Συχνά το πένθος παρομοιάζεται με μαύρο πέπλο που καλύπτει ολόκληρη την ύπαρξη του ατόμου που βιώνει μια απώλεια. Ίσως, η παρομοίωση αυτή να μοιάζει εύστοχη για όποιον δεν το έχει βιώσει. Στην πραγματικότητα είναι αβάσταχτα ήπια. Αυτό γιατί ένα πέπλο, ακόμα και μαύρο, αφήνει χώρο για να περάσει αέρας. Ο αέρας που λιγοστεύει αφόρητα για κάποιον που πενθεί. Τόσο πολύ, που νομίζει ώρες ώρες πως έχει χαθεί μαζί με αυτόν που έχασε.
Ο οικογενειακός και φιλικός περίγυρος του ανθρώπου που πενθεί αναλαμβάνει συνήθως υποστηρικτικό ρόλο. Όλοι σπεύδουν να παρηγορήσουν τον συγγενή ή τον φίλο τους με λόγια αγάπης και κατανόησης, ζεσταίνοντας έστω και πρόσκαιρα την παγωμένη καρδιά του.
Τι γίνεται όμως στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο κοινωνικός κύκλος δε θεωρεί αρκετά σοβαρό τον λόγο για τον οποίο πενθεί ένα άτομο ή θεωρεί υπερβολικό τον βαθμό του πένθους του και τον τρόπο που το βιώνει; Η συνθήκη αυτή ονομάζεται παραγνωρισμένο πένθος και τα γεγονότα που μπορεί να την προκαλέσουν ποικίλουν και καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα περιστατικών που σχετίζονται με την απώλεια.
Διακοπή κύησης
Ο περιγεννητικός θάνατος, η διακοπή δηλαδή μιας κύησης χωρίς τη θέληση της γυναίκας, παρά τα αισθήματα συμπόνιας που προκαλεί, θεωρείται από τις απώλειες που «γιατρεύονται» εύκολα. Η κοινωνία τείνει να πιστεύει ότι η θλίψη για τον χαμό ενός αγέννητου μωρού που η μητέρα δεν είδε, δεν αγκάλιασε ούτε θήλασε, είναι μικρή και διαχειρίσιμη. Αν η γυναίκα έχει ήδη παιδιά, θεωρείται ότι πρέπει να είναι ευγνώμων για αυτά που έχει και να μη λυπάται για αυτό που έχασε. Αν το παιδί που έχασε ήταν το πρώτο, θεωρείται υπερβολική και κακομαθημένη αφού καταβάλλεται με την πρώτη αποτυχία. Αν είναι νεαρή, έχει χρόνια μπροστά της για πολλά παιδιά. Αν είναι μεγαλύτερη, φταίει που άργησε να προσπαθήσει, τi θέλει τώρα και κλαψουρίζει; Κι αν είναι άτεκνη, στην πολλοστή της αποτυχημένη εγκυμοσύνη, ούτε πολύ μικρή, ούτε πολύ μεγάλη, τότε δεν πειράζει, τουλάχιστον το έχασε πριν νιώσει πώς είναι να είσαι μάνα.
Ο θάνατος ή η εξαφάνιση ενός κατοικίδιου
Ακόμα και στην εποχή μας που σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της καθημερινότητας μας, παρέχονται προσβάσεις στα κατοικίδια μας και διευκολύνσεις ως προς την ένταξη τους σε κάθε μορφής δραστηριότητα, ο χαμός τους δε δικαιολογεί πένθιμες συμπεριφορές ανάλογες με αυτές που σχετίζονται με τον χαμό ανθρώπων. Αβίαστα συγκρίνεται η αξία της ανθρώπινης ζωής με τη ζωή ενός ζώου, και το αποτέλεσμα απαιτεί από τον ιδιοκτήτη του να αντιμετωπίζει τον θάνατο του ως ένα ατυχές συμβάν το οποίο μπορεί να ακυρωθεί με την απόκτηση ενός άλλου κατοικίδιου. Η εξαφάνισή του δε, χρήζει τον ιδιοκτήτη του ανίκανο να το προστατέψει και ανάξιο να πενθήσει.
Ο θάνατος ενός αυτόχειρα
Οι συγγενείς των αυτόχειρων υποφέρουν από το κοινωνικό στίγμα που προσδίδει μια τέτοια τραγική συνθήκη. Επιπρόσθετα, στερούνται της ουσιαστικής συμπαράστασης του κύκλου τους, ο οποίος ακόμα και αν δεν το ξεστομίσει, τους χρεώνει την απόφαση του αυτόχειρα ή την αδυναμία τους να τον βοηθήσουν να την αποφύγει. Ενίοτε το ίδιο το γεγονός αποκρύπτεται και ο θάνατος αποδίδεται σε άλλες αιτίες, πράγμα που επιβαρύνει τον ψυχισμό των ήδη πληγωμένων συγγενών με αχρείαστες, ψεύτικες συζητήσεις και δικαιολογίες.
Ο θάνατος εγκληματιών
Η χειρότερη απώλεια που άνθρωπος μπορεί να βιώσει, αδιαμφισβήτητα είναι ο θάνατος του παιδιού του. Ακόμα όμως και σε αυτή την περίπτωση, η κοινωνία στέκεται άκαμπτη όχι μόνο απέναντι στους συγγενείς και φίλους ενός νεκρού που ως ζωντανός διέπραξε έγκλημα, αλλά ακόμα και απέναντι στους ίδιους τους γονείς του. Σε έναν αβίαστο μηδενισμό της ανθρώπινης υπόστασης του νεκρού, η κοινωνία συνήθως θεωρεί ξεσκαρτάρισμα τον θάνατο του και δε δικαιολογεί καμία πένθιμη συμπεριφορά εις μνήμην του.
Πολλά άσχημα γεγονότα είναι δυνατό να προκαλέσουν κοινωνική απάντηση στο πλαίσιο του παραγνωρισμένου πένθους. Σε αυτά περιλαμβάνονται η καταστροφή περιουσίας (το πρόσωπο που πενθεί κατηγορείται ότι ασχολείται με ευτελή πράγματα και δε μετρά την ουσία που είναι η ανθρώπινη ζωή και όχι τα αντικείμενα), η απόλυση από την εργασία (το άτομο κατηγορείται ότι δε δέχεται την απόρριψη και ότι είναι πολύ εγωιστής), αλλοιώσεις στο πρόσωπο ή στο σώμα (δεν εκτιμά ότι τουλάχιστον ζει) και διάφορα άλλα.
Η μη αποδοχή του πένθους, προκαλεί στον πενθούντα αισθήματα μοναξιάς, ντροπής και αποκλεισμού. Νιώθει τύψεις που στεναχωριέται και απελπίζεται. Αισθάνεται ανάξιος της συμπαράστασης των ανθρώπων και τελικά εμπλέκεται σε μια διεργασία εσωτερίκευσης της θλίψης του που τον σπρώχνει σε καταθλιπτικά και αυτοκαταστροφικά μονοπάτια.
Πώς να βοηθήσεις:
Ακουσε!
Γίνε τα αυτιά που θα ακούσουν τον θρήνο και μην προσπαθήσεις να τον μεταφράσεις. Άκουσε τον ακόμα κι αν είναι βουβός, υπόμεινέ τον όσο εκκωφαντικός κι αν γίνει.
Μην προτείνεις λύσεις
Ακόμα κι αν σου φαίνεται παρήγορο να πεις στη φίλη σου πως θα γίνει πολύ καλή μανούλα ενός άλλου μωρού, ή στον φίλο σου ότι το επόμενο σκυλί που θα βρεθεί στην αγκαλιά του θα είναι το πιο τυχερό του κόσμου, μην το κάνεις! Θα έχεις ασυναίσθητα αναπαράγει τα στερεότυπα που υποβιβάζουν τη σημασία της απώλειας που βιώνει.
Απόφυγε τη σύγκριση
Δε θα βοηθήσει αν πεις ότι ένας άλλος άνθρωπος που πέρασε την ίδια δυσκολία, κατάφερε να την αντιμετωπίσει με τον Χ τρόπο. Αυτό θα προκαλέσει αισθήματα ματαιότητας και αναξιότητας, ότι δηλαδή δεν καταφέρνει ο ίδιος να συμπεριφερθεί με τον τρόπο που του προτείνεις ως βοηθητικό για κάποιον άλλο άνθρωπο. Επίσης, λόγω της διαφορετικότητας της κάθε περίπτωσης, πιθανό το παράδειγμα που θα χρησιμοποιήσεις να προκαλέσει την εντύπωση της έλλειψης κατανόησης από μέρους σου της δικής του ιδιαίτερης κατάστασης.
Το πένθος δεν πέφτει σαν πέπλο. Το πένθος είναι πλαστική σακούλα στο κεφάλι σφιχτοδεμένη στον λαιμό. Άκουσε, αγκάλιασε, κατανόησε, λύσε το λουρί από τον λαιμό και δώσε αέρα!
Συντάκτης: Νεκταρία Αναστασίου
