Ο ρόλος της αστρολογίας στην ψυχανάλυση κατά τον Καρλ Γιουνγκ

Ο Ελβετός Καρλ Γιουνγκ ήταν ο πρώτος ψυχαναλυτής, που αναγνώρισε την αστρολογία σαν ένα εργαλείο διερεύνησης του βάθους της ανθρώπινης ψυχής. Είχε παραδεχθεί ότι την εφάρμοζε σε ασθενείς του, παράλληλα με τις μεθόδους ψυχανάλυσης. Το 1948, σε συνέντευξή του, ομολόγησε ότι «είναι πολλές οι φορές, που τα αστρολογικά στοιχεία διαφώτισαν σημεία τα οποία, σε διαφορετική περίπτωση, θα ήταν αδύνατο να κατανοήσω». Εισηγητής της θεωρίας του Συλλογικού Ασυνείδητου και της Συγχρονικότητας, των εννοιών Άνιμα (Anima)/Άνιμους (Animus), Σκιά (Shadow) και Περσόνα (Persona), κατόρθωσε να ερμηνεύσει σε βάθος τη λειτουργία της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και τις ψυχικές διεργασίες που το άτομο βιώνει στην πορεία της ζωής.

Στην αρχαιότητα οι πλανήτες θεωρούνταν Θεοί, που έλεγχαν τη Φύση και τις ενέργειές της. Μια ανώτερη δύναμη, που κυριαρχεί και διοικεί μια κατώτερη. Οι αρχετυπικοί θεοί της Ελληνικής Μυθολογίας έδωσαν το όνομα και τα χαρακτηριστικά τους στους Πλανήτες της Δυτικής Αστρολογίας και στα άτομα που επηρεάζονται απ΄ τους εν λόγω Πλανήτες. Ο Γιουνγκ αντιλαμβανόταν τους πλανήτες και τα ζώδια ως σύμβολα αρχέτυπων διαδικασιών, με τη ρίζα τους να βρίσκεται στο συλλογικό ασυνείδητο· το δομικό στρώμα της ανθρώπινης ψυχής, που εμπεριέχει την πνευματική κληρονομιά, που όλοι διαθέτουμε. «Όλοι μοιραζόμαστε ένα μαζικό ασυνείδητο νου, διαμορφωμένο από τις μνήμες και τα πρότυπα συμπεριφοράς σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Από εδώ πηγάζουν πράγματα όπως οι αρχέγονοι φόβοι και ο μυστικισμός», έγραψε.

Κατά τον Γιουνγκ η αστρολογία, όπως και το συλλογικό ασυνείδητο (Ποσειδώνας), στο οποίο επικεντρώνεται η ψυχολογία, αποτελείται απ΄ αυτά τα σύμβολα-αρχέτυπα, δηλαδή τις αντιδράσεις και συμπεριφορές, τα γονίδια που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά. Η αστρολογική διάταξη των πλανητών και των ζωδίων καθορίζουν την εσωτερική ψυχολογική διάθεση του ατόμου, αλλά και τις εξωτερικές συνθήκες, που ένα άτομο με συγκεκριμένο χαρακτήρα θεωρείται αρκετά πιθανό να βιώσει, καθώς το ίδιο έλκεται από ορισμένες συνθήκες.

Ο Γιουνγκ εμπνεύστηκε απ΄ τη θεωρία «Περί κτίσεως» του Έλληνα φιλοσόφου της αρχαιότητας, Εμπεδοκλή, η οποία υποστηρίζει ότι το σύμπαν αποτελείται από τέσσερα στοιχεία· Νερό, Αέρας, Γη, Φωτιά. Βασιζόμενος σ΄ αυτά, όρισε τέσσερα βασικά αρχέτυπα της ανθρώπινης φύσης και συμπεριφοράς. Εγώ, Ήλιος (Self): η εξωστρεφής πλευρά. Σκιά, Πλούτωνας (Shadow): Η εσωτερική πλευρά, το υποσυνείδητο. Άνιμα, Αφροδίτη (Anima): η θηλυκή δύναμη, η σοφία. Άνιμους, Άρης (Animus): η αρσενική δύναμη, η αποφασιστική ενέργεια. Με τον τρόπο αυτό διέκρινε τους ακόλουθους τέσσερις ανθρώπινους χαρακτήρες, υποστηρίζοντας, ταυτόχρονα, ότι κάθε άνθρωπος φέρει μέσα του όλα τα χαρακτηριστικά των αρχετύπων, που άλλοτε εμφανίζονται έντονα κι άλλοτε ατονούν, δημιουργώντας ψυχοπαθολογικές καταστάσεις:

1. Τον διαπραγματευτή, ένα συναισθηματικό χαρακτήρα, που αναζητά την επικοινωνία, που διαισθάνεται το καλό και το κακό. Δεν σκέφτεται με την κοινή λογική, αλλά με συναίσθημα. Απορροφά τα θετικά κι αρνητικά συναισθήματα των άλλων, φτάνοντας ακόμη και στην ψυχική ταύτιση, με αποτέλεσμα τη διάλυση του Εγώ. Είναι ικανός να γίνει πολύ ψυχρός. (Νερό: Καρκίνος, Σκορπιός, Ιχθύες).

2. Τον Διευθυντή. Άτομο λογικό κι υπεραναλυτικό. Εξετάζει κάθε πλευρά μιας κατάστασης, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσά τους. Παραμερίζει το συναίσθημά του, καθώς προσκολλάται στους κανόνες της λογικής. Γίνεται συχνά διπρόσωπος, ακόμη κι απρόσωπος, δημιουργώντας ταυτόχρονα απωθημένα και συναισθηματικά κενά. (Αέρας: Δίδυμοι, Ζυγός, Υδροχόος).

3. Τον Κτίστη. Άτομο πράο, παραδοσιακό, δοτικό, προστατευτικό. Ενδιαφέρεται για την ύλη, καθώς μέσα απ΄ αυτή, νιώθει ασφαλής. Αντιμετωπίζει με δυσαρέσκεια οτιδήποτε διαφέρει από αυτά που θεωρεί συμβατικά, δίχως να ΄ναι δεκτικός στις αλλαγές. Σταθερός αλλά και κτητικός. (Γη: Ταύρος, Παρθένος, Αιγόκερως).

4. Τον Εξερευνητή. Χαρακτήρας περιπετειώδης και παθιασμένος. Σκέφτεται και πράττει ταυτόχρονα. Πρωτοπόρος κι ορμητικός, που ζει μόνο για τη στιγμή. Εμπνέεται απ΄ το εγώ του, καταδικάζοντας τον εαυτό του να κυνηγά τους στόχους του προκειμένου να επιβεβαιωθεί, ακόμη κι αν αυτό οδηγεί στη δυστυχία, δημιουργώντας του πάθη κι εμμονές. (Φωτιά: Κριός, Λέων, Τοξότης).

Αντιστοιχίζοντας τα ψυχολογικά αυτά χαρακτηριστικά των αρχετύπων με τις διατάξεις των Πλανητών, διατύπωσε και τη θεωρία περί Συγχρονικότητας (1955): «το ταυτόχρονο περιστατικό, μιας ορισμένης ψυχικής κατάστασης με ένα ή περισσότερα εξωτερικά γεγονότα, το οποίο εκδηλώνεται ως σύμπτωση σε μια στιγμιαία υποκειμενική κατάσταση». Ο ίδιος έγραψε: «παρατήρησα πολλές περιπτώσεις, όπου μια σαφώς προσδιορισμένη ψυχολογική φάση ή ένα ανάλογο γεγονός συνοδεύεται από τη διέλευση ενός ουράνιου σώματος, συγκεκριμένα του Κρόνου και του Ουρανού, οι οποίοι συνήθως σηματοδοτούν μια ψυχολογική δοκιμασία».

Οι δυσμενείς αστρολογικές όψεις κι ιδιαίτερα εκείνες που δημιουργούνται ανάμεσα στους εξωτερικούς Πλανήτες (Κρόνο, Ουρανό, Δία, Πλούτωνα, Ποσειδώνα) και τους εσωτερικούς (Ήλιο, Σελήνη, Άρη, Ερμή, Αφροδίτη), τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι εξαιτίας αυτών δημιουργούνται ψυχικά συμπλέγματα, όπως για παράδειγμα ασυνείδητες και συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις, που εκδηλώνονται χωρίς τη συγκατάθεση του Εγώ. Ακριβώς, όπως, παρατηρείται από τους αστρολόγους, σύμφωνα με τους οποίους οι δύσκολες όψεις αντιπροσωπεύουν προβληματικά στοιχεία στην προσωπικότητα ενός ατόμου.

Ο Γιουνγκ δεν ανέπτυξε ποτέ μια συστηματική θεωρία για την αστρολογία. Στην πραγματικότητα, η θεωρία του περί αναλυτικής ψυχολογίας ήταν εκείνη που επηρεάστηκε σημαντικά απ΄ την αστρολογία. Οι αναλυτικές σκέψεις του αποτέλεσαν οδηγό για τους επόμενους, που εντρύφησαν στην εσωτερική αστρολογία, με επίκεντρο την ψυχανάλυση. Παρόλο που πολλοί θεωρούν αμφίβολη τη σχέση αστρολογίας-ψυχολογίας, αυτή δεν παύει να υφίσταται.

Βιβλιογραφία:

• “The Astrological World of Jung’s ‘Liber Novus: Daimons, Gods, and the Planetary Journey” by Liz Greene.
• «Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του. Σύλληψη και εκτέλεση Καρλ Γιουνγκ», Επιμέλεια: Τζον Φρήμαν, Μετάφραση: Αντιγόνη Χατζηθεοδώρου.
• «Η ψυχολογία του ασυνείδητου, Καρλ Γιουνγκ», Μετάφραση: Έφη Ματθιοπούλου.

Αναφορές:

• Jung, C. (1962), Commentary. In R. Wilhelm (Trans. & Ed.), “The secret of the golden flower”, New York: Harcourt, Brace, & World.
• Jung, C. (1955). Synchronicity: An acausal connecting principle. In C. Jung & W. Pauli, The Interpretation of nature and psyche (pp. 1-146). New York: Pantheon.