Έχεις ποτέ αναρωτηθεί, γιατί το Παγκράτι λέγεται Παγκράτι; Ή αν στην Κυψέλη υπάρχουν μελίσσια; Αθήνα, μια πόλη γεμάτη ιστορία, μύθους, και ονόματα περιοχών που δε θα φανταζόσουν ποτέ πώς προέκυψαν. Σ’ αυτή την ξενάγηση, θα ανακαλύψουμε τι κρύβεται πίσω από αυτά τα παράξενα τοπωνύμια – γιατί πίσω από κάθε όνομα, κρύβεται συνήθως μια καλή ιστορία.
Παγκράτι
Το Παγκράτι των μπαρ, των πλατειών, του Μάνου Χατζιδάκι, του Κώστα Βάρναλη και του Γιώργου Σεφέρη. Μόλις μια ανάσα από το κέντρο της Αθήνας, είναι από τις πιο ζωντανές περιοχές της πόλης. Τον 19ο αιώνα, γύρω από τον ποταμό Ιλισό και το Στάδιο, η περιοχή λεγόταν Βατραχονήσι. Είχε πάρει το όνομα από τη μικρή νησίδα που σχηματιζόταν στην κοίτη του ποταμού και, όπως φανταζόμαστε, ήταν γεμάτο βατράχια.
Η πρώτη σοβαρή αναφορά της περιοχής με το όνομα «Παγκράτι» έρχεται από τους γερμανικούς χάρτες Κάουπερτ, που δημοσιεύτηκαν το 1891. Το 1908, το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Αθηναίων αποφάσισε, πως ήρθε η ώρα για ανανέωση, και άλλαξε τα ονόματα πολλών περιοχών. Έτσι, το Βατραχονήσι διαλύθηκε στις συνοικίες του Σταδίου και του Ιλισού, ενώ η Γούβα και το Παγκράτι έφτιαξαν τη συνοικία Υμηττού.
Το Παγκράτι αρχίζει να εμφανίζεται σε διάφορα κείμενα γύρω στο 1920, αλλά η επίσημη του καταχώρηση αργεί. Το όνομα μάλλον προέρχεται από τον θεό Ηρακλή Παγκράτη, καθώς βρέθηκε ιερό του στη διασταύρωση της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου με την οδό Βασιλέως Γεωργίου Β’, κατά τη διάρκεια κάποιων έργων το 1953-54. Μερικοί υποστηρίζουν, πως ο Παγκράτης ήταν ένας underground θεός και η λατρεία του συνυπήρχε με αυτή του ημίθεου Ηρακλή. Το εναλλακτικό σενάριο λέει, πως το όνομα προέρχεται από έναν μοναχό, τον Παγκράτιο, που έμενε εκεί την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ό,τι και να ισχύει, το Παγκράτι έχει πλέον τη δική του γοητεία – με ή χωρίς βατράχια.
Εξάρχεια
Ιστορικά φορτισμένα, με έντονη κοινωνική και πολιστική δράση, τα γνωστά-άγνωστά μας Εξάρχεια. Η περιοχή, αρχικά, πήρε το όνομα «Προάστιον» γύρω στη δεκαετία του 1830, όταν μια μικρή ομάδα από οικοδόμους και τεχνίτες από τις Κυκλάδες, την Πελοπόννησο και την Ήπειρο κατέβηκε στην πρωτεύουσα για να βάλει το χεράκι της στην ανοικοδόμηση της μόλις απελευθερωμένης Αθήνας. Μέχρι το 1865, η περιοχή εντάχθηκε και στο σχέδιο πόλης, και σιγά-σιγά άρχισε να ανθίζει. Οι Αθηναίοι, όμως, δεν τη φώναζαν μόνο «Προάστιον» αλλά και «Πιθαράδικα», καθώς εκεί υπήρχαν τόσα πολλά εργαστήρια πιθαριών, που όλοι πήγαιναν για να προμηθευτούν τα απαραίτητα πιθάρια για τα σπίτια τους.
Όλα αυτά κράτησαν μέχρις ότου εμφανίστηκε ο Ηπειρώτης Βασίλειος Έξαρχος, ο οποίος έμελλε να αφήσει το όνομά του στην περιοχή. Ο φτωχός Έξαρχος, που γεννήθηκε την εποχή της Τουρκοκρατίας, άφησε πίσω του την Κόνιτσα και, με το όνειρο να βρει την τύχη του, ήρθε στην Αθήνα. Με πολλή δουλειά (και με ένα τραπεζικό δάνειο), κατάφερε να αγοράσει ένα ακίνητο στη σημερινή περιοχή των Εξαρχείων, στην οδό Θεμιστοκλέους. Εκεί, στέγασε έναν φούρνο και ένα μαγειρείο, που τα νοίκιαζε, ενώ ο ίδιος δούλευε το δικό του παντοπωλείο, το οποίο έκανε χρυσές δουλειές. Όλοι πλέον πήγαιναν «στου Έξαρχου» για τα ψώνια τους. Κι έτσι, από «Πιθαράδικα», τα Εξάρχεια απέκτησαν τη δική τους ταυτότητα.
Κολωνάκι
Το αριστοκρατικό Κολωνάκι, η σικ γειτονιά της Αθήνας, έχει μια ιστορία που μόνο αριστοκρατική δεν είναι. Παλιά, το έλεγαν «Κατσικάδικα» – και ναι, ήταν γεμάτο κατσίκες. Οι γαλατάδες βοσκούσαν τα ζωντανά τους στους πρόποδες του Λυκαβηττού και πάνω από τη Δεξαμενή, και η περιοχή ήταν ένας μικρός παράδεισος για τους λάτρεις του κατσικίσιου γάλακτος. Αν τότε περνούσες μια βόλτα, σίγουρα θα έπιανες τη γνώριμη μυρωδιά του φρέσκου γάλακτος παντού. Με τον καιρό, όμως, και λόγω της θέσης της, οι κατσίκες έμειναν πίσω και η περιοχή μετατράπηκε στην πιο αριστοκρατική γειτονιά της Αθήνας.
Το όνομα «Κολωνάκι» προέκυψε από έναν μαρμάρινο ρωμαϊκό κίονα που βρισκόταν στην πλατεία Δεξαμενής – ένα μικρό κολωνάκι με θεραπευτικές ιδιότητες, όπως πίστευαν οι παλιοί κάτοικοι. Λέγεται πως απέτρεπε ασθένειες και φυσικές καταστροφές. Σήμερα, αυτό το μαγικό κολωνάκι βρίσκεται στην Πλατεία Κολωνακίου, απολαμβάνοντας κι αυτό την αριστοκρατική του αναβάθμιση, κοντά στον σκύλο τον Βαγγέλη, του Φοίβου Δεληβοριά, που βολτάρει έξω από το Everest και στη Λουκιανού.
Κυψέλη
Φαντάζεσαι μελίσσια, μελισσοκόμους και κυψέλες στην Κυψέλη; Λογικό ακούγεται, αλλά λάθος! Η πραγματικότητα είναι πολύ λιγότερο γλυκιά. Η Κυψέλη αρχικά ονομαζόταν «Γυψέλη», δηλαδή φωλιά γυπών. Μέχρι το 1908 ήταν αγροτική περιοχή με χωράφια και εξοχικά. Όμως, τη δεκαετία του 1930, η Κυψέλη άρχισε να παίρνει τα πάνω της, με μονοκατοικίες και τις πρώτες πολυκατοικίες της Αθήνας.
Η ανάπτυξή της κράτησε μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν η Κυψέλη έγινε η “in” γειτονιά της μεσοαστικής και μεγαλοαστικής τάξης, χάρη στο Πεδίον του Άρεως και την πολυδιαφημισμένη οδό Φωκίωνος Νέγρη. Και τότε η ζωή στην Κυψέλη ήταν γεμάτη νυχτερινή δράση – θέατρα, σινεμά, εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα έκαναν τη γειτονιά το μέρος που όλοι ήθελαν να βρίσκονται. Σήμερα, η Κυψέλη είναι μια πραγματική κυψέλη ανθρώπων, ένας πυκνός αστικός ιστός, φιλόξενος για όλους.
Μεταξουργείο
Με τα νεοκλασικά του κτίρια και τα μικρά σοκάκια, το Μεταξουργείο είναι γεμάτο ιστορία. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες ανάπλασης και η περιοχή ζωντανεύει, γεμίζοντας φαγάδικα και ιδιαίτερα μπαράκια– αν και, σε κάποια σημεία παραμένει κάπως υποβαθμισμένη, με παλιά και εγκαταλελειμμένα κτίρια. Στο παρελθόν, η γειτονιά λεγόταν «Νέα Σφαίρα». Η σημερινή ονομασία προέρχεται από ένα κτίριο, που αρχικά προοριζόταν να γίνει το αρχοντικό του πρίγκιπα Γεωργίου Καντακουζηνού. Τα σχέδια όμως αλλάζουν, και το κτίριο μένει μισοτελειωμένο και άδειο.
Το 1847, αγοράζεται από την αγγλική εταιρεία Α. Wrampe & Co. για να λειτουργήσει ως εργοστάσιο παραγωγής μεταξιού, η οποία όμως σύντομα χρεοκοπεί και το κτίριο βγαίνει σε πλειστηριασμό. Τότε, ο επιχειρηματίας Α. Δουρούτης σώζει την κατάσταση, μετατρέποντάς το στο πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο στην Ελλάδα. Για είκοσι χρόνια, το εργοστάσιο ανθίζει, δημιουργώντας τη συνοικία του Μεταξουργείου. Δυστυχώς, το 1875, η άρση των εξαγωγικών δασμών των κουκουλιών οδηγεί στο κλείσιμο του εργοστασίου. Σήμερα, στις εγκαταστάσεις αυτού του ίδιου κτιρίου, μπορείς να επισκεφθείς την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.
Κουκάκι
Το Κουκάκι, το «μικρό Παρίσι» της Αθήνας, δίπλα στο λόφο του Φιλοπάππου, μία από τις πιο ζωντανές και πυκνοκατοικημένες περιοχές του κέντρου, έχει τη δική του ταυτότητα, γεμάτο με εστιατόρια και μπαρ που σφύζουν από ζωή από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Αν και παλιότερα ήταν περιοχή υποβαθμισμένη, γνωστή μόνο λόγω του εργοστασίου του Φιξ, σήμερα μοιάζει με ένα μεγάλο ξενοδοχείο, με τα Airbnb και τους τουρίστες να είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της εικόνας της περιοχής. Η ονομασία προέρχεται από τον Δημήτριο Κουκάκη, εργοστασιάρχη, που κατασκεύαζε μεταλλικά κρεβάτια γύρω στο 1900– αυτό σημαίνει πως το σωστό είναι «Κουκάκη» και όχι «Κουκάκι».
Τα στέρεα και αναπαυτικά κρεβάτια του Κουκάκη, πωλούνταν από 18 έως 22 δραχμές, και ήταν τόσο άνετα, «όπως αυτά του Ευαγγελισμού». Ο Κουκάκης δεν έφτιαχνε μόνο κρεβάτια, αλλά και το πρώτο σπίτι της περιοχής, το σπίτι του, στη γωνία Δημητρακοπούλου και Γεωργίου Ολυμπίου, το οποίο, δυστυχώς, κατεδαφίστηκε στα μέσα του 20ού αιώνα.
Συντάκτης: Ελευθερία Σιδέρη
