Ο άνθρωπος πάντα θα ψάχνει από πού προήλθε

Ο συγγραφέας και ιστορικός Yuval Noah Harari, είχε πει κάποτε πως: «ανεξάρτητα από την πίστη μας στον οποιοδήποτε Θεό, να αναζητούμε πάντοτε τις απαρχές του κόσμου μας, να συνδέουμε τις προόδους του ανθρώπου στο παρελθόν με τα θέματα του παρόντος». Ποιοι ήμασταν πριν γίνουμε αυτό που είμαστε σήμερα; Από πού ήρθαμε; Γιατί άραγε εκατομμύρια χρόνια πριν ξεπροβάλλαμε από το σκοτάδι της ανυπαρξίας στο φως; Ένα σωρό ερωτήματα συνυφασμένα με την ύπαρξή μας και το μυστήριο που την περιτριγύριζε από αρχαιοτάτων εποχών ακόμη.

Το παρελθόν της ανθρώπινης ύπαρξης ενέχει σαφέστατα ένα μυστήριο. Μας ασκείται μια έλξη, ένα δέος να ανακαλύψουμε για το τι κρυβόταν πίσω από το πέπλο. Το να το τραβήξεις και να ρίξεις μια ματιά στην αρχαιότητα δεν έπαψε και δε παύει ποτέ να αποτελεί επικαιρότητα ακόμη και σε πιο γκρίζες περιόδους της ιστορίας. Όλοι μας έχουμε σταθεί μπροστά από αρχαία μνημεία με μεγάλη ιστορία και ένα δοξασμένο όνομα από πίσω, ποικίλα εκθέματα που κοσμούν μουσεία, απομεινάρια άλλοτε ζώντων κοινωνιών, περασμένων πολιτισμών πλέον.

Ένα συναίσθημα μας πλημμυρίζει. Μουδιάζουμε στην αρχή κι εκείνη τη στιγμή αδυνατούμε να το προσδιορίσουμε. Ένα συνονθύλευμα από θαυμασμό για τα επιτεύγματα αυτών που έφυγαν ή ίσως απογοήτευση για ατοπήματά τους, μια βαθιά περιέργεια που αναζητά την ικανοποίησή της και φαντασία έτοιμη να αποδράσει από τους περιορισμούς της άγνοιας ή αυτού που πέρασε ως η αλήθεια στην κοινή γνώμη.

Πλάθουμε εικόνες πλασματικές στο νου μας για το πώς ζούσαν εκείνοι που είδαν το φως του κόσμου μυριάδες χρόνια πριν το δούμε εμείς. Οι εικόνες, σκηνές που τις διαδέχονται μικρά δικά μας σενάρια και εικασίες για το πώς ήταν η ζωή τους. Προς ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης να προσδιορίσει τις ρίζες της η επιστήμη δε στάθηκε εμπρός της με τα χέρια άδεια. Ο άνθρωπος ποτέ δεν έπαψε να αναζητά, να αμφισβητεί αλλά και να εξελίσσεται για να βρει τις κατάλληλες πηγές και τα εργαλεία για το δύσκολο εγχείρημά του. Προαπαιτούμενο για μια πληρέστερη απεικόνιση της ζωής των τότε ανθρώπων αλλά και της ποιότητάς της είναι η ανασύσταση του περιβάλλοντος στο οποίο έζησαν.

Σε πολλές απορίες μας μάς προσέφερε απαντήσεις η επιστήμη της ανθρωπολογίας. Παρεξηγημένη στις απαρχές της μιας και τα οφέλη που μπορούσε να προσφέρει δεν ήταν εμφανή και υστερούσε σε ένα πλαίσιο επιστημονικού ορισμού. Πρόκειται για ένα πολυσχιδές πεδίο μελέτης και ευρύ. Μιας και ανθρωπολογία δεν είναι μία, έχει και τα παρακλάδια της. Γνωστικά πεδία μελέτης, επιστήμες που αν τις βάλεις στο σύνολό τους συμπληρώνουν όλα τα κομμάτια του παζλ.

Η αρχαιολογία, λόγου χάρη, επιστήμη ανθρωπολογική και κάλλιστα ικανή να προχωρήσει σε ανασύσταση ενός ολοκλήρου περιβάλλοντος αναλόγως φυσικά τις συνθήκες διατήρησης. Η υγρασία, οι υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες αποτελούν μερικούς από τους καθοριστικότερους παράγοντες για το αν θα υπάρξει εύρημα, οστά είτε κατάλοιπα πρότερου βίου σε μια ζώνη. Οι σπηλιές αποτελούν ευνοϊκό σημείο για να φιλοξενηθεί το οστό, λόγω του υγρού περιβάλλοντος στο εσωτερικό της.

Πληθώρα μεθόδων και τεχνικών χρησιμοποιούνται στις ανασκαφές. Το αποτέλεσμα βέβαια δε θα είναι πάντοτε ενθαρρυντικό. Εκτός από τις περιβαλλοντικές συνθήκες, ο χρόνος αλλά και οι άνθρωποι που κατοίκησαν μια περιοχή συμβάλλουν επίσης, μιας και οι πληθυσμοί σε μια περιοχή εναλλάσσονταν και συχνά αντικαθιστούσαν ο ένας τον άλλον. Τι σημαίνει αυτό; Μια νέο- αφιχθείσα ομάδα κατοίκων μπορούσε χτίσει τα σπίτια της πάνω στα σπίτια αυτών που εγκατέλειψαν τη περιοχή, μπορούσαν να κάνουν τις ταφές τους στα μνημεία και στους τάφους προκατόχων της. Σε μια σαρκοφάγο λόγου χάρη δεν ήταν απίθανο να έχεις δύο ταφές, με την πρώτη παραμερισμένη σε μια γωνία και με πολλά μέρη της να λείπουν, για να κάνουν χώρο στο νέο ιδιοκτήτη.

Τα εναπομείναντα κατάλοιπα ενός πολιτισμού, απομεινάρια μιας κοινότητας, έχουν να δώσουν κι άλλα στοιχεία όπως το κοινωνικό στάτους. Από τη θέση και τον τρόπο ταφής, τα απομεινάρια τροφής και άλλα, συμπεραίνουμε ποιος έπαιρνε τη μερίδα του λέοντος. Άρα από τη διατροφή, τον υλικό πολιτισμό γενικότερα αλλά και κοινωνικό -εθιμικές πρακτικές όπως η ταφή- προσφέρεται πλούτος πληροφοριών για πτυχές της αρχαίας ζωής όπως η κοινωνική διαστρωμάτωση και η οργάνωση του καθημερινού βίου.

Μπαίνοντας πιο βαθιά στην έρευνα για τον αρχαίο άνθρωπο, περνάμε από τα κατορθώματά του και τα όσα έχτισε στο πώς τα κατάφερε. Κατάλληλη να μας διαφωτίσει δεν είναι άλλη από τη φυσική ανθρωπολογία.  Ένα μεγάλο κομμάτι το οποίο πραγματεύεται είναι ο τρόπος με τον οποίο διαμόρφωσε η φύση και οι περιβαλλοντικές συνθήκες την ανθρώπινη ανατομία, τους εσωτερικούς μηχανισμούς. Απαντά σε ερωτήματα όπως τι προκάλεσε την αύξηση του ανθρώπινου εγκεφάλου; Ανακάλυψη της φωτιάς. Συνθήκη.

Ο άνθρωπος καταναλώνει μαγειρεμένη τροφή. Το σώμα προσαρμόζεται σ’ αυτήν την αλλαγή πώς; Μικραίνουν δόντια αλλά και το σαγόνι εφόσον απαιτείται λιγότερη ώρα και προσπάθεια για το μάσημα και η τροφή δεν είναι σκληρή πια. Μέσα από αυτό το αλυσιδωτό παράδειγμα επιχειρήσαμε να εξηγήσουμε πώς συνέβησαν κάποιες από τις ανατομικές αλλαγές στο ανθρώπινο σώμα που μας διαμόρφωσαν ως έχουμε από το τότε ως και σήμερα στο παρόν.

Αυτά συνοπτικά παρουσιασμένα, ήταν μόνο δύο από τα γνωστικά πεδία μελέτης που βρίσκονται κάτω από τη μεγάλη ομπρέλα που αποκαλούμε σήμερα ανθρωπολογία. Ό, τι αποτελεί ασυνέχεια δεν πρέπει να λησμονείται γιατί απλούστατα είναι η αρχή όσων είμαστε σήμερα, ή μάλλον ορθότερα ο λόγος που κρύβεται πίσω από αυτό.  Θα εντυπωσιαστείτε με τα όσα μπορείτε να ανακαλύψετε και όσα επρόκειτο να διαψεύσετε αν αναζητήσετε.