Ανιδιοτελείς φιλίες ή σχέσεις συμφερόντων;

Δεν υπάρχει μέρα που ως άνθρωποι δεν ψάχνουμε γι’ αυτό το κάτι διαφορετικό που θα μας βοηθήσει στην εξέλιξή μας και τις περισσότερες φορές χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Μαχόμενα όντα απ’ την κατασκευή μας, έχουμε την επιβίωση στο DNA μας πριν καν ακόμα μάθουμε να αρθρώνουμε λέξεις. Κάποια στιγμή, όμως, συνειδητοποιήσαμε πως δεν αρκεί μόνο να επιβιώνεις. Πρέπει και να ζήσεις. Έπειτα, ήρθε η πρόοδος κι η κοινωνικοποίηση. Μπήκαμε σε σχέσεις και παρέες και βγήκαμε από αυτές για να πάμε σε άλλες, μαθαίνοντας λίγο καλύτερα τον κόσμο. Όλοι από τα ίδια υλικά μα διαφέρουμε, κι αυτό είναι που μας ενώνει και μας χωρίζει.

Μάθαμε πως ο κόσμος έχει τα καλά και τα στραβά του και το να ‘σαι φίλος σημαίνει να μπορείς να αποδεχθείς και να ζεις με αυτή την αλήθεια. Η πραγματική εξημέρωση των ενστίκτων μας ξεκινάει τη στιγμή που συνειδητοποιούμε πως το να συνυπάρχουμε και να συμπράττουμε δεν είναι αναγκαίο αλλά ευεργετικό. Διψάμε να αναμειχθούμε και να κοινωνικοποιηθούμε. Όμως, η ανιδιοτέλεια κι η υποχώρηση που επιτάσσει αυτή η διαδικασία, βρίσκει τοίχο απέναντι στο άλλο ανθρώπινο ένστικτο που κουβαλάμε εκ φύσεως, εκείνο της κυριαρχίας, που –όπως καθετί άλλο– κυλά στο πέρασμα των χρόνων και δε μένει απαράλλαχτο. Έτσι, έχουμε την τάση της επιβολής ή της υπεροχής απέναντι σε αυτό που θεωρούμε ως καλύτερο από αυτό που εμείς διαθέτουμε.

Τι γίνεται, όμως, όταν τα ένστικτα συγκρούονται; Πώς μπορούμε να μιλήσουμε για ανιδιοτελείς φιλίες, όταν ο ανταγωνισμός κι η ανάγκη της επιβολής, η ζήλια ή το συμφέρον είναι το βαθύτερο κίνητρο συντήρησης των σχέσεων; Αν μέσα στον άνθρωπο κατοικεί το καλό και το κακό, αλλά είναι θέμα προσωπικής επιλογής σε ποιο θα υπακούσει; Με την προϋπόθεση ότι είναι κοινωνικό ον, δεν είναι φυσιολογικό να επιλέξει την ανιδιοτέλεια του καλού που κουβαλά μέσα του και να χτίσει φιλίες από επιθυμία κι όχι από ανάγκη;

Σωστό ή λάθος, αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας σαν αγώνες κυριαρχίας -έστω κι υποσυνείδητα. Είναι θέμα τρόπου σκέψης και χαρακτήρα. Βλέποντας τον δίπλα να πετυχαίνει ή να είναι κάτι που πάντα ήθελες να είσαι, θα υπάρξει εκείνο το δευτερόλεπτο που θα το θελήσεις κι εσύ και σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό. Κάποιες φορές, όμως, το δευτερόλεπτο γίνεται λεπτό και, το λεπτό ώρα κι η ώρα θα γίνει μονιμότητα. Η μονιμότητα του να υπερέχεις, να έχεις κάτι παραπάνω και να κυριαρχείς πάνω στον άλλον είναι αυτή που θα σε κινήσει να βρεις τρόπους να το πετύχεις.

Δεν είναι, όμως, πάντα θέμα ανασφάλειας. Κάποιες φορές είναι και θέμα ασφάλειας. Στην ανασφάλεια θα επιδιώξεις την κυριαρχία για να αποκτήσεις την αίσθηση της υπόστασης. Το να κυριαρχήσεις, να προβληθείς και να χτίσεις σχέσεις που θα ικανοποιήσουν τα συμφέροντα και τις βλέψεις σου θα σε πείσει πως όντως πετυχαίνεις, πως όντως είσαι ανώτερος ή, μάλλον, όχι κατώτερος. Τις βαφτίζεις φιλίες αλλά στην πραγματικότητα δε μοιάζουν με φιλίες ούτε στο απειροελάχιστο. Δεν προσφέρουν όσα οι αληθινές φιλίες μπορούν να σου χαρίσουν, καλύπτουν απλά το κενό της ανασφάλειας του να ‘χεις παραπάνω ή να ‘σαι παραπάνω.

Είναι ο τρόπος να αποδείξεις ότι ανήκεις κάπου, ότι κάποιος σε έχει ανάγκη ή απλά ότι είσαι καλύτερος. Εκτιμάς τον εαυτό σου, όταν σε εκτιμούν οι άλλοι. Μήπως, όμως, κι οι άλλοι σκέφτονται το ίδιο; Μήπως θέλουν κάτι από ‘σένα για να νιώσουν καλά με το ποιοι είναι; Μήπως ενώ εσύ νομίζεις πως αυτοί σε έχουν ανάγκη, τους έχεις εσύ; Αν δε σε άφηναν να κυριαρχήσεις πάνω τους, θα μπορούσες να συνεχίσεις να ‘σαι κοντά τους;

Η ασφάλεια του να ‘σαι κυρίαρχος διαφέρει απ’ την ανασφάλεια του να μην είσαι. Δεν επιδιώκεις να ‘σαι κυρίαρχος μόνο όταν νιώθεις κατώτερος αλλά κι όταν νιώθεις το αντίθετο. Νιώθεις πως είσαι όντως καλύτερος και δεν έχεις ανάγκη την επιβεβαίωση για να το πιστέψεις. Είσαι ασφαλής ότι υπερέχεις, άρα υπερέχεις. Το επιδιώκεις απλά γιατί έτσι συντηρείς την ασφάλειά σου και την ήδη υπάρχουσα υπόστασή σου. Δε θες να αποδείξεις στους άλλους, για παράδειγμα, ότι έχεις πολλούς φίλους κι ότι είσαι πετυχημένος αλλά σε εσένα τον ίδιο μέσω των άλλων. Πάλι, όμως, στα ίδια δεν καταλήγουμε; Δεν είναι κι αυτό μια μορφή επιβεβαίωσης παρά μια μορφή φιλίας;

Πότε, λοιπόν, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε μια φιλία ως αληθινή; Πότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι είμαστε όντως απαλλαγμένοι απ’ τα πρωτόγονα κίνητρά μας και πως όντως τη βασίζουμε σε άλλα ανιδιοτελή; Οι σχέσεις κυριαρχίας, επιβολής κι οι σχέσεις από συμφέρον έτσι κερδίζουν τη μάχη των ενστίκτων. Ίσως να ‘ναι θέμα εποχής και θέμα αξιών. Ίσως να «φταίει η κοινωνία». Εμείς, όμως, δεν είμαστε η κοινωνία; Εμείς δε διαμορφώνουμε τις αξίες και τις εποχές;

Μήπως αυτό είναι που μας λείπει πραγματικά για να εξημερωθούμε; Ένας φίλος για μας κι όχι για τις ανάγκες μας. Ίσως αυτό που να μας λείπει δεν είναι τίποτε άλλο παρά να αφήσουμε για λίγο τα καλά μας ένστικτα να υπερισχύσουν απέναντι σ’ αυτά της επιβίωσης, διότι το να επιβιώνουμε το τελειοποιήσαμε. Μήπως ήρθε κι η ώρα να συνυπάρχουμε αληθινά;