Όλες οι εποχές του χρόνου είναι όμορφες, έτσι δεν είναι; Η καθεμία έχει τη χάρη της κι οι απόψεις για την ποια προτιμά ο καθένας διίστανται. Υπάρχει όμως μια κατηγορία ανθρώπων, που απεχθάνεται το χειμώνα. Όχι επειδή κρυώνει ή δεν πάει πια στην παραλία, αλλά επειδή ο χειμώνας αντιπροσωπεύει μια εποχή βαθιά κατάθλιψης, ματαιότητας, έλλειψης όρεξης για τη ζωή, λήθαργου και απομόνωσης.
Στην Ψυχιατρική αυτή η κατάσταση έχει χαρακτηριστεί από τη δεκαετία του ’80, ως εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (Seasonal Affective Disorder -SAD). Η διαταραχή είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους όταν ο Ιπποκράτης έγραψε στον 5ο αιώνα π.Χ «Αυτού του τύπου οι διαταραχές που εμφανίζονται μόνο το χειμώνα, πρέπει να εξαφανίζονται το καλοκαίρι. Ο γιατρός θα πρέπει να τις θεραπεύει με την πεποίθηση ότι η κάθε μια από αυτές έχει τόση ισχυρή επίδραση στο σώμα σύμφωνα με την εποχή που ο καθένας νιώθει πιο άνετα.»
Σε χώρες όπου οι χειμερινοί μήνες χαρακτηρίζονται από λιγοστές ώρες ηλιακού φωτός, πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν μια βαθιά κατάθλιψη σαν αποτέλεσμα της μειωμένης έντασης του φωτός. Στη Σουηδία, όπου κυριαρχεί ένα εξάμηνο μειωμένου ηλιακού φωτός στις βόρειες περιοχές της χώρας, τα ποσοστά αυτοκτονίας είναι τα υψηλότερα στον κόσμο.
Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή είναι μια μορφή κατάθλιψης η οποία εμφανίζεται το φθινόπωρο και συνεχίζει μέχρι τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο. Την άνοιξη υπάρχει συνήθως μια ήπια κατάσταση ευφορίας. Η διαταραχή εμφανίζεται περισσότερο στις γυναίκες και συνήθως ξεκινάει μεταξύ των ηλικιών 18 και 30. Μερικές έρευνες προτείνουν ότι η εμφάνισή της είναι αρκετά κοινή, με 1 στους 50 ανθρώπους να έχουν διαταραχές στη διάθεσή τους κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών.
Η ένταση της διαταραχής είναι διαφόρων επιπέδων. Σε μια ήπια μορφή, μπορεί να υπάρχει απλώς η διάθεση να πέφτουμε σε «χειμέρια νάρκη», να θέλουμε να μένουμε στο σπίτι και να έχουμε μια έλλειψη επιθυμίας για κοινωνικοποίηση, απομόνωση από φίλους και κοινωνικές εκδηλώσεις και μια έλλειψη ικανοποίησης σε πράγματα που συνήθως μας δίνουν ευχαρίστηση.
Στη βαριά της μορφή, η διαταραχή εκδηλώνεται σαν μια βαθιά κατάθλιψη με όλα τα παρελκόμενα της κλινικής της μορφής. Υπάρχει συχνά μια αίσθηση ληθαργική για την καθημερινότητα και για τη ζωή γενικότερα, κόπωση κι έλλειψη ενθουσιασμού και κινήτρων. Η κάθε δραστηριότητα μοιάζει σαν ένα Γολγοθά και συχνά υπάρχει μια έλλειψη συγκέντρωσης.
Ακολούθως, άγχος και κρίσεις πανικού μπορεί να ακολουθήσουν, ειδικά όταν πρόκειται για διάφορα κοινωνικά γεγονότα όπως είναι γιορτές, πάρτι και γενέθλια. Η υπερφαγία είναι επίσης κάτι που συμβαίνει με προτίμηση σε τροφές που είναι πλούσιες σε υδατάνθρακες. Μπορεί να υπάρξει αύξηση του σωματικού βάρους το οποίο θα χειροτερέψει το άγχος και τον πανικό, την απαισιοδοξία και την αρνητική αυτοεικόνα.
Η σεξουαλική διάθεση επηρεάζεται όπως επίσης και το ανοσοποιητικό μας σύστημα με αποτέλεσμα την ευαισθησία σε ιούς και λοιμώξεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κατάθλιψη μπορεί να είναι τόσο ισχυρή που υπάρχουν και σκέψεις αυτοκτονίας.
Τα αίτια της διαταραχής όλα σχετίζονται με την επίδραση που έχει το φως στον εγκέφαλο: η έλλειψη του ηλιακού φωτός οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα της μελατοτίνης, η οποία επιβραδύνει όλο τον οργανισμό.
Τα ζώα που πέφτουν σε χειμέρια νάρκη, συνήθως εκκρίνουν υψηλά ποσοστά μελατονίνης για να μπορέσουν να κοιμηθούν τους χειμερινούς μήνες. Μια άλλη θεωρία συνδέει τη διαταραχή με διαφοροποιήσεις στα επίπεδα ντοπαμίνης και σεροτονίνης σε ένα συγκεκριμένο σημείο του εγκεφάλου, τον υποθάλαμο που ευθύνεται για τον έλεγχο της διάθεσης και της όρεξης – για ζωή, φαγητό και σεξ.
Άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι η διαταραχή επηρεάζει περισσότερο ανθρώπους που έχουν χαμηλότερη οπτική ευαισθησία. Η ευαισθησία του ματιού στο φως θα επηρεάσει τα επίπεδα των ορμονών, εφόσον το μάτι είναι ένα ιδιαίτερα νευραλγικό σημείο.
Μπορεί κα οι τρεις θεωρίες να ισχύουν. Το θέμα όμως είναι ότι η κατάθλιψη όπως κι η αλήθεια δεν είναι ποτέ κάτι εύκολο κι απλό να εξηγήσει κάποιος. Η κατάθλιψη δεν έρχεται ποτέ μόνη της από το πουθενά. Υπάρχουν πάντα κληρονομικά ή περιβαλλοντολογικά στοιχεία που την εντείνουν και την προδιαθέτουν. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι μια ισόβια ποινή όπου δεν υπάρχει σωτηρία.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι σημαντικό να φροντίζουμε την ψυχική μας υγεία με τον ίδιο τρόπο που φροντίζουμε και τη σωματική μας υγεία. Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο σπίτι μας που θα είναι βοηθητικό όπως το να εκμεταλλευόμαστε τις ώρες της ηλιοφάνειας είναι πολύ σημαντικό στοιχείο.
Η προσοχή στη διατροφή μας, καθώς ξέρουμε ότι η υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων θα επηρεάσει τη διάθεσή μας με ακραία πάνω και κάτω, είναι επίσης ένα σημαντικό προληπτικό κι ανακουφιστικό μέτρο. Η μουσική, το διάβασμα κι η ηρεμία είναι υγιείς τρόποι επίσης αλλά κι η επίσκεψη σε έναν ειδικό όπου θα μας εξηγηθεί με ένα κατανοητό τρόπο το τι συμβαίνει στο σώμα μας κατά τη διάρκεια της διαταραχής.
Χρειάζεται δράση, ενεργοποίηση, φαντασία κι αποφασιστικότητα. Τα οφέλη είναι πολύ περισσότερα από αυτά που νομίζουμε, μια ζωή ελεύθερη και χαρούμενη, μια πραγματική αφύπνιση από τη χειμέρια νάρκη.
Επιμέλεια Κειμένου Μαρίας Αγοραστού: Πωλίνα Πανέρη
Συντάκτης: Μαρία Αγοραστού
