Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από διάφορα οξύμωρα σχήματα, τα οποία διέπουν την ατομική και συλλογική ζωή. Ένα από αυτά, που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση και άπτεται τόσο της συλλογικής αλλά και ατομικής φύσης του ανθρώπου, είναι το γεγονός πως ο σύγχρονος άνθρωπος φαίνεται να κατακτά τα άμεσα γεγονότα του τελευταίου εικοσιτετράωρου, αλλά αγνοεί τα γεγονότα των τελευταίων 6000 ετών. Υπάρχει λοιπόν μία γενικευμένη άγνοια αναφορικά με την ιστορική πραγματικότητα, εθνική και διεθνή, που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Συνήθως, δριμύ κατηγορώ δέχονται κυρίως οι νέοι από τους μεγαλύτερους, σχετικά με την ελλιπή τους γνώση στον ιστορικό τομέα. Ωστόσο και οι μεγαλύτεροι, αποδεικνύουν εμπράκτως πως κι εκείνοι έχουν εσφαλμένη σύλληψη της ιστορικής πραγματικότητας. Διαμορφώνεται λοιπόν μία κατάσταση περιφρόνησης της ιστορίας σχεδόν απ’ όλους, καθώς αυτή συλλαμβάνεται ως κάτι ανιαρό, ως κάτι που δεν έχει τίποτα να προσφέρει. Άποψη, γενικευμένα εσφαλμένη, που δημιουργεί πληθώρα κωλυμάτων στον σύγχρονο άνθρωπο. Καλώς ή κακώς όλοι πρέπει να έχουν μία κάποια βασική, αμιγή κι αντικειμενική γνώση ιστορίας.
Αρχικά, αναφορικά με τους νέους, αυτοί γαλουχούνται σ’ ένα προβληματικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο με τον τρόπο που διδάσκει και προσεγγίζει την ιστορία, απομακρύνει το σύνολο της νέας γενιάς από την ιστορική επιστήμη. Η ιστορία δεν είναι ένα σύνολο ημερομηνιών και προσώπων που μαθαίνονται παπαγαλία, αλλά ένα σύνολο κόσμων και ιδεών που θα έπρεπε να βιώνεται κατ’ ουσία, ήδη από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης. Πώς είναι δυνατόν να τίθεται η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον στους νέους, χωρίς αυτοί να στέκονται στις στέρεες βάσεις του πολυδίδακτου παρελθόντος; Οι νεότεροι θα έπρεπε να μελετούν ουσιαστικά τα ιστορικά γενόμενα ούτως ώστε να αποκτούν πρότυπα προς μίμηση κι αποφυγή. Η Ιστορία διδάσκει το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, το νοσηρό και το ευεργετικό. Αποτελεί λοιπόν φοβερή αμέλεια ένα τέτοιο εύρος γνώσης μέσω απτών παραδειγμάτων να απαξιώνεται με τέτοιο τρόπο.
Ίσως, εάν αντιλαμβάνονταν την αξία της, να μην την περιφρονούσαν ισοπεδωτικά, απορρίπτοντάς την λόγω της προβληματικής της προσέγγισης από ένα νοσηρό εκπαιδευτικό καθεστώς, που δημιουργεί ελλιπείς προσωπικότητες. Ίσως κι οι νέοι θα έπρεπε να αναζητήσουν τη δική τους κομβική ευθύνη επαφής με το ιστορικό γίγνεσθαι, ειδικά σε μία εποχή οργασμού της δωρεάν πληροφορίας. Παράλληλα, λόγω του ότι αποτελούν και πιο εύπλαστες προσωπικότητες λόγω του ανολοκλήρωτου χαρακτήρα τους, δημιουργούν μηχανισμούς άμυνας σε νοσηρές ιδεολογίες, που αποδεδειγμένα και δίκαια αμαυρώθηκαν στις ιστορικές σελίδες. Η ιστορική γνώση είναι ένας ασφαλής δρόμος που οδηγεί στη δημιουργία ανεξάρτητων, προϊδεασμένων πολιτών με κριτική σκέψη και αντίληψη.
Πέραν όμως από τη νεότερη πτυχή της κοινωνίας, ελλιπείς ιστορικές γνώσεις παρουσιάζει και η ενήλικη και «ώριμη» πλευρά της. Εν πολλοίς, οι ενήλικες αγνοούν το παρελθόν που δημιούργησε το παρόν. Λόγω αυτής της άγνοιας, οι άνθρωποι προβαίνουν σε λάθη, τα οποία αν και έχουν επαναληφθεί παλαιότερα, συντηρούν τον φαύλο κύκλο της ιστορικής επανάληψης. Αν οι πολίτες γνώριζαν τα ιστορικά γεγονότα που αποδείχθηκαν ολέθρια για την κοινωνία και τον κόσμο, μάλλον δε θα έκαναν τα ίδια λάθη ή θα ήταν σε θέση να κρίνουν με πιο αξιόλογα κι αποδεδειγμένα κριτήρια τις επιλογές τους.
Ο Θουκυδίδης, κατά την συγγραφή των «Ιστοριών» του, τονίζει πως καταγράφει αυτά τα γεγονότα για να τα έχουν οι άνθρωποι ένα κτήμα ες αεί και να μην επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα. Ο μεγάλος ιστορικός υποστήριζε πως ο άνθρωπος αποτελεί μία φύση με ιδιαίτερα πάθη και ακριβώς λόγω αυτής του της υπόστασης είναι καταδικασμένος να σφάλει. Γι’ αυτό έγραψε τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου, ούτως ώστε οι άνθρωποι να μην επαναλάβουν τις φρικαλεότητες και τα σφάλματα που έλαβαν χώρα στη δική του εποχή. Αν κάποιος τον μελετήσει θ’ αντιληφθεί πόσες φορές έχουν γίνει ξανά και ξανά τα ίδια λάθη, από το τέλος του τότε μεγάλου πολέμου μέχρισήμερα. Γεγονότα που δεν αφορούν μόνο τον πόλεμο και τη βία αλλά και την πολιτική διαφθορά, την ιδιοτέλεια, τη μισαλλοδοξία, τον ατομικισμό και πάσης φύσεως καταστάσεις έκπτωσης της ανθρώπινης ύπαρξης.
Βέβαια, πέρα από την ιστορική αμάθεια υπάρχει κάτι που έχει αποδειχθεί χείρον. Αυτό είναι η ιστορική ημιμάθεια. Πιο συγκεκριμένα, η αντίληψη του παρελθόντος μέσω αποσπασματικών και υποκειμενικών γνώσεων, που δημιουργούν ένα κίβδηλο πλέγμα ανωτερότητας και μία τάση υποβιβασμού των άλλων έναντι του δικού μας υποτιθέμενου ένδοξου παρελθόντος. Κλασική και εικονογραφημένη άποψη: «όταν εμείς είχαμε δημοκρατία, οι άλλοι βρίσκονταν στα δέντρα». Τέτοιες απόψεις είναι που κρατούν καθηλωμένους τους περισσότερους ανθρώπους στα παρελθοντικά επιτεύγματα, φυλακισμένους σε έναν κόσμο προγονόπληκτο. Όμως, δεν υπολογίζεται στην ιστορική αυτή εξίσωση η διαχρονική ρήση του Σενέκα «εκείνοι που έζησαν πριν από μας έκαναν πολλά, αλλά δεν τελείωσαν τίποτα».
Έχουμε την ευλογία να είμαστε γεννημένοι στον τόπο που έλαβαν χώρα οι μεγαλύτερες σκέψεις και επιτεύγματα, που αποτελούν βάση της σύγχρονης ανθρωπιστικής ιδεολογίας, κι αντί να τα εξελίξουμε, εμείς τα αλλοιώνουμε και επιδιδόμαστε απλά σε μία εκκωφαντική λεκτική υπερηφάνεια χωρίς καμία έμπρακτη ενέργεια προάσπισης και ανάπτυξης αυτών. Αυτή η ημιμαθής κι εσφαλμένη σύλληψη της ιστορίας είναι που οδηγεί μερικούς ακόμα και στη σύγκριση πολιτισμών και στην, υποτίθεται, ποιοτική διαίρεση σε ανώτερους και κατώτερους. Αν υπήρχε μία στοιχειώδης ιστορική γνώση, τότε θα ήταν ευρέως αντιληπτό πως κάθε ιστορία, κάθε πολιτισμός, κάθε λαός, έχει τοποθετήσει τη δική του ψηφίδα στο παγκόσμιο ψηφιδωτό πολιτισμών του σήμερα.
Ο Άγγλος συγγραφέας Τόμας Καρλάιλ υποστήριζε πως «το παρόν είναι το ζωντανό συνολικό άθροισμα ολόκληρου του παρελθόντος». Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ιστορικό χρέος να κατανοήσει τη βαρύτητα αυτής της άποψης. Μόνο εάν διδαχθούμε από το παρελθόν, θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε το παρόν κι εν τέλει να σχεδιάσουμε το μέλλον.
Οι άνθρωποι λησμονούν το σημείο εκκίνησής τους, έχουν χάσει την επαφή με αυτό που τους ένωσε εξ αρχής, με τις αξίες, τις ιδέες και τα πεπραγμένα που τους εξύψωσαν και τους προσέφεραν απλόχερα μέσα από τις ιστορικές κομβικές στιγμές τον ανθρωπιστικό θρίαμβο της εξέλιξης.
«Φως της αλήθειας, μάρτυρας τον καιρών, δάσκαλος της ζωής είναι η Ιστορία», Κικέρων.
Συντάκτης: Γιώργος Σαρδέλης
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
