Πώς θα καταλάβεις αν έχεις μπει σε "fight or flight mode" από το άγχος

Θα ήταν ψέμα προς τον εαυτό μας, αν έστω κι ένας από εμάς πίστευε πως έχει απαλλαγεί από το στρες στην καθημερινότητά του. Ξυπνητήρια βαράνε και στο ξεκίνημα της ημέρας βρισκόμαστε με τον αναστεναγμό στα χείλη για ό,τι μας περιμένει, με συναισθήματα κάθε άλλο παρά γαλήνια να μας καλωσορίζουν στο πάρτι. Καλώς ή κακώς, πλέον δε συζητάμε αν αγχωνόμαστε ή αν ο πανικός μας βάζει κάτω, αλλά έχουμε την άνεση να μιλάμε και για τον τρόπο που ο καθένας το εξωτερικεύει πια στην καθημερινότητά του. Εδώ, έρχεται και προστίθεται σε όλα όσα ήδη γνώριζες για τον ενοχλητικό αυτόν επισκέπτη, ο αποκαλούμενος κύκλος του στρες, με όσες εξηγήσεις μπορεί να δώσει στο πρόβλημα.

Αρχικά, πρέπει να τονίσουμε πως το στρες δεν αποτελεί προνόμιο κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων. Χτυπά παντού, σε κάθε ηλικία, με κάθε σύμπτωμα. Παιδιά κι ενήλικες βιώνουν στρες καθημερινά, με τα συμπτώματα να δείχνουν πονοκέφαλο, ενόχληση στο στομάχι, τρέμουλο, νεύρα, κλάματα. Ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, που δύναται να κάνει τον άνθρωπο ευάλωτο μέσα στη μέρα του, λίγο πιο ανήμπορο να φέρει σε πέρας ό,τι είχε προγραμματίσει, ό,τι υποχρέωση είχε. Σε άλλη περίπτωση, το στρες είναι αυτό το ενοχλητικό φανταστικό πλάσμα που έρχεται και κάθεται στον ώμο σου με το “καλημέρα”, κι απλώς σου δυσκολεύει τη ζωή ακόμα και στα βασικά. Από το να φτάσεις στη δουλειά σου, στη σχολή σου, μέχρι να δώσεις εκείνη την εξέταση, να κάνεις μια πιο σοβαρή κουβέντα με κάποιον δικό σου. Αγχώνεσαι, μα δεν ξέρεις γιατί. Ξέρεις απλώς πως σιγά-σιγά έχεις αρχίσει να το συνηθίζεις.

Στο σημείο αυτό εμφανίζεται ο κύκλος του στρες, μια διαδικασία θεωρητικά άγνωστη για πολλούς, ίσως γνώριμη για εκείνους που το κατέχουν το άθλημα κι έκατσαν να ψάξουν για λύσεις πέραν του “χαλάρωσε, μην αγχώνεσαι”. Μιλάμε για τα στάδια που διέρχεται το στρες στο σώμα και τον εγκέφαλό μας, κάνοντας πιο κατανοητές τις αντιδράσεις μας σε καταστάσεις που μας αγχώνουν μέσα στην ημέρα, αλλά καταλαβαίνουμε πως δεν είμαστε πάντα σε θέση να το ελέγξουμε ή να το βάλουμε στην άκρη. Το σύνδρομο “fight or flight”, όπως ονομάζεται, που αποκαλείται κι ως αμυντικός μηχανισμός φυγής ή πάλης. Οι όροι αυτοί είχαν χρησιμοποιηθεί αρχικά, για να ψυχογραφηθεί η συμπεριφορά των ανθρώπων που ζούσαν μέσα στις σπηλιές κι αντιμετώπιζαν φυσικούς κινδύνους, όπως ήταν οι επιθέσεις των άγριων ζώων. Ο όρος εισήχθη στην ψυχολογία από τον Αμερικανό φυσιολόγο Walter Bradford Cannon, στις αρχές του 20ου αιώνα.

Με βάση το απειλητικό ερέθισμα λοιπόν, το ανθρώπινο σώμα αντιδρά ενστικτωδώς, ανεβάζοντας καρδιακούς παλμούς κι αρτηριακή πίεση, ο ρυθμός της αναπνοής εντείνεται, σαν να λέμε πως προετοιμάζεται για μια κατάσταση πιο έντονη, είτε αυτή ακολουθήσει είτε όχι. Το ερέθισμα που οι ψυχολόγοι παραλλήλισαν ως απειλητικό στην καθημερινότητά μας, είναι οποιαδήποτε συνθήκη έχει τη δύναμη από την μια στιγμή στην άλλη, να μας μετατοπίσει από την κατάσταση ηρεμίας, στην αίσθηση ανησυχίας κι άγχους, με το ερώτημα “και τώρα τι κάνουμε;” να αναπαράγεται συνεχώς στο κεφάλι μας. Εκεί είναι που ο εγκέφαλος, έχει τη δύναμη να επιλέξει ανάμεσα στο να παλέψει ή να υποχωρήσει προς αυτό που τον βασανίζει. Αυτή είναι η ερμηνεία του fight or flight, που όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο, έχουμε βρεθεί αρκετές φορές αντιμέτωποι με το δίλημμά του.

Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται κι από κάποια στάδια, των οποίων η αποπεράτωση συνεπάγεται και την απαλλαγή μας από το στρες. Το πρώτο στάδιο είναι οι σκέψεις που μεγαλώνουν το όποιο αρνητικό συναίσθημα. Με άλλα λόγια, δεν είναι απαραίτητα τα γεγονότα αγχωτικά, αλλά ο τρόπος που τα αντιλαμβανόμαστε μας κάνει να αισθανόμαστε πίεση ή στρες. Στο δεύτερο στάδιο, έρχονται τα συναισθήματα, ως επακόλουθο των σκέψεων. Όπως είναι λογικό, μια σκέψη που γεννάται στον εγκεφαλικό φλοιό, δημιουργεί στον μέσο εγκέφαλο το συναίσθημα που ταυτίζεται με τη σκέψη μας. Δε γίνεται να σκέφτεσαι καταστροφή και να χαμογελάς σαν να κέρδισες το τζόκερ. Το πιάνουμε; Στο τρίτο στάδιο με τη σειρά του έρχεται το νευρικό σύστημα που αναλαμβάνει και μετατρέπει τις σκέψεις μας σε εμφανείς αντιδράσεις στο σώμα μας. Την αλλαγή της αναπνοής, τον καρδιακό παλμό, με την αδρεναλίνη μας να ανεβαίνει. Στο τέταρτο στάδιο του δράματος, έχουμε τα φυσικά συμπτώματα του στρες, εκεί δηλαδή που κάθε όργανο του σώματος, ανάλογα τον άνθρωπο, είναι σε θέση να επηρεαστεί.

Όπως καταλαβαίνουμε, δεν είναι πάντα εύκολο να ελέγξουμε τις αντιδράσεις μας κι εκεί είναι που το σώμα “καταρρέει” και παραδίνεται στο εν δυνάμει απειλητικό ή αγχωτικό ερέθισμα. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία ωστόσο, είναι να κατανοήσουμε τις αιτίες. Άπαξ και βρούμε έστω μια μικρή αρχή να πιαστούμε, μπορούμε να καταλάβουμε πολύ καλύτερα το σώμα μας, να του δώσουμε ό,τι χρειάζεται, και να μετριάσουμε στον βαθμό που μπορεί ο καθένας τον πανικό και το στρες του. Αν αναλύσουμε τα βήματα και ξεκινήσουμε από τις σκέψεις που φέρνουν στην επιφάνεια το παγόβουνο, ίσως να βρούμε τρόπους ώστε το πρόβλημα να γίνει μικρότερο, να μας συντροφεύει λιγότερες ώρες μέσα στην μέρα.

Τα προβλήματα πάντα θα υπάρχουν, τα φανάρια πάντα θα γίνονται κόκκινα τις πιο λάθος στιγμές και τα ξυπνητήρια δε θα χτυπάνε μόνο και μόνο για να γελάσει το σύμπαν με μας να τρέχουμε σαν παλαβοί. Παρ’ όλα αυτά, εμείς πρέπει να είμαστε καλά και η γη θα συνεχίσει να γυρίζει, τουλάχιστον με λιγότερο πανικό. Να φροντίζετε τους εαυτούς σας και κυρίως την ψυχή σας. Kisses back.