Πώς και γιατί αποκτούμε «δεσμούς προσκόλλησης»

Αυτό που επιθυμούμε είναι να αισθανόμαστε ασφαλείς στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Τα αισθήματα της σταθερότητας κι υποστήριξης είναι απ΄ τα βασικότερα συστατικά μιας σχέσης. Πιο απλά, αγαπάμε να νιώθουμε ότι μας αγαπούν. Αυτό αναζητούμε ασυνείδητα απ΄ τη στιγμή που γεννιόμαστε.

Οι δεσμοί που δημιουργούνται στα στάδια της βρεφικής και παιδικής ηλικίας είναι σημαντικοί για τη συναισθηματική ανάπτυξη κι εξέλιξη του ατόμου. Όταν ο τρόπος με τον οποίο βιώνονται είναι τραυματικός, η ψυχολογική κατάσταση που δημιουργείται στο βρέφος-παιδί εντυπώνεται μέσα του και μεταφέρεται στην ενήλικη ζωή του. Ως συνέπεια δημιουργείται υποσυνείδητα η τάση επανάληψης όλων όσων βίωσε.

Ας τα τοποθετήσουμε όλα σε μια σειρά. Η θεωρία του «συναισθηματικού δεσμού» ή της «προσκόλλησης» (Αttachment theory), διατυπώθηκε αρχικά από τον Βρετανό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή John Bowlby (1907-1991) ως έμφυτη ανάγκη συναισθηματικού δεσίματος του βρέφους μ΄ ένα σταθερό πρόσωπο (συνήθως τη μητέρα), που αποτελεί το βασικό φροντιστή του. Εξάλλου είναι και το πρώτο πρόσωπο που ικανοποιεί τις ανάγκες του. Το βρέφος μέσα απ΄ την αλληλεπίδρασή του με τη μητέρα, μαθαίνει τον εαυτό του και τους άλλους και παράλληλα αναπτύσσει αναπαραστατικά μοντέλα σχέσεων.

Όταν το παιδί λαμβάνει σταθερά αγάπη, φροντίδα και σεβασμό, αισθάνεται ότι αξίζει τα συναισθήματα αυτά. Έτσι μαθαίνει να τα λαμβάνει, αλλά και να τα προσφέρει. Στην αντίθετη περίπτωση κατά την οποία ούτε αγάπη εισπράττει, ούτε προσοχή και φροντίδα ή τα μηνύματα που λαμβάνει είναι αντιφατικά, τότε νιώθει ότι δεν τ΄ αξίζει. Μαθαίνει έτσι να βιώνει μια συνεχή απόρριψη. Οι θετικές κι αρνητικές αναμνήσεις κι οι προσδοκίες που δημιουργούνται στο βρέφος μέχρι και τα πέντε έτη, βάσει της σχέσης- μοντέλου με τη μητέρα, μεταφέρονται στην ενήλικη ζωή κι αποτελούν οδηγό για τις μετέπειτα σχέσεις. Οι αρνητικές αυτές αναμνήσεις κι ανεκπλήρωτες προσδοκίες προκαλούν τα ψυχολογικά τραύματα, που είναι και το βασικό συστατικό δημιουργίας τραυματικών ή αλλιώς «δραματικών δεσμών».

Τι είναι, όμως, τραύμα; Σύμφωνα με τον Freud, τραύμα είναι «η εμπειρία που σε μικρό χρονικό διάστημα δίνει ένα τόσο ισχυρό ερέθισμα που δεν μπορεί ν΄ απαλειφθεί ή να περάσει μέσα απ΄ τη συνήθη επεξεργασία, με αποτέλεσμα να καθίστανται αναπόφευκτες μόνιμες διαταραχές». Πρόκειται, λοιπόν, για μια απρόσμενη εμπειρία, που προκαλεί έντονο συναισθηματικό πόνο κι έχει ως αφορμή την πίεση, την αίσθηση ότι κινδυνεύεις, τη ματαίωση ή/και την απώλεια. Τραυματικές εμπειρίες προκαλούνται, επίσης, απ΄ τη σωματική και λεκτική κακοποίηση, τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

Οι καταστάσεις αυτές ωθούν το άτομο να διαμορφώνει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τις σχέσεις του με τον υπόλοιπο κόσμο, ανάλογα με το τραύμα που το ΄χει σημαδέψει. Αν για παράδειγμα κάποιος βίωσε την εγκατάλειψη, θ΄ αντιμετωπίσει προβλήματα εμπιστοσύνης. Ή αν ως παιδί δεν ένιωσε την «αγκαλιά», ως ενήλικας αποφεύγει συστηματικά την εγγύτητα στις σχέσεις. Αν ήταν θεατής σωματικής βίας μεταξύ των γονέων του, το πιθανότερο είναι να υιοθετήσει τον ίδιο τρόπο συμπεριφοράς και στις δικές του σχέσεις. Βλέπουμε, λοιπόν, μέσω κάποιων παραδειγμάτων ότι τα τραύματα μεταφέρονται στις μελλοντικές σχέσεις κάθε ατόμου με διαφορετική, κάθε φορά, μορφή.

Ασφαλώς δεν υπάρχει κανόνας στην αντιμετώπιση των τραυμάτων. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του μοναδικό τρόπο. Άλλοι τα απωθούν κι άλλοι ασυνείδητα επιδιώκουν να τα βιώνουν ξανά και ξανά.  Στη δεύτερη περίπτωση έχει, επίσης, αναφερθεί ο Freud, λέγοντας ότι μπορεί να ΄ναι ένας τρόπος ν΄ αποκτήσουν την εξουσία αυτού που έχουν βιώσει και στο οποίο είχαν, μέχρι πρότινος, αναλάβει το ρόλο του θύματος.

Η ερμηνεία αυτή, ίσως, να καταδεικνύει το γεγονός της διαρκούς αναζήτησης κατά τη διάρκεια της ζωής όμοιων μοτίβων σχέσεων και συμπεριφορών. Κι όταν το βρέφος-παιδί έχει μεγαλώσει σε ασφαλές περιβάλλον, με σταθερές συναισθηματικές βάσεις, τότε δημιουργεί και «ασφαλείς» δεσμούς. Σε διαφορετική περίπτωση δημιουργούνται οι παραπάνω αναφερόμενοι «τραυματικοί» ή «δραματικοί» δεσμοί. Σχέσεις στις οποίες αντικατοπτρίζονται τα βιώματα της βρεφικής και παιδικής ηλικίας.

Σχέσεις παθολογικής εξάρτησης του ενός απ’ τον άλλο, ενέχουν το στοιχείο του φόβου και της εγκατάλειψης. Δεσμοί μυστικοπαθείς. Σχέσεις που στηρίζονται στη σεξουαλική ικανοποίηση προς αποφυγή του συναισθηματικού δεσίματος. Έρωτες δίχως όρια. Εμπλοκή σε τριγωνικές σχέσεις. Αποχή απ΄ τη δημιουργία δεσμών. Προσκόλληση σε άτομα που προκαλούν συνεχώς συναισθηματικό πόνο. Αυτά είναι μόνο κάποια απ΄ τα πολλά παραδείγματα των «δραματικών» δεσμών, που σίγουρα μας είναι γνωστά.

Συμπερασματικά το άτομο που έχει βιώσει στη βρεφική και παιδική ηλικία καταστάσεις που το τραυμάτισαν ψυχικά, αναζητά και στην ενήλικη ζωή να ζήσει τις ίδιες «δραματικές» καταστάσεις, μέσω των δεσμών που δημιουργεί. Ουσιαστικά ζητά να ζήσει ξανά στο παρελθόν του. Επειδή αυτό του ΄ναι οικείο. Επειδή όταν έχει ζήσει μέσα στον κίνδυνο, δεν μπορεί ν΄ αντιληφθεί την έννοια της επικινδυνότητας είτε για τον ίδιο είτε για τους οικείους του.

Παρ’ όλ’ αυτά δεν μπορούμε και δεν μας επιτρέπεται να ‘μαστε απόλυτοι με τις ψυχολογικές αυτές έννοιες και καταστάσεις. Και τούτο διότι υπάρχουν άνθρωποι που συναντάμε και δημιουργούμε σχέσεις στην ενήλικη ζωή μας, οι οποίες παρέχουν όλα τα εχέγγυα θεραπείας των τραυματικών εμπειριών. Άλλωστε αν κάτι δε σταματά να μας εκπλήσει είναι οι εκατομμύρια πτυχές της ανθρώπινης ψυχής.