Γιατί η Μέδουσα έγινε -δικαίως- το σύμβολο του #ΜeToo

Η ιστορία της Μέδουσας και του Περσέα είναι ένας πασίγνωστος μύθος. Αν κι αναφέρονται αρκετά στοιχεία στη Θεογονία του Ησίοδου, ο πρώτος που ερεύνησε σε βάθος την ιστορία της ήταν ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος, στο έργο του «Μεταμορφώσεις». Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, λοιπόν, οι Γοργόνες ήταν οι τρεις κόρες της Κητούς και του Φόρκυ. Σύμφωνα με την παραδοσιακή εκδοχή του μύθου, η Μέδουσα (Γοργώ) ήταν η τρίτη αδερφή των Γοργονών (σε αυτή αποδίδουν και την ονομασία τους), μετά τη Σθενώ και την Ευρυάλη. Ήταν η μόνη θνητή. Υπήρξε επίσης πανέμορφη -θεϊκά όμορφη- γεγονός που πολύ πιθανόν να αποτελούσε αντιστάθμιση της θνητής της φύσης.

Η ομορφιά της τράβηξε την προσοχή του Ποσειδώνα, ο οποίος ασέλγησε πάνω της στον ιερό ναό της Αθηνάς. Έξαλλη εκείνη -και μην μπορώντας να τιμωρήσει τον Θεό της θάλασσας- η Αθηνά μεταμόρφωσε τη Μέδουσα σε τέρας, ένα πλάσμα με φίδια για μαλλιά και καταδικασμένο στη μοναξιά, αφού όποιος την αντίκριζε πέτρωνε. Αργότερα, ο πιο δημοφιλής μύθος με τον Περσέα -ο οποίος της έκοψε το κεφάλι με τη βοήθεια των θεών- φέρνει στο επίκεντρο τον ίδιο, ενώ η Μέδουσα γίνεται συνώνυμο της φρίκης.

Αν και χαρακτηρίστηκε ως τέρας, το κεφάλι της το θεωρούσαν συχνά ως φυλαχτό, μιας και τελικά δόθηκε στην Αθηνά που το αποτύπωσε στην ασπίδα της ως όπλο και σήμα κατατεθέν στη μάχη, καθώς ακόμα και κομμένο διατήρησε την τεράστιά του δύναμη. Πρώιμα αγγεία και γλυπτά την απεικονίζουν να έχει γεννηθεί ως γοργόνα. Έπειτα, σιγά σιγά αυτό αλλάζει, καθώς βλέπουμε το κεφάλι να κοσμεί ασπίδες, θώρακες, ψηφιδωτά και νομίσματα (τόσο με τον Περσέα να το κρατάει, όσο και μεμονωμένο).

Με την πάροδο του χρόνου, η Μέδουσα και το Γοργόνειο αποτέλεσαν σύμβολο της γαλλικής ελευθερίας μετά τη γαλλική επανάσταση και πηγή έμπνευσης για πολλά έργα τέχνης κι όχι μόνο. Από τη βασιλική κινστέρνα της Κωνσταντινούπολης με τα δύο πέτρινα κεφάλια-βάσεις στη βορειοδυτική γωνία της, το μπρούτζινο άγαλμα του Benvenuto Cellini στη Φλωρεντία, τον πίνακα του Caravaggio, τον Καθρέφτη της Ουρανίας (1824), μέχρι την εμφάνιση στην έβδομη τέχνη με την “cult” ταινία “Clash of the Titans”(1981) και την εμφάνιση στο οικόσημο του ιταλικού οίκου Versace (αποδεικνύοντας ότι οι μύθοι του αρχαίου κόσμου είναι ζωντανοί και στον σύγχρονο), συμπεραίνουμε ότι τόσο οι ιδιαιτερότητες της ιστορίας της όσο και η εμφάνιση και οι εντυπωσιακές δυνάμεις της, την ανέδειξαν ως σύμβολο δύναμης και ομορφιάς, καθιστώντας τη διαχρονική πηγή έμπνευσης.

Ξαναδιαβάζοντας τον μύθο σήμερα, βλέπουμε ότι η Μέδουσα ήταν μια μορφή παρεξηγημένη και πολυεπίπεδη. Παρ’ όλο που είναι το θύμα της υπόθεσης, εκείνη είναι που τελικά τιμωρείται. Η ιστορία -αν και μύθος- έχει βαθιές ρίζες κι είναι σημαντικό το πόσο επίκαιρη είναι, καθώς το μόνο που διαφέρει πλέον είναι οι εμπλεκόμενοι χαρακτήρες. Σήμερα, τα πρόσωπα είναι πραγματικά, τα ονόματα αλλάζουν συνεχώς και τα γεγονότα συμβαίνουν στην πραγματικότητα.

Την Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2020, στα πλαίσια του προγράμματος “Art in the parks”, τοποθετήθηκε στο Collect Pond Park στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης το αμφιλεγόμενο άγαλμα «Μέδουσα με το κεφάλι του Περσέα» του ιταλοαργεντίνου καλλιτέχνη Luciano Garbati. Το γλυπτό είχε δημιουργηθεί δέκα χρόνια πριν. Ωστόσο, λόγω και του ότι τοποθετήθηκε έξω από το δικαστήριο που καταδίκασε τον Harvey Weinstein -τον άλλοτε χρυσό παραγωγό του Hollywood- σε κάθειρξη 23 ετών στις 24 Φεβρουαρίου του 2020, αποτέλεσε -άθελά του- σύμβολο της νίκης των θυμάτων παρενόχλησης, με αρκετούς (γυναίκες και άνδρες) να θεωρούν την καλλιτεχνική του χειρονομία καθαρτήρια.

Επιπλέον, το γλυπτό όσο και η ιστορία που επικοινωνεί, ενίσχυσε το αφήγημα του κινήματος #metoo -ενός κινήματος που ξεκίνησε το 2006 στις ΗΠΑ, από την Αμερικανή ακτιβίστρια Tarana Burke και καθιερώθηκε διεθνώς το 2017 όταν χρησιμοποιήθηκε από διάσημες γυναίκες ως πλαίσιο φεμινιστικών διεκδικήσεων. Αξίζει να αναφερθεί ότι το hashtag #metoo έχει εμφανιστεί σε τουλάχιστον 85 χώρες παγκοσμίως, είτε αυτούσιο είτε σε παραλλαγές του.

Ο Garbati για τη δημιουργία του έργου του άντλησε έμπνευση από αυτό του Cellini «Ο Περσέας με το κεφάλι της Μέδουσας» αντιστρέφοντας όμως τους ρόλους καθώς αυτή τη φορά η Μέδουσα ήταν αυτή που υπήρξε αυτουργός. Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, το γλυπτό «αμφισβητεί τον χαρακτηρισμό της μυθικής φιγούρας ως ενός τέρατος κι αναζητά τη γυναίκα πίσω από τον θρύλο», δεδομένου ότι -κατά κάποιο τρόπο- ο μύθος επί χιλιετίες έστελνε το μήνυμα στις γυναίκες ότι αν πέσουν θύματα, το φταίξιμο είναι δικό τους. Το έργο του ανατρέπει την αφήγηση του μύθου, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον στη Μέδουσα, δίνοντας μια διαφορετική δυναμική. Ωστόσο, έχει προκαλέσει αντιδράσεις κι αντιπαραθέσεις σχετικά με την ερμηνεία του αγάλματος και την ορθότητα του μηνύματος.

Άλλοι το χαρακτήρισαν άστοχο ως δημιουργία, καθώς θα έπρεπε να κρατάει το κεφάλι του Ποσειδώνα, άλλοι διχάστηκαν ως προς την απόδοση της μορφής του, ενώ άλλοι αμφισβήτησαν το κατά πόσο ένας άντρας μπορεί να φιλοτέχνησε ένα φεμινιστικό έργο, ενισχύοντας το -λανθασμένο για κάποιους- μήνυμα ότι το #metoo αφορά την εκδίκηση και όχι τη δικαιοσύνη.

Ο Garbati μας παρουσιάζει μια άλλη οπτική της ιστορίας -όπου το κεφάλι του Περσέα συμβολίζει όλους όσοι αμφισβητούν και κατακρίνουν και η αυτή καθ’ αυτή πράξη συμβολίζει την αντίσταση σε όλους αυτούς, δείχνοντας ότι η τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της έχει τη δυνατότητα να ελίσσεται και να εγείρει συναισθήματα.

Από τις Αγγλίδες σουφραζέτες του 19ου αιώνα, το “flower demonstration” και το #KuToo της Ιαπωνίας, τα αργεντίνικα #MiraComoNosPonemos και #NiUnaMenos, το μουσουλμανικό #MosqueMeToo, το μαροκινό #Masaktach, το ελληνικό #metoo με τις πρώτες δηλώσεις της Μπεκατώρου και πόσες άλλες περιπτώσεις, βλέπουμε ότι σε κάθε περίπτωση μπορεί να προβάλλονται μόνο οι πιο αναγνωρίσιμες εκπρόσωποι, αλλά τον αγώνα τον δίνουν εκατομμύρια. Κι αυτή είναι η σημασία ενός παγκόσμιου #MeToo!

Photo by: CBS NEW YORK