Λες και κατοικούμε μέσα σε γυάλινα κουτιά που πρέπει να τρίβουμε τα τζάμια τους κάθε λίγο για να φαινόμαστε σαν σε βιτρίνα με ωραία όψη. Λες και θα εκτιμούσε κανείς την ουσία μας απ’ το πόσο όμορφο μοιάζει το κουτί μας. Όλα για την πάρτη μας και το θεαθήναι. Κάτι για τον άλλο δε δίνουμε. Κι αν δώσουμε είναι γιατί περιμένουμε να πάρουμε πίσω κάτι.
Οι σχέσεις των ανθρώπων στηρίζονται στα πάρε-δώσε. Αυτά τα πολλά εγωιστικά μικρόβια που ικανοποιούν ανάγκες, επιθυμίες και κίνητρα του καθενός ξεχωριστά. Τα ιδιοτελή οφέλη που έχουν γνώμονα το προσωπικό συμφέρον.
Ένα εγωιστικό πάρε-δώσε κάθε συμπεριφορά, πράξη, σκέψη. Οι άνθρωποι γίνονται απαιτητικοί με τους άλλους, θέτουν ψηλές προσδοκίες να τους προσφέρουν οι γύρω τους πιο πολλά κι απ’ όσα πρόσφερε το μικρό τους δακτυλάκι. Στις φιλίες, στον έρωτα, στην οικογένεια, στη δουλειά.
Ποια ανιδιοτέλεια και ποιο φιλότιμο; Ποια προσφορά χωρίς ζήτηση; Ορθολογίστρια φαίνομαι κι ας πληγώνεται κάπως η αισιοδοξία μου.
Γιατί κι εσύ κι εγώ και όλοι μας από κάπου ξεκινήσαμε για να καταλήξουμε τελικά αδίστακτοι εκτελεστές για τους άλλους και νάρκισσοι του εαυτού μας. Από αδικημένοι και θύματα, θύτες πρώτα απ’ όλα των κοινωνικών αξιών. Χωνέψαμε ότι η ζωή είναι συναλλαγές κι οι άνθρωποι ένα τεράστιο παζάρι. Μπήκαμε σ’ αυτό για να επιζήσουμε και γίναμε όλοι αμοιβάδες. Αμοιβάδες σε καλογυαλισμένα κουτιά.
Η ανιδιοτέλεια μόνο ως ορισμός υπάρχει σε κάτι λεξικά. Ύστερα από λίγα χρόνια θα την αποσύρουν κι αυτά. Στην πράξη υπάρχει το άλφα και το βήτα. Και συνήθως επιλέγουμε αυτό που θα μας επιφέρει μεγαλύτερο όφελος. Όφελος οικονομικό, συναισθηματικό, ερωτικό ή κάθε άλλη κατηγορία που μας καίει να ενισχύσουμε, για τον εαυτό μας.
Είναι που βλέπουμε το ίδιο όφελος σε καθημερινές πράξεις. Συμβουλάτορας για τον κολλητό για να σου σταθεί κι αυτός στην κατρακύλα σου. Ερωτευμένος, δίνεις κομμάτια απ’ τον εαυτό σου για να ‘χεις μια συναισθηματική ή ερωτική κάλυψη. Ακόμα κι όσες ονομάζουμε ανιδιοτελείς συμπεριφορές έχουν μέσα ένα κομμάτι προσωπικού συμφέροντος.
Για παράδειγμα, το κατοικίδιο αγαπά το αφεντικό του γιατί το τρέφει και του προσφέρει στέγη. Η μάνα μέσα απ’ την αγάπη για το παιδί της επιβεβαιώνει τον μητρικό της ρόλο. Δωρίζεις ένα χρηματικό ποσό σε φιλανθρωπικό ίδρυμα, έστω κι ανώνυμα μα κερδίζεις από αυτό ικανοποίηση. Δεδομένου ότι υπάρχει ικανοποίηση από κάθε πράξη, ακόμα κι αν φαίνεται ότι δεν υπαγορεύεται από συμφέρον ή προσωπικό όφελος, τότε δεν μπορεί να θεωρηθεί ανιδιοτελής. Κι αν αυτές οι ευγενείς πράξεις δεν είναι ανιδιοτελείς, τότε δεν μπορεί να είναι καμιά άλλη.
Για να γίνουμε πραγματικά ανιδιοτελείς με τον κόσμο γύρω μας και να φέρνουμε τον εαυτό μας σε δεύτερη μοίρα, τότε θα έπρεπε να απαλλαγούμε από εγωισμούς, δειλίες και φόβους. Θα χρειαζόταν να συμφιλιωθούμε με απογοητεύσεις, θυσίες, κανόνες προσωπικούς. Μα τα κότσια τα ‘χουν λίγοι κι είναι προς εξαφάνιση. Κι όσοι έχουν εναπομείνει, τους κρατάει η ελπίδα. Μια ελπίδα ότι θα δουν κάτι απ’ όλα αυτά να επιστρέφεται. Τους κρατάει για να έχουν εφόδια να πουν πως αξίζει η θυσία τους. Μα η ίδια ελπίδα τους διαψεύδει πάλι.
Σπάνια συναντάμε ανθρώπους ρομαντικούς. Ρομαντικούς, όχι με την έννοια του ονειροπόλου, αλλά με την έννοια του ανθρώπου με ήθος κι αξίες όπως η αθωότητα, η εκτίμηση, η ανιδιοτελής προσφορά, η ανόθευτη αγάπη και το ατόφιο ενδιαφέρον. Αυτοί οι άνθρωποι πράττουν χωρίς να κολλάνε γκλίτερ σε ό,τι κάνουν και χωρίς να κάνουν θόρυβο. Δε φαίνονται, δεν ακούγονται και δεν έχουν ανάγκη να τους επιστρέψεις τίποτα. Έχουν όμως καταφέρει να βγουν απ’ τα γυάλινα κουτιά τους.
Ακόμα κι αν δεν υπάρχει ανιδιοτέλεια, ένα μας μένει. Να προσπαθήσουμε τουλάχιστον να μην πουλάμε τις αξίες. Να προσπαθήσουμε να πλησιάσουμε, στο λίγο που μπορεί ο καθένας, την προσφορά. Να μην εξευτελιζόμαστε μέσα απ’ τον εγωισμό. Να γίνουμε αυτάρκεις και να βγούμε απ’ το κουτί μας, να έρθουμε σε επαφή με τον άνθρωπο μέσα μας κι απέναντι.
Επιμέλεια Κειμένου Μαρίας Παναγιώτου: Πωλίνα Πανέρη
Συντάκτης: Μαρία Παναγιώτου
