Ψυχολογική προβολή· βλέπουμε τους άλλους όπως είμαστε

Σας έχει τύχει ποτέ κάποιος να σας εκνευρίζει τόσο πολύ, χωρίς ν’ αντιλαμβάνεστε το λόγο; Μήπως προβάλλετε πάνω του κομμάτια του εαυτού σας; Συνήθως αυτό που θεωρούμε αρνητικό στον άλλον, η «σκιά» που βλέπουμε σ’ αυτόν, αποκαλύπτει κι ενεργοποιεί δικά μας αρνητικά χαρακτηριστικά, που δεν αποδεχόμαστε. Κι έτσι στρεφόμαστε εναντίον του, αντανακλώντας επί της ουσίας τις δικές μας «σκιές».

Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν είμαστε συναισθηματικά φορτισμένοι. Προκειμένου  ν’ αποφορτιστούμε, μεταφέρουμε το εσωτερικό βάρος μας στον άλλον. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «ψυχολογική προβολή»· μια μορφή άμυνας του Εγώ, που ‘ναι καθαρά ασυνείδητη. Όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε εκδηλώσει σχετικές συμπεριφορές ή είμαστε αποδέκτες αυτών.

Ο Sigmund Freud ήταν ο πρώτος ψυχαναλυτής, που διατύπωσε τον όρο «ψυχολογική προβολή»· ένας τρόπος, με τον οποίο ο άνθρωπος προβάλλει τις δικές του ανεπιθύμητες σκέψεις και πεποιθήσεις σε κάποιον άλλον. Το κάνει δε ασυνείδητα για να προστατευθεί απ’ το άγχος, που του δημιουργούν απαράδεκτες σκέψεις ή/και δυσάρεστα συναισθήματα. Ο ψυχίατρος Carl Jung, που επίσης ασχολήθηκε σε βάθος με τις προβολές, κατέγραψε ότι η ανθρώπινη ψυχή αναζητά την πληρότητα μέσα απ’ την ένωση των αντίθετων στοιχείων της. Όταν εμφανίζεται το φαινόμενο της προβολής ξεκινά η διαδικασία της εξατομίκευσης, όπου οι αντίθετες ψυχικές εικόνες μας εκδηλώνονται εξωτερικά κι αντικατοπτρίζονται σε πρόσωπα και καταστάσεις γύρω από εμάς.

Στην ουσία ό,τι μας ενοχλεί στους άλλους είναι προβολή όλων αυτών, που βρίσκουμε αρνητικά πάνω μας, αλλά δεν μπορούμε να τα συνειδητοποιήσουμε και να τ΄ αποδεχθούμε. Όσα συμβαίνουν μέσα μας και μας δημιουργούν εσωτερικές συγκρούσεις, τα προβάλλουμε στους άλλους· επειδή έτσι μόνο μπορούμε να δικαιολογήσουμε τη συμπεριφορά και τις σκέψεις μας και να νιώσουμε –στο μυαλό μας– ανακουφισμένοι. Ας αναλογιστούμε και το αντίστροφο· να ερχόμαστε εμείς οι ίδιοι αντιμέτωποι με τις προβολές των άλλων πάνω μας. Κι επειδή πρόκειται για αλυσιδωτές αντιδράσεις, ως αποδέκτες της ψυχολογικής προβολής των άλλων, γινόμαστε και πομποί αυτής. Εκπέμπουμε κι εμείς με τη σειρά μας τις δικές μας «σκιές» στους άλλους· επειδή νιώθουμε ότι απειλούμαστε.

Ένα παράδειγμα προβολής είναι όταν ο ένας σύντροφος κατηγορεί τον άλλον ότι δέχεται συνεχείς επικρίσεις απ’ αυτόν, για τις πράξεις του. Αν, όμως, κοιτάξει βαθιά μέσα του, θα συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος κατηγορεί τον εαυτό του κι αυτός, τελικά, είναι που συνεχώς επικρίνει τον άλλον. Σκεφτείτε την περίπτωση που δεν συμπαθούμε κάποιον, αλλά δεν μπορούμε να εκφράσουμε ανοιχτά την αντιπάθειά μας· επειδή η σύγκρουσή μας μαζί του θα ‘ναι αναπόφευκτη.

Έτσι, ασυνείδητα προβάλλουμε ότι αυτός μας αντιπαθεί κι όχι εμείς. Ένα άλλο παράδειγμα προβολής είναι κάποιος άντρας, που ενώ ο ίδιος διατηρεί εξωσυζυγική σχέση, επιρρίπτει στη σύζυγό του την ευθύνη για την πράξη του αυτή. Ο άνθρωπος αυτός αν αναζητήσει μέσα του τα αίτια που τον οδήγησαν στην απιστία, θ’ ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του, που θα τον συγκλονίσουν, καθώς θα συγκρουστεί με το εγώ του.

Θα λέγαμε ότι είναι πολύ πιο εύκολο να κρίνουμε τους άλλους και την «κακή» συμπεριφορά τους, καθώς το ν’ αντιληφθούμε τελικά ότι εμείς οι ίδιοι πολλές φορές φερόμαστε με τον τρόπο που κατηγορούμε τους άλλους, είναι εξαιρετικά επώδυνο. Δεν αντιλαμβανόμαστε, όμως, ότι με το να προβάλλουμε στους άλλους τις αρνητικές πλευρές μας, ο εσωτερικός πόνος εξακολουθεί να υπάρχει. Ίσως ν’ ανακουφιζόμαστε πρόσκαιρα, επειδή μ’ αυτόν τον τρόπο το εγώ μας ικανοποιείται κι η αυτοεκτίμησή μας ενισχύεται· όμως στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Καθώς το πρόβλημα, που πάντοτε ξεκινά και τελειώνει σ΄ εμάς τους ίδιους, δεν παύει να υφίσταται. Είναι πάντοτε παρόν και θα εμφανίζεται συνεχώς.

Έτσι δημιουργούνται πολλά και δύσκολα ερωτήματα. Πώς μπορούμε ν’ αντιληφθούμε την προβολή στις σχέσεις μας; Πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε και να τη σταματήσουμε; Γιατί το κάνουμε αυτό; Ποιά κομμάτια του εαυτού μας αντανακλώνται στον άλλον; Ή ο άλλος τι ακριβώς βγάζει από μέσα μας; Κάποια μόνο ερωτήματα, στα οποία δεν μπορούμε να δώσουμε μία και μόνο ξεκάθαρη απάντηση. Η βοήθεια του ψυχοθεραπευτή είναι εξαιρετικά σημαντική. Επειδή μαζί του μπορούμε να ‘μαστε πιο ειλικρινείς και ν’ απελευθερώσουμε τα προβλήματα, που αντιμετωπίζουμε στις σχέσεις μας, καθώς γνωρίζουμε ότι δε θα μας κρίνει.

Η συνειδητοποίηση των προβολών μας απέναντι στους άλλους έρχεται αναμφισβήτητα μέσα από μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Επειδή ίσως έρχεται και πολύ αργά· όταν πια έχουν καταστραφεί σημαντικές σχέσεις της ζωής μας. Και κάπου εκεί ξεκινάμε ν’ αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι πρέπει ν’ αλλάξει.

Η αλήθεια είναι ότι μαθαίνουμε πάρα πολλά μέσα απ’ αυτούς, που είτε αγαπάμε με πάθος είτε μισούμε ακραία. Χρειάζεται θάρρος και δύναμη για ν΄ αντιμετωπίσουμε τα σκοτάδια μας και τις αδυναμίες μας. Ίσως, αν καταφέρουμε να  συνειδητοποιήσουμε ότι όσα βλέπουμε στον άλλον και μας ενοχλούν, είναι κομμάτια δικά μας, θαμμένα βαθιά μέσα μας, που ίσως και να μην τα ‘χουμε αντιληφθεί, θα φτάσουμε κάποια στιγμή να τ’ αναγνωρίσουμε και να τ’ αποδεχθούμε· κι έτσι να τα θεραπεύσουμε. Σίγουρα κάτι πολύ δύσκολο, που όμως αξίζει τον κόπο και τον πόνο.