Μακρόνησος: Από τόπος εξορίας, σποτ του Κασσελάκη το 2023

Βρισκόμαστε στην περίοδο 1912-1913, χαρακτηριστική χρονολογία στην ελληνική ιστορία κι ημερομηνία σταθμός, καθώς λαμβάνουν χώρα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Στόχος, είναι τα τέσσερα γειτονικά κράτη Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο να αποδυναμώσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, παίρνοντας πίσω τα κεκτημένα εδάφη τους. Οι απέλπιδες προσπάθειες που γίνονται, φέρνουν τελικά αποτέλεσμα, με τους Οθωμανούς να χάνουν το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς τους στην Ευρώπη. Η νίκη αυτή, εναντίον του μέχρι τότε πανίσχυρου κράτους, οδήγησε στην αιχμαλωσία μεγάλου αριθμού Τούρκων, είτε για αντίποινα, είτε για αποφυγή μιας επιπλέον διαμάχης.

Το νησί της Μακρονήσου, που βρίσκεται στο Αιγαίο Πέλαγος, αποτέλεσε για τους Οθωμανούς μια οδυνηρή ανάμνηση, καθώς επιλέχθηκε για να παραμείνουν εκεί, μέχρι να υπογραφεί η συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών. Αυτή είναι και η πρώτη εμφάνιση του νησιού στη σύγχρονη ιστορία του Ελληνισμού.

Την ίδια χρονική περίοδο, το νησί συνδέεται με μια ακόμη απάνθρωπη επιλογή της ελληνικής πολιτείας. Συγκεκριμένα, επιλέγεται ως λοιμοκαθαρτήριο, όπως χαρακτηρίστηκε από πολλούς ιστορικούς και μελετητές. Εκεί οδηγήθηκαν πολλοί πρόσφυγες, ο οποίοι είχαν προσβληθεί από τον ιό του λοιμού, κάτω από πολύ απάνθρωπες συνθήκες, τις οποίες δεν άντεξαν σωματικά και ψυχικά, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στον θάνατο. Με την πάροδο του χρόνου και συγκεκριμένα από το 1922 και μετά, οι πρόσφυγες αποβιβάζονταν στη Μακρόνησο για καθαρισμό κι έπειτα γυρνούσαν πίσω στην κεντρική Ελλάδα.

Την πιο σκληρή όμως σφραγίδα του νησιού στην ιστορία, αποτελεί ως τόπος εξορίας με τη σφραγίδα «εθνικής αναμόρφωσης» επί εμφυλίου πολέμου, 25 χρόνια αργότερα. Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα, η Μακρόνησος ξεκίνησε να αποτελεί κέντρο εξορίας ανεπίσημα από το 1947, ενώ δύο χρόνια αργότερα έλαβε κρατική έγκριση κι επισημοποιήθηκε. Ομοφυλόφιλοι, αριστεροί, αντιφρονούντες, μάρτυρες του Ιεχωβά, ήταν ορισμένοι από τους κύριους στόχους των κυβερνήσεων που γέμισαν το νησί για να «μπουν στον σωστό δρόμο».

Ο διωγμός των κομμουνιστών, ξεκίνησε με αργά βήματα από το 1931, όπου κρυφά και κάτω από άκρα μυστικότητα, μεταφέρονταν κατά κύριο λόγο κομμουνιστές στο νησί. Τέσσερα χρόνια αργότερα, αρχίζει να ψιθυρίζεται μεταξύ των πολιτών, αλλά τα ευνοούμενα- ανώτερα τότε στρώματα, επιδιώκουν και τελικά καταφέρνουν να καθησυχάσουν την ελληνική πολιτεία. Ωστόσο, τα κυρίαρχα κι αποδεκτά φρονήματα ήταν πλέον ξεκάθαρα κι οι έχοντες αντίθετοι άποψη, τρομοκρατημένοι για το «τι μέλλει γενέσθαι».

Ήδη από το 1946, είχαν κάνει την εμφάνισή τους Πειθαρχικά Τάγματα στο νησί, υπό την εντολή του τότε αρχηγού Γ.Ε.Σ. Κωνσταντίνου Βεντήρη, σύμφωνα με τη μαρτυρία του στρατηγού Δημήτρη Ζαφειρόπουλου, τα οποία φιλοξενούσαν πολιτικά αντίθετους στρατιωτικούς που ήταν υπέρμαχοι αριστερών αντιλήψεων. Η συνέχεια γνωστή. Κάθε μέρα, όλο ένα και περισσότεροι κομμουνιστές, εισέρχονται στο νησί των βασανιστηρίων τους, το οποίο επιλέχθηκε ως «κέντρο συμμόρφωσης», εξαιτίας της κοντινής απόστασης με την Αττική, διευκολύνοντας έτσι τη μεταφορά των υπόπτων, τον ανεφοδιασμό κι οποιαδήποτε «ενέργεια» απαιτούσε βοήθεια από την πρωτεύουσα.

Ορισμένοι από τους γνωστότερους καλλιτέχνες που αναγκάστηκαν να εξοριστούν και να περάσουν μέρος της ζωής τους, κάτω από τις απάνθρωπες αυτές συνθήκες είναι:

1. Ο Νίκος Κούνδουρος

Ο μέχρι τότε άγνωστος στον κινηματογραφικό χώρο νεαρός, κατά τη διάρκεια της κατοχής  αποφάσισε να ενταχθεί στην ΕΑΜ. Πολέμησε στα Δεκεμβριανά με τον λόχο των σπουδαστών «Λόρδος Βύρων». Σε στρατιωτική παρέλαση του 1949 του ζητήθηκε να τραγουδήσει «Τι ζητάνε οι Βούλγαροι στη Μακεδονία; Ουστ έξω Βουλγαρία» κι όπως ήταν αναμενόμενο, υποστηριζόμενος τις αριστερές του αντιλήψεις, αρνήθηκε με αποτέλεσμα να σταλεί εξόριστος στη Μακρόνησο. Μετά τον ερχομό του στην Αθήνα, επέλεξε να εισχωρήσει στον χώρο της τέχνης και του κινηματογράφου.

2. Ο Θανάσης Βέγγος

Γεννημένος και μεγαλωμένος από οικογένεια αριστερών, δεν μπορούσε να ξεφύγει από τη «δικάσιμο». Προφανώς, όταν έφτασε η ώρα για την καθιερωμένη του θητεία, αποφασίστηκε να σταλεί στη Μακρόνησο, όπου έζησε μια κόλαση, κουβαλώντας πέτρες κάθε μέρα για όλη μέρα, γεγονός που επέφερε μεγάλα ψυχικά τραύματα στη μετέπειτα ζωή του.

3. Ο Γιάννης Ρίτσος

Το 1949, ο τεράστιος Έλληνας ποιητής, μεταφέρεται στο νησί, όπου έναν χρόνο, όμως, αργότερα, η βαριά αρρώστια που τον ταλανίζει, αναγκάζει τους αρμόδιους να τον αφήσουν ελεύθερο για έναν μήνα κι έπειτα να τον ξανασυλλάβουν. Σύμφωνα με μαρτυρίες, τόσο ο Ρίτσος, όσο και ο Μάνος Κατράκης, έγραφαν ποιήματα τα οποία τα έκρυβαν σε μπουκάλια και τα έθαβαν στο χώμα, έχοντας την πεποίθηση ότι τα επόμενα χρόνια θα βρεθούν και θα έρθουν στην επιφάνεια, τόσο η αλήθεια όσο κι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν αυτοί κι οι όμοιοί τους.

4. Ο Μάνος Κατράκης

Ο επιβλητικός ηθοποιός ήταν μέλος του ΚΚΕ στη διάρκεια της Κατοχής και πολέμησε στην Εθνική Αντίσταση, με αποτέλεσμα το 1947, οι αριστερές του πεποιθήσεις να τον οδηγήσουν στην ίδια μοίρα με κάθε αντιστασιακό. Πρώτα εξορίστηκε στην Ικαρία κι έπειτα στη Μακρόνησο. Η επιστροφή του έμελλε να είναι δύσκολη, καθώς ο θεατρικός χώρος φαίνεται να τον αντιμετώπισε σαν ξένο σώμα. Η επιμονή του όμως, τον οδήγησε να γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ηθοποιούς. Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί ότι γέννησε και το ΚΘΒΕ, ως πρόεδρος του ΣΕΗ.

5. Ο Τάσος Λειβαδίτης

Ο εξόριστος που έμεινε στο νησί 4 χρόνια. Αιτία ήταν το βιβλίο του «Φυσάει στα Σταυροδρόμια του Κόσμου», το οποίο κρίθηκε ως κίνημα ανατρεπτικό. Στα δύσκολα χρόνια της εξορίας γράφει την ποιητική συλλογή «Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο».

Φυσικά κι άλλοι γνωστοί καλλιτέχνες όπως, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο ποιητής Μενέλαος Λουντέμης, ο Νίκος Καρούζος, καθώς και πολλοί άλλοι, έζησαν τις απάνθρωπες συνθήκες στο ιστορικό ξερονήσι.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει δηλώσει για την εμπειρία του εκεί: «Και μετά έπεφτε άγριο ξύλο. Πες μου, πώς αντέχει αυτός ο άνθρωπος. Στα κλασικά βασανιστήρια στην Ασφάλεια, είχες την αναμονή και μετά το ξύλο, όσο αντέξεις. Μετά είσαι εξαντλημένος. Και πονάς πολύ. Αλλά αυτό γίνεται μέσα σε δυο-τρεις ώρες. Και πας στο κελί σου πάλι. Στη Μακρόνησο ήταν μήνες, δημιούργησε θύματα τα οποία υποφέρουν ακόμα.»

Αξίζει να αναφερθεί και μια ακόμη αλήθεια για το νησί, η οποία ήρθε στο φως το 2022, από τη Μηδενική Ανοχή, η οποία αγωνίζεται για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία. Στο συγκεκριμένο «κολαστήριο», υπήρχε το «Στρατόπεδο Πειθαρχημένης Διαβίωσης», στο οποίο στέλνονταν οι ανάπηροι του αλβανικού κι εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου, καθώς και μέλη του ΕΑΜ που είχαν υποστεί κάποια εκ γενετής ή επίκτητη αναπηρία.

Κι επιστρέφουμε στο 2023. Λίγες μέρες πριν τις εκλογές για την ανάδειξη πολιτικού αρχηγού, στο κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Ένα κόμμα αριστερών αντιλήψεων και πεποιθήσεων, που επιδιώκει να πραγματοποιήσει μια νέα αρχή και μια νέα πορεία, έπειτα από την παραίτηση του προηγούμενου αρχηγού του. Ο Στέφανος Κασσελάκης, επιλέγει να γυρίσει και να προβάλλει για τον προεκλογικό του αγώνα, ένα σποτάκι στη Μακρόνησο. Κατά τη διάρκεια του βίντεο, περπατάει σε όλο το μήκος του νησιού, περνάει από ιστορικές τοποθεσίες που έχουν αναφερθεί από ανθρώπους που βίωσαν τον ξεριζωμό, αναφέρει ονόματα διάσημων καλλιτεχνών και μεγάλων προσωπικοτήτων που εξορίστηκαν.

Η τοποθέτηση αυτή προκάλεσε τη δυσαρέσκεια, όχι μόνο των αντιπάλων κομμάτων, αλλά και των μελών του ίδιου του κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ, υποστηρίζοντας ότι χρησιμοποίησε ένα κειμήλιο τεράστιας ιστορικής κληρονομιάς, προκειμένου να προωθήσει τις θέσεις και τα επιχειρήματά του. Άστοχη η επιλογή Κασσελάκη, λοιπόν; Ναι, αν σκεφτεί κανείς ότι δεν είναι άγνωστος στην ελληνική κοινωνία, αλλά ένας επιχειρηματίας με μεγάλο έργο, που έχει χτίσει δυνατό όνομα στην ελληνική κι όχι μόνο επιχειρηματικότητα. Που θα μπορούσε ενδεχομένως να το σκεφτεί δυο φορές πριν ζητήσει αναγνωσιμότητα και ψήφο, εκμεταλλευόμενος τόσο τραγικές καταστάσεις.

Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο νησί, δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστούν. Ωστόσο, μια σειρά δυσοίωνων κι απάνθρωπων βασανιστηρίων, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται χρησιμοθηρικά. Ας προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε την αξία των ιστορικών γεγονότων, στο επίπεδο και με τον σεβασμό που τους πρέπει. Ό,τι συνέβη στη Μακρόνησο, δεν μπορεί να αλλοιωθεί κάτω από καμιά ομπρέλα πολιτικής στρατηγικής. Σε όποια πλευρά της ιστορίας κι αν αυτή ανήκει.

Πηγή φωτογραφίας: Athens Voice