Έχει το δίλημμα «καλός άνθρωπος ή καλός επιστήμονας» λόγο ύπαρξης;

Κάθε γονέας ένα καημό έχει καθώς μεγαλώνει το παιδί του: να γίνει καλός άνθρωπος. Από μικροί διδαχθήκαμε το καλό και το κακό, το ηθικό και το ανήθικο, το σωστό και το λάθος. Όλες οι έννοιες περισσότερο βασισμένες στα κοινωνικά πρότυπα, δίχως πραγματική λογική πάντοτε, κοινός στόχος πάντοτε ωστόσο είναι το αποτέλεσμα ενός καλού ανθρώπου, όπως αυτός ορίζεται από την κοινωνική νόρμα.

Αν καταφέρεις και μπεις και στο πανεπιστήμιο, διπλή χαρά για τους γονείς! Ξέρουν πως έκαναν καλή δουλειά αφού μεγάλωσαν έναν άνθρωπο ο οποίος θα φανεί χρήσιμος τόσο στην κοινωνία όσο και στον επιστημονικό κόσμο. Η επιστήμη ωστόσο δε συνεπάγεται πάντοτε της αρετής και στο βωμό της επιστήμης, πολλές ηθικές πεποιθήσεις σου μπορεί να χρειαστεί να θυσιάσεις. Δεν είναι για όλους τα μονοπάτια αυτά, λίγοι τα ακολουθούν και τα διαβαίνουν μέχρι το τέλος. Κι όμως το αποτέλεσμα μπορεί να έχει πολύ πιο ανθρωπιστικό χαρακτήρα από όσο περιμένει κανείς έπειτα από τόσες απάνθρωπες δοκιμές.

Το να αφαιρέσεις τη ζωή από οποιοδήποτε ζωντανό είναι απάνθρωπο και κατακριτέο. Όταν αυτό ωστόσο πραγματοποιείται στα πλαίσια της επιστήμης, παίρνει άλλο χαρακτήρα. Οι θάνατοι από διάφορες αρρώστιες έχουν μειωθεί με την ανακάλυψη νέων θεραπειών οι οποίες προκειμένου να εφαρμοστούν με επιτυχία, χρησιμοποιήθηκαν εις βάρος ανυπεράσπιστων ζώων. Δεν είναι πως οι επιστήμονες που πραγματοποίησαν τα πειράματα δεν είναι φιλόζωοι, ούτε κι είχαν κανένα απωθημένο να ανοίγουν στα δύο ζώα μελετώντας τα. Ήταν ξεκάθαρα θέμα θυσίας προκειμένου να σωθεί ένα μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Κατά τον ίδιο τρόπο, ειδικά στο παρελθόν, είχαν πραγματοποιηθεί διάφορα ψυχολογικά πειράματα με συμμετέχοντες ανθρώπους. Έχουν κατακριθεί και δεν επαναλήφθηκαν, ωστόσο το πόρισμα που προέκυψε στον κόσμο της επιστήμης ήταν σημαντικό για την εξέλιξή της. Κατά τη διάρκεια των πειραμάτων χρειάστηκε να φερθούν με άσχημο ή και ανήθικο τρόπο σε κάποιους, γεγονός που σε κανέναν προφανώς δεν ήταν ευχάριστο- άλλωστε πίσω από κλειστές πόρτες και με ελλιπή ενημέρωση, ήταν πιο εύκολο για τον κόσμο της επιστημονικήε κοινότητας να αποτελεί μια κάποια ελίτ με δικούς της νόμους.

Το να είσαι επιστήμονας, πολλές φορές μπορεί να σε αναγκάσει να φερθείς με τρόπο που σε καμία περίπτωση δεν είχες φανταστεί πως θα μπορούσες. Μπορεί να σε κάνει να θυσιάσεις την προσωπική σου ζωή, τις αρχές σου, τις πολιτικές σου πεποιθήσεις, να σε φέρει προ των ευθυνών ή της ηθικής σου, να σε κάνει να αμφισβητήσεις τη νομιμότητα των πράξεών σου σε πειραματικό επίπεδο, σε κάνει να υπερβαίνεις τη ζωή για τη ζωή την ίδια.

Κι εδώ έρχεται το κρίσιμο ερώτημα: αν πρέπει να διαλέξει ένα από τα δύο η κοινωνία για να εξελιχθεί, έχει ανάγκη από καλούς ανθρώπους ή καλούς επιστήμονες; Είναι βέβαιο πως υπάρχουν κι αυτοί οι επιστήμονες που πάνω από όλα φέρονται με γνώμονα τον άνθρωπο, όμως καμιά φορά η επιστήμη δε χωράει τη συμπόνια- αν κι έχουμε κάνει αλματώδη βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Απάντηση σαφώς δεν έχει βρεθεί ακόμη κι ίσως να μη βρεθεί και ποτέ, καθώς χωρίς το ένα ή το άλλο, θα λείπει ένα πολύ βασικό συστατικό της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.

Έχουμε λοιπόν εκείνους που δρουν ενδεχομένως εις βάρος των λίγων για να σώσουν στο μέλλον τους πολλούς κι εκείνους που αρνούνται να συμμετέχουν σε καταστάσεις που θεωρούν ανήθικες. Για φίλο μας σίγουρα θα θέλαμε τους δεύτερους, θα τους παινεύαμε για το ήθος τους και θα συμφωνούσαμε με τη στάση τους. Σε μια δύσκολη στιγμή ή κι όταν πρόκειται γι’ ανάγκη επιβίωσης, οι πρώτοι μάς είναι απαραίτητοι κι ας μη μοιραζόμαστε τις ίδιες ιδέες με εκείνους. Προτιμούμε εσκεμμένα να ξεχνάμε πως αυτό που τώρα μας ωφελεί, κάποτε έβλαψε τη φύση, το περιβάλλον, εμάς τους ίδιους. Τιμούμε εκείνον που το ανακάλυψε μα κρίνουμε τον τρόπο που αυτό έγινε, γιατί πλέον γνωρίζουμε ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος. Όμως, ίσως, αυτός ο δρόμος να μην υπήρχε και ποτέ, αν δεν άνοιγε με τον τρόπο που άνοιξε εξ’ αρχής. Ίσως πάλι κι όχι. Στα ζητήματα ηθικής άλλωστε, η ομίχλη παραμένει πυκνή.