Ποια η διαφορά ταμπού και κόμπλεξ;

Ενίοτε η ανθρώπινη συμπεριφορά τίθεται υπό βουβή παρατήρηση και μάλιστα το έναυσμα της παρατήρησης αυτής μπορεί να φανεί ασήμαντο. Θα έχεις πιάσει σίγουρα τον εαυτό σου να χαζεύει τους διπλανούς σου στο αστικό, ή στο δρόμο και μια συζήτηση ή μια κίνηση να γίνει η αρχή ώστε η παρατήρησή σου να γίνει πιο προσεκτική. Η καθημερινή αλληλεπίδραση με τους γύρω σου λένε πως είναι ένα από τα μεγαλύτερα μαθήματα, ίσως και παθήματα σε κάποιες περιπτώσεις. Με άλλα λόγια, παρατηρώντας, μπορούμε να σώσουμε αυτά που φοβόμαστε πως δε σώζονται.

Από όλες τις πιθανές πτυχές που δύναμαι να πιαστώ, σήμερα την τιμητική τους λαμβάνουν τα ταμπού και τα κόμπλεξ, που όσο και να τα ξορκίζουμε, καθώς προσθέτουν συν ένα αγκάθι στη λίστα των ελαττωμάτων μας , είναι εκεί και μας υπενθυμίζουν πως κανείς δεν είναι άτρωτος. Επιστημονικά, η έννοια του ταμπού ερμηνεύεται ως το σπάσιμο του κλοιού της ασφάλειας, μέσα από πράξεις των ανθρώπων τις οποίες όταν διαπράττουν, θεωρούν πως ξεφεύγουν μέσα από την κοινωνική νόρμα που ζουν κλειδωμένοι μεν, αλλά ασφαλείς. Πιο συγκεκριμένα, τα ταμπού συμπεριφοράς διαγράφουν πλήρως τις συστολές και τις ψυχολογικές συνήθως φοβίες ενός ανθρώπου, εφόσον με πράξεις που εγκρίνει ή απορρίπτει γίνεται κατανοητό πως έχει διαπλάσει τον ηθικό του χάρτη, με τον οποίο θα πορευτεί για το υπόλοιπο της ζωής του.

Ταμπού, σημαίνει απαγορευμένο. Για πολιτισμούς μακρινούς από εμάς και ειδικότερα τους Πολυνησιακούς, η λέξη αυτή υποδεικνύει το αντικείμενο που δεν επιτρέπεται να αγγίξει ανθρώπινο χέρι, χάρη στην αξία ή την ιερή του σημασία. Με το πέρασμα των χρόνων και με την αναμενόμενη μετάφρασή τους στην ανθρώπινη συμπεριφορά, μας δείχνουν πια τι πρέπει και δεν πρέπει να κάνουμε, με την αιτιολογία της αποφυγής του ατοπήματος, που θα μας θέσει στο στόχαστρο. Θεωρούμε ταμπού, παραδείγματος χάρη, να μιλήσουμε για θέματα ερωτικής φύσεως, αφού επιτρέπουμε σε κάποιον με τη δύναμη του λόγου και μόνο να εισέλθει στις πιο προσωπικές μας στιγμές. Ή τουλάχιστον αυτό φανταζόμαστε. Για χρόνια μαθαίναμε πως παράτολμες κινήσεις βρίσκονται στην black list των δυνατοτήτων μας, εφόσον, αν σκεφτούμε τις νοητές γραμμές των ορίων που η κοινωνία έπλασε για μας, εμείς πρέπει να βρισκόμαστε -πάντοτε- ανάμεσα.

Κατά τον Φρόιντ, η παντοδυναμία της σκέψης είναι αυτή που ορίζει το πώς και το γιατί σε κάθε μας πράξη, αφού η λογική μας έχει την τάση να επηρεάζεται σε βαθμό εντυπωσιακό από ερεθίσματα που καθημερινά υποθηκεύονται στο μυαλό μας κι ενεργοποιούνται στις καταλληλότερες των περιστάσεων. Σε μια ανάλογη μπορούμε να τοποθετήσουμε και τα κόμπλεξ, που αν μη τι άλλο, θα συμφωνήσουμε πως είναι και πιο ευδιάκριτα. Η εξωτερική μας εμφάνιση, οι επιδόσεις μας στην εργασία και η κοινωνική μας δεξιότητα μπορούν ανά πάσα στιγμή να τεθούν υπό αμφισβήτηση από αυτά τα ζιζάνια που εγκλωβίζουν την ελεύθερη συμπεριφορά μας, κάνοντας να φαινόμαστε στρυφνοί κι επιτηδευμένα μάλιστα.

Μόνο που η αλήθεια βρίσκεται ελαφρώς μακριά από μια τέτοια σκέψη, που κατά βάση είναι υπεραπλουστευμένη. Κόμπλεξ μπορούν να δημιουργηθούν από πολύ μικρή και τρυφερή ηλικία, είτε από γονική συμπεριφορά, είτε την ανατροφή μας γενικότερα που διαπλάθουν τις συστολές μας και μας προδιαθέτουν για τα μελλοντικά πίσω βήματα που θα κάνουμε. Όταν αντικρίζεις την εικόνα σου στον καθρέφτη και δε νιώθεις άνετα, δεν είναι επειδή η εικόνα είναι ελαττωματική, αλλά το γεγονός πως το «πρέπει» που κάποιοι άλλοι έπλασαν στο κεφάλι σου δε συμβαδίζει με ό,τι βλέπεις. Άλλες φορές πάλι, συναισθήματα που σου προκαλούν άνθρωποι και καταστάσεις τα καπακώνεις με δικαιολογίες πλαστές και αντιδράσεις που μόνο ειλικρινείς δεν είναι, καθώς υπάρχει κάπου μέσα ο φόβος πως εάν εκφραστείς όπως ακριβώς νιώθεις, θα δεχτείς κριτική, θα χάσεις μέρος της πολυπόθητης αποδοχής.

Κι ίσως η αποδοχή να είναι η λέξη κλειδί στο θέμα μας. Εάν αναρωτηθούμε γιατί η στάση μας φιλτράρεται και περιορίζεται με τρόπο τόσο συστηματικό και αδιάκοπο σε όλη μας τη ζωή, η απάντηση μπορεί να βρίσκεται σε όλους τους άλλους, παρά σε εμάς τους ίδιους. Η αυτοεικόνα σου χτίζεται και γκρεμίζεται μέσα σε μια και μοναδική στιγμή, μέσα από μια καλή η πολύ κακή κριτική, λες και ο καθένας τραβάει το ίδιο κουπί με σένα, και παίρνει και τη δύναμη να μετρήσει πόσα αξίζεις και γιατί.

Μα δεν είναι καθόλου έτσι στην τελική, γιατί όπως φαίνεται η δύναμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς όσο εύκολα απορρίπτει την ελευθερία με το πρόσχημα της ασφάλειας του συνόλου, τόσο εύκολα μπορεί να σπάσει τα καλούπια και να διαλύσει μια νόρμα που για πολλούς είναι αποπνικτική και απαίσια. Έχουμε κάθε λογής μέτρο και σταθμό για να ορίσουμε τα πρέπει μας και τα όριά μας, που δεν είναι ούτε απαγορευτικό, αλλά ούτε και απαραίτητο να συμβαδίζουν με την κοινωνία στην οποία ζούμε. Έχουμε επίσης το δικαίωμα, αν μπορεί να μου επιτραπεί ο όρος, να κουβαλούμε κάθε λογής κόμπλεξ, γιατί έτσι, στο κάτω κάτω. Χωρίς παραπάνω ψάξιμο.

Η ουσία παρ’ όλα αυτά βρίσκεται στην απομυθοποίηση όλων αυτών, που αν τελικά την καταφέρουμε, θα ρίχνουμε κι έναν αναστεναγμό λιγότερο για πράγματα που κανονικά, θα μας απασχολούσαν ελάχιστα. Αν λοιπόν η επόμενή σου πρόκληση είναι να σπάσεις κάποιο ταμπού, ξεκίνα από το να πατήσεις ένα από τα ιερά σου πρέπει.