοηθήσουν κάποιον που έχει ανάγκη.

Το παράδειγμα της Kitty κρίθηκε πλήρως αντιπροσωπευτικό, καθώς 38 άτομα ενώ μπορούσαν, δεν έκαναν το παραμικρό. Αυτό ψυχολογικά εξηγείται με την μεταβλητή της ευθύνης. Όσο ο αριθμός των παρευρισκομένων μεγαλώνει, τόσο το αίσθημα της ευθύνης μοιράζεται. Κοινώς, αν μπαίναμε στο μυαλό πολλών ανθρώπων τότε, που έβλεπαν τι γίνεται, θα ακούγαμε την σκέψη «Γιατί εγώ κι όχι αυτός;». Η δύναμη της μάζας σε τέτοιες περιπτώσεις δυστυχώς επενεργεί καταστροφικά, καθώς αν δε γίνει η αρχή από ένα μέλος της αγέλης, οι υπόλοιποι μπορούν να μείνουν απαθείς και να παρακολουθούν, ακόμα κι αν μια ζωή κινδυνεύει κι είναι στο χέρι τους να αποτρέψουν το κακό.

Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, η ιδιότητα του θεατή που μας αποδίδεται ψυχολογικά, θα λέγαμε πως ζει και βασιλεύει. Ο καθένας ζει τη ζωή του σιωπηλά μην τυχόν και μπλέξει, μην τυχόν και τον πιάσουν τα σκάγια από το πρόβλημα της διπλανής πόρτας. Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούμε για περιστατικά βίας και συνεχούς κακοποίησης, που αν όχι πάντα, σχεδόν πάντα, τα ακολουθεί μια θλιβερή επιβεβαίωση, του τύπου «η γειτονιά γνώριζε τι γινόταν». Οι άνθρωποι λόγω του φόβου, που κυριαρχεί πλέον σε πολλούς τομείς, μάθαμε πως όταν η πόρτα κλείνει, δε μας αφορά τι γίνεται έξω από αυτήν, γιατί μπορεί να υπάρχουν μπλεξίματα που δεν τα θέλουμε. Ακόμα κι από την ψυχολογική κι επιστημονική ματιά αν το ψάξει κανείς, αυτή θα είναι περίπου η απάντηση. Φοβόμαστε πως δεν μπορούμε να παρέχουμε αποτελεσματική βοήθεια, πως θα κινδυνεύσουμε οι ίδιοι, πως αυτό που βλέπουμε δεν είναι τόσο σοβαρό, άρα ίσως γίνουμε παρεμβατικοί στο τέλος, αντί βοηθητικοί.

Το συμπέρασμα που θα έβγαινε από μια τέτοια λογική, ίσως να ήταν πως όσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να χρειάζεσαι βοήθεια, τόσο λιγότερες έχεις να τη λάβεις. Κι αν επιβεβαιώνεται το σενάριο στο σύνολο της κοινωνίας, είναι κάτι παραπάνω από θλιβερό. Τα γεγονότα πάνε κι έρχονται, και κάποια έρχονται για να μας αφυπνίσουν και να μας δείξουν το λάθος που σε περιπτώσεις όπως η παραπάνω, σαν κοινωνία λειτουργήσαμε συλλογικά για τους ακατάλληλους λόγους, όπως ήταν η σιωπή.

Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες άθελά μας σε σκηνικά αποτρόπαιης βίας και βαρβαρότητας. Έχουν χαθεί πολλές ζωές το τελευταίο διάστημα, από ανθρώπινα χέρια, που δε βρέθηκε κάποιος να τα σταματήσει, μπας και κλείσει κάποια στιγμή ο κύκλος. Καθημερινά επίσης, γινόμαστε μάρτυρες αρνητικών καταστάσεων, προσβολών, καταπίεσης κι αδικίας που πολλοί από τους συνανθρώπους μας δεν είναι σε θέση να σηκώσουν άμυνα και να προστατευτούν μόνοι. Κάθε υπόθεση και περιστατικό που σήμερα μας αφήνει με ένα «γιατί» στα χείλη, αν αύριο γίνει η αφορμή να σηκώσουμε το κουλό μας να κάνουμε μια κλήση, μπορεί να γίνει η αφορμή να σώσουμε περισσότερα απ’ όσα πιστεύουμε.

Η περίπτωση της Kitty, πολλοί πιστεύουν πως έγινε η αφορμή για τη δημιουργία της γραμμής κλήσης έκτακτης ανάγκης, του αριθμού 911. Φτάνοντας στο σήμερα, ελπίζουμε οι αφορμές που καθημερινά μας δίνονται, να γίνουν ο λόγος να εξαλείψουμε τον φόβο μας, να αγγίξουμε λίγο από το «ιδανικό» της κοινωνίας που όλοι θα θέλαμε.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!