Μια Ελληνική λαϊκή ρήση αναφέρει ότι «ο φόβος φυλάει τα έρμα», για να υποδηλώσει μέσω μιας εμπειρικής, βιωματικής στατιστικής, ότι αν νιώθουμε ανυπεράσπιστοι, ο φόβος είναι ο καλύτερος μπούσουλας για να προστατευτούμε. Με αυτή την έννοια, το συναίσθημα του φόβου μπορεί να κινητοποιήσει μηχανισμούς αυτοπροστασίας. Υπάρχει, όμως, μια καίρια ερώτηση εδώ, αν πάντα ο φόβος είναι μια μορφή αυτοπροστασίας, τότε είναι όλοι οι φόβοι δικαιολογημένοι;
Ο φόβος έχει μια σημαντική λειτουργία σε κάθε άνθρωπο κι αυτό είναι η έννοια της επιβίωσης. Ο άνθρωπος αναπτύχθηκε κι εξελίχθηκε, γιατί το αίσθημα του φόβου τον κινητοποιούσε για να κρυφτεί από κάποιον επικείμενο κίνδυνο, ο οποίος συνήθως είχε μια συγκεκριμένη μορφή, είτε αυτό λέγεται κάποιο άγριο ζώο είτε κάποιος άλλος άνθρωπος, που απειλούσε τη ζωή του. Ο φόβος, λοιπόν, ήταν ένας μηχανισμός άμυνας αλλά κι επιβίωσης, τόσο απαραίτητος, όσο η ίδια του η ζωή.
Κάπως έτσι, καλωδιωθήκαμε λοιπόν οι άνθρωποι και κάθε αίσθημα φόβου το έχουμε συνδέσει με μια απειλή, η οποία με κάποιο τρόπο θα μας οδηγήσει σε κάποιου είδους απώλεια. Όμως, δεν είναι όλοι οι φόβοι ίδιοι. Ο σύγχρονος άνθρωπος –εκτός από συγκεκριμένες εξαιρέσεις– σπάνια έρχεται αντιμέτωπος με κάτι τόσο απειλητικό για τη ζωή του.
Κι όμως, οι περισσότεροι από εμάς ζούμε υπό ένα καθεστώς φαντασιακού φόβου. Φοβόμαστε τα συναισθήματά μας, τα συναισθήματα των άλλων, φοβόμαστε να μη μας απορρίψουν, να μην εκτεθούμε, να μη μας κακοχαρακτηρίσουν, να μην απογοητεύσουμε και να μην απογοητευθούμε.
Έτσι υψώνουμε τοίχους κι αμυνόμαστε, προετοιμάζουμε τον εαυτό μας να πέσουμε στη μάχη, όταν στην πραγματικότητα δεν υφίσταται κάποιος υπαρκτός φόβος, που έχει σκοπό να μας κινητοποιήσει για να αμυνθούμε για τη ζωή μας, αλλά ο φόβος μας για τον ίδιο το φόβο. Τα υποθετικά σενάρια, που πλάθουμε με το μυαλό μας, αρχίζουν και παίρνουν τρομακτικές διαστάσεις.
Καθετί που συμβαίνει και μας θυμίζει απειλή, εκλαμβάνεται ως απειλή. Για να δικαιολογήσουμε στους εαυτούς μας αυτή τη στάση, συχνά λέμε, ότι απλώς έχουμε «ένστικτο» ή ότι είμαστε επιφυλακτικοί για να μην ξαναφάμε τα μούτρα μας.
Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος και το ένστικτο είναι δυο πανομοιότυπα συναισθήματα και μπορεί κάποιος εύκολα να τα μπερδέψει, εφόσον και τα δύο μοιράζονται αυτό που λέμε “gut feeling”, ένα αρνητικό ή έντονο προαίσθημα, ένα απροσδιόριστο σφίξιμο κάπου στην κοιλιακή χώρα, μια προειδοποίηση ότι κάτι δεν πάει καλά.
Υπάρχει, όμως, μια σημαντική διαφορά. Το ένστικτο για να λειτουργήσει, πρέπει να είναι καθαρό από φόβο. Πρέπει δηλαδή, να φύγουμε απ’ τη θυμική κατάσταση της επιβίωσης όπου ζει ο φόβος και να κάνουμε την υπέρβαση σε έναν ανώτερο συνειδησιακά χώρο. Εκεί θα μας επιτραπεί να διαισθανθούμε κάτι ξεκάθαρα, χωρίς αυτό να χρωματίζεται από άλλα πρωτόγονα συναισθήματα.
Το πράγμα μπερδεύεται ακόμη περισσότερο, όταν οι φόβοι μας επιβεβαιώνονται κι εμείς πείθουμε τους εαυτούς μας, ότι το ξέραμε λόγω ενστίκτου. Κι όμως αυτό που μόλις επιβεβαιώσαμε, δεν ήταν το ένστικτό μας, αλλά μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, βασισμένη μόνο στους φόβους και στο σενάριο, που απ’ την αρχή είχαμε φανταστεί κι υποσυνείδητα αποφασίσει.
Το αίσθημα της αυτοδικαίωσης είναι πολύ έντονο σε κάθε ανθρώπινο ον. Δύσκολα θα παραδεχθούμε ή θα φύγουμε από την άρνησή μας, ότι όλο αυτό ήταν μια φαντασιακή αλληλουχία του φοβικού μας εαυτού, την οποία είχαμε κι ανάγκη να επικυρώσουμε.
Φτάνουμε, λοιπόν, να ταυτιζόμαστε με το φόβο και να αρχίζουμε να λειτουργούμε μόνο σε αυτό το επίπεδο. Έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι το ένστικτο μας καθοδηγεί κα αυτό που κάνουμε είναι να είμαστε σοφοί, μέσα στην επιφυλακτικότητά μας.
Δεν είμαστε όμως, ούτε σοφοί, ούτε επιφυλακτικοί. Είμαστε απλώς θύματα του ίδιου μας του εαυτού. Ενός εαυτού που δεν πιστεύει στις δυνάμεις του, που δεν βάζει όρια, που ευνουχίζεται οικειοθελώς κι όλο αυτό το βαφτίζει κάτι άλλο, για να μπορέσει να το δικαιολογήσει, στις δικές του οντολογικές αναζητήσεις.
Ένας φαύλος κύκλος, που όλους μας αποδυναμώνει κι ένα κλουβί, που οι ίδιοι δημιουργούμε. Κλειδωνόμαστε και κρατάμε στο χέρι μας τα κλειδιά αναρωτώμενοι, αν θα πρέπει να ανοίξουμε το πορτάκι και να πετάξουμε ή να τα βαφτίσουμε επιβίωση και αυτοπροστασία και να ξεχάσουμε πως υπάρχουν.
Επιμέλεια Κειμένου Μαρίας Αγοραστού: Νάννου Αναστασία
Συντάκτης: Μαρία Αγοραστού
