Από τη θέση 70 στη θέση 108 η Ελλάδα στην ελευθερία τύπου

Με αφορμή τη σύλληψη του συγγραφέα Πέτρου Τατσόπουλου, στην αρχή της εβδομάδας, σε εκδήλωση βιβλιοπωλείου για την παιδεία και τη θρησκεία, εγείρεται το ερώτημα κατά πόσο ισχύει τελικά η ελευθερία της έκφρασης και τύπου στη χώρα μας. Τι εννοούμε αν προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τον όρο “ελευθερία της έκφρασης”; Είναι το δικαίωμα του ατόμου να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του, να λαμβάνει και να μεταδίδει πληροφορίες κι ιδέες, χωρίς την παρέμβαση οποιαδήποτε δημόσιας αρχής, ανεξαρτήτως συνόρων. Κι όταν στο παιχνίδι μπαίνει η είδηση κι η δημοσιογραφία, χωράει αυτό που λέμε άποψη και κατεύθυνση ή η ελευθία είναι η ανεμπόδιστη μετάδοσή της; Αντιλαμβανόμαστε, οπως και να έχει πως αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της δημοκρατίας κι είναι βασικά στοιχεία στη χορήγηση πολλών δικαιωμάτων.

Καθημερινά διαπιστώνουμε πως το είδος αυτής της ελευθερίας καταπατάται συχνά, ξεκινώντας από τα μικρά ψάρια μέσω social, που ο καθένας έχει τον λόγο και την ευχέρεια, πίσω από ένα πληκτρολόγιο να εκφράσει τις απόψεις του, έστω κι αν αυτές, πολλές φορές, προσβάλλουν τους συνομιλητές του με ύβρεις, ρατσιστικά ή ομοφοβικά σχόλια, δημιουργώντας ένα καθεστώς φόβου. Ο Αβραάμ Λίνκολν είχε πει πως «όλοι διακηρύττουμε την ελευθερία, αλλά χρησιμοποιώντας την ίδια λέξη, δεν εννοούμε όλοι το ίδιο». Και πράγματι, κάποιες φορές η ελευθερία της γνώμης του ενός, μπορεί να καταπατά την ελευθερία των πεποιθήσεων του άλλου. Μπορούμε να εκφραζόμαστε ελεύθερα, φιλτράροντας πρώτα απ’ όλα τις λέξεις και τα μέσα που θα το πράξουμε, χωρίς να θίγουμε ποτέ αυτόν που έχουμε απέναντί μας;

Προβληματιζόμαστε έντονα, παρακολουθώντας ενημερωτικές εκπομπές ή ειδήσεις με την ταύτιση ιδεών σχεδόν όλων των συμμετεχόντων στα τηλεοπτικά πλατό. Πού είναι οι αντίθετες ή οι διαφορετικές φωνές; Είναι δυνατόν να υπάρχει τέτοια σύμπνοια απόψεων; Αναρωτιόμαστε, όλοι εμείς οι θεατές ή ακροατές, αν τελικά υφίσταται η ελευθερία έκφρασης στον τομέα της δημοσιογραφίας. Σε μια βαθμολογία μάλιστα, των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 108η θέση, επί συνόλου 180 χωρών όσων αφορά την ελευθερία του τύπου, χαμηλότερα από χώρες όπως το Μπουρουντί, το Γκαμπόν, η Μποτσουάνα και η Μογγολία. Νομίζω, πως είναι κάτι παραπάνω από εμφανής η απάντηση στην παραπάνω απορία.

Τα πράγματα δεν πάνε καλύτερα και στον τομέα της τέχνης. Πόσες θεατρικές παραστάσεις ακυρώθηκαν ή κατέβηκαν με το πρόσχημα πως προσβάλλουν μια μερίδα ανθρώπων ομοφοβικών, ρατσιστών ή θρησκευτικά φανατισμένων; Πώς μπορεί να εκφραστεί ο καλλιτέχνης, όταν έχει το φόβο διαμαρτυρίας, από ανθρώπους που θεωρούν πως οι δικές τους απόψεις πρέπει να εκφράζονται με κάθε τρόπο, ακόμη και με ύβρεις, απειλές και προπηλακισμούς;

Κι επανερχόμαστε στο γεγονός της Δευτέρας εν έτει 2023 , που στάθηκε η αφορμή τέτοιων προβληματισμών, όταν ένα δημόσιο πρόσωπο, ταγμένο στην τέχνη της συγγραφής, εξέφρασε την άποψή του ως προς τη συσχέτιση της παιδείας με τη θρησκεία και μάλιστα, όχι αυθαίρετα, αλλά στο πλαίσιο εκδήλωσης για τον σκοπό αυτό. Πού είναι το δικαίωμα κι η ελευθερία της έκφρασης, όταν προφυλακίζεται εξαιτίας της εξάσκησης του δικαιώματος αυτού; Μπορεί ο καθένας να υποβάλει μήνυση επικαλούμενος την προσβολή των ηθικών του αξιών και των θρησκευτικών του πεποιθήσεων και να βρίσκει πρόσφορο έδαφος κι υποστήριξη από δημόσια αρχή, όπως είναι η αστυνομία ή το κράτος γενικότερα, αρκεί να συμφωνούν τα συμφέροντά του με συγκεκριμένες θέσεις;

Η δημοκρατία δίνει ακριβώς τη δυνατότητα να μπορείς να διαφωνείς με το συνάνθρωπό σου, αλλά σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο που θα επιφέρει έναν εποικοδομητικό διάλογο με σωστά επιχειρήματα κι απόψεις, όχι με την επιβολή της γνώμης μέσω άλλων οδών, βίαιων κι ακραίων. Τελικά, η έννοια της δημοκρατίας λειτουργεί διαφορετικά μεταξύ των ανθρώπων κι εξαρτάται από το ποιος την επικαλείται; Οι ελευθερίες του ατόμου μπορούν να καταπατηθούν από δημόσιες αρχές, από ανθρώπους μονοδιάστατους που θεωρούν πως θίγεται ο μικρόκοσμός τους, αρκεί να έχουν εξουσία; Πώς μπορεί να εξελιχθεί το άτομο και κατ’ επέκταση η κοινωνία μέσα από τραμπουκισμούς, φίμωτρα και κυρίως κατάφωρη καταπάτηση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων;

Εν κατακλείδι, μήπως τη σημερινή εποχή βρίσκει εφαρμογή η ρήση του Franz Kafka «είναι πιο ασφαλές να είσαι αλυσοδεμένος από το να είσαι ελεύθερος»;