H παρεξηγημένη έννοια της αναρχίας

Πάμπολλες οι πολιτικές ιδεολογίες που έχουν διαμορφωθεί και επηρέασαν την πορεία του κοινωνικοπολιτικού ιστορικού γίγνεσθαι. Όλες οι πολιτικές ιδεολογίες, εκτός από την πολιτική πλευρά τους, διέπονται και από ένα σύνολο αντιλήψεων που άπτεται της ατομικής και συλλογικής διάστασης του ανθρώπου. Αυτό συμβαίνει γιατί ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να ασπαστεί μία κοσμοθεωρία που θα καθορίσει τον τρόπο αντίληψης, ερμηνείας και λειτουργίας του κόσμου του. Μία από αυτές τις ιδεολογίες, της οποίας τα συστατικά στοιχεία θα αναλυθούν μόνο ως προς την ανθρωπιστικά ατομική και συλλογική τους σκοπιά, είναι και η αναρχία.

Η έννοια της αναρχίας είναι άμεσα συνυφασμένη με το χάος, κοινωνικό ή πολιτικό, αφού επιθυμεί την απεμπόληση της κρατικής εξουσίας που καθορίζει την συλλογική ζωή. Όπως και να προσεγγίσουμε την πολιτική εικόνα της αναρχίας, αυτή θα χωλαίνει, γιατί καλώς ή κακώς μία οποιαδήποτε μορφή εξουσίας θα είναι πάντα απαραίτητη. Ωστόσο, η ανθρωπιστικά ατομική και συλλογική αντίληψη του αναρχισμού είναι κάθε άλλο παρά χαώδης.

Ως αναρχία λοιπόν, ορίζεται η επιλογή μιας κοινωνίας χωρίς κράτος, στην οποία ελεύθεροι άνθρωποι χειρίζονται τις υποθέσεις τους μέσω εθελοντικής συμφωνίας και συνεργασίας. Παραμερίζοντας την πολιτική ταυτότητα της αναρχίας προκύπτουν κάποια κοινωνικά θεμέλια, τα οποία θα ήταν εξαιρετικά ευεργετικά αν υιοθετούνταν από τον άνθρωπο. Οι βασικοί πυλώνες αυτών των θεμελίων είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι, η εθελοντική συμφωνία και η συνεργασία. Βάσει αυτών των κοινωνικών σταθερών αναδύονται κάποιες βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να υφίστανται, ώστε να λειτουργεί το σύνολο, οι οποίες θα διαχωριστούν σε ατομικές και συλλογικές.

Όσον αφορά την ατομική πτυχή της αναρχίας, η όλη έννοια του όρου εδράζεται στην ίδια τη λέξη αναρχία. Για να είναι ο άνθρωπος πραγματικά ελεύθερος πρέπει όντως να ζει άνευ αρχής. Όμως, αν ο άνθρωπος ζει άνευ αρχής μπορεί να προβεί σε ενέργειες που πλήττουν τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων. Γι’ αυτό η οπτική μιας ελεύθερης και άνευ αρχής ζωής χρειάζεται μια απαραίτητη προϋπόθεση, όχι μόνο για την εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας του συνόλου αλλά και καίρια για να καταστήσει τον ίδιο τον άνθρωπο πραγματικά ελεύθερο.

Το προαπαιτούμενο λοιπόν είναι, ο άνθρωπος να έχει φθάσει σε τέτοιο υψηλό επίπεδο ηθικοπνευματικής καλλιέργειας, που πραγματικά να μην έχει ανάγκη από καμία αρχή και εξουσία, αφού ιδανικά διαθέτει τις διανοητικές και ηθικές δυνάμεις να κρίνει τι είναι σωστό και λάθος, τι είναι δίκαιο και άδικο. Άρα, γίνεται λόγος για νομιμότητα που απορρέει από τη δικαιοσύνη και όχι για δικαιοσύνη που απορρέει από τη νομιμότητα. Φαίνεται λοιπόν, πως απεικονίζεται ένας άνθρωπος που έχει προσεγγίσει την εσωτερική τελειότητα. Το ρήμα «προσεγγίζει» κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι, αφού ο άνθρωπος δε δύναται αντικειμενικά να προσεγγίσει την τελειότητα λόγω των παθών του. Σ’ αυτήν ακριβώς την αέναη προσέγγιση και αδυναμία κατάκτησης κρύβεται και το ιδανικό του όρου. Αναζητώντας συνεχώς την προσέγγιση της τελειότητας, ο άνθρωπος βρίσκεται εγγύτερα στη βέλτιστη εκδοχή του εαυτού του.

Φαίνεται όμως, πως η εσφαλμένη σύλληψη της αναρχίας, ως μια στάση κενής αντίστασης, βίας και μηδενιστικής αμφισβήτησης, αναδεικνύει την έμφυτη τάση του ανθρώπου να αντιπαλεύει τις αντικειμενικές εξωγενείς συνθήκες λόγω της αδυναμίας οριοθέτησης των ατομικών υποκειμενικών συνθηκών που τον διέπουν. Αυτή η εσωτερική υποκειμενική αταξία είναι που οδηγεί στην ισοπεδωτική και άναρχη αντιμετώπιση του περιβάλλοντα κόσμου. Ένας από τους πρώτους αναρχικούς, αν και αδόκιμο τόσο ως προς την αναχρονιστική χρήση του όρου αλλά και λόγω των ολιγαρχικών του αντιλήψεων, ο Αντιφώντας, υποστήριζε πως «όσα επιβάλλουν οι νόμοι είναι περιορισμοί, ενώ όσα επιβάλλει η φύση είναι αναγκαία». Αναγκαία, κατά αυτό το σκεπτικό λοιπόν, είναι η επιβεβλημένη από την φύση προσπάθεια του καθενός για προσέγγιση της εσωτερικής τελείωσης, ως απαραίτητη προϋπόθεση ατομικής και συλλογικής εξέλιξης.

Πέραν της ατομικής διάστασης, παράλληλες και απαραίτητες προϋποθέσεις της αναρχίας, όπως προκύπτει από τον ορισμό, είναι ο εθελοντισμός και η συνεργασία. Δύο έννοιες εν γένει άγνωστες για τον σύγχρονο ακραίο ατομικιστικό κόσμο, στον οποίο νόημα έχουν μόνο οι πράξεις που οδηγούν στο προσωπικό συμφέρον με προκλητικά αδιάφορη στάση για το σύνολο. Στη βίαια ανταγωνιστική και ιδιοτελή πραγματικότητα, η εθελοντική συνεργασία λησμονείται ή έφθασε να θεωρείται αφελώς ιδανική. Φαίνεται πως η παραφθορά του όρου της αναρχίας ταιριάζει με τον ιδανικότερο τρόπο να περιγράψει την σύγχρονη εγωιστική καθημερινότητα, στην οποία μονάδες είναι ικανές να μηδενίσουν το σύνολο καθαρά για ίδιον όφελος. Όπως απεικονίζεται το υπάρχον σκηνικό, τότε ναι, σίγουρα η αναρχία, που βιώνουμε στην προκειμένη περίπτωση, συμβολίζει το χάος.

Σαφώς και όλη αυτή η συλλογιστική πορεία είναι ξεκάθαρα ουτοπική και ιδανική, ειδικά υπό το πρίσμα της σύγχρονης ορθολογιστικής εξέτασης των πάντων. Ωστόσο, ίσως θα έπρεπε να έρθει η στιγμή του παραμερισμού της ακραίας και ισοπεδωτικής ορθολογικοποίησης της ζωής, τοποθετώντας στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης ουτοπικά ιδανικά που προσφέρουν στόχο, νόημα και πορεία, οδηγώντας στην τελειότερη εσωτερική μορφή που μπορεί ο καθένας να προσεγγίσει, εξυψώνοντας παράλληλα εαυτόν και σύνολο.