Ως ρομαντική ψυχή που λατρεύει τις βόλτες στην πόλη του έρωτα αλλά και σε κάθε άλλο μέρος που μυρίζει παλιά εποχή, συναίσθημα, στυλ και σεξαπίλ, δε θα μπορούσα να μη σταθώ στη λεωφόρο της Βασιλίσσης Όλγας και στους «Πύργους» της. Οι «Εξοχές» όπως ονομάστηκε η περιοχή, ήταν ευρύτερα γνωστή και είχε αναπτυχθεί έξω από τα νοτιοανατολικά τείχη της πόλης της Θεσσαλονίκης. Η ονομασία «Εξοχές», σύμφωνα με το thessalonikihouses.gr οφείλεται στην περιορισμένη δόμηση της συνοικίας, στην ύπαρξη μεγάλου αριθμού αγροτικών εκτάσεων αρχικά και στον ημιμόνιμο χαρακτήρα της διαμονής στην περιοχή.
Το 1889 κατεδαφίστηκαν τα νοτιοανατολικά τείχη της πόλης και ξεκίνησε η δημιουργία της λεωφόρου Χαμηδιέ. Έτσι ξεκίνησε και η επέκταση της πόλης προς τα ανατολικά. Στις Εξοχές, οι κάτοικοι δεν εγκαταστάθηκαν με βάση την εθνική και τη θρησκευτική τους ταυτότητα όπως συνέβη στο υπόλοιπο κομμάτι της πόλης, αλλά με κριτήρια καθαρά οικονομικού και κοινωνικού χαρακτήρα.
Με το πέρασμα των χρόνων οι συνθήκες ευνόησαν την ανέγερση νέων κατοικιών με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα και άρχισαν να κτίζονται πολυτελείς και μεγαλοπρεπείς επαύλεις από τους πλούσιους Έλληνες, Τούρκους, Εβραίους, Ντονμέδες, Φράγκους και Λεβαντίνους. Ως προς την αρχιτεκτονική τους, παρουσιάζουν πολλά στοιχεία νεοκλασικής μορφολογίας και ποικίλες διακοσμήσεις επηρεασμένες από το πνεύμα της ArtNouveau και του Ρομαντισμού. Δεν είχαν σαφή αρχιτεκτονικό ρυθμό και μαζί με τα βαρυφορτωμένα με διακοσμήσεις αετώματα και διαζώματα μπορείς να διακρίνεις και μια διάθεση επιστροφής στα αρχαιοελληνικά πρότυπα του δωρικού ρυθμού.
Μετά το ολοκαύτωμα, η ανοικοδόμηση ως συνέπεια των νόμων της υπεραξίας και της αντιπαροχής θα βάλει τέλος στις πολυτελείς μονοκατοικίες και τα δίπατα με τις αυλές, και στη θέση τους θα χτιστούν άχαρες οικοδομές που θα αλλάξουν μια για καλή την αριστοκρατική όψη της περιοχής. Άρχιζε τότε μια άλλη εποχή, τσιμεντένια, με δρόμους ασφαλτοστρωμένους και με πεζοδρόμια πλακόστρωτα.
Σήμερα, η εικόνα της συνοικίας είναι αποσπασματική. Από τα κτίρια που υπήρχαν, έχουν απομείνει ελάχιστα, περίπου τριάντα κατοικίες κι αυτές διάσπαρτες. O κεντρικός δρόμος δεν υπάρχει πια και δε φαίνεται εκ πρώτης όψεως να υπάρχει ιστορική συνέχεια στον χώρο. Πολλές από τις επαύλεις έχουν κατεδαφιστεί ή ρυμοτομηθεί ενώ κάποιες έχουν διατηρηθεί. Άλλες εγκαταλελειμμένες, άλλες αναστηλωμένες, αλλάζουν χρήσεις προσφέροντάς -κάποιες από αυτές- στους επισκέπτες αλλά και στους μόνιμους κατοίκους της πόλης ζεστούς και ρομαντικούς χώρους για ν’ απολαύσουν τον καφέ τους ή το φαγητό τους, αλλά και χώρους που μπορεί να επισκεφθεί κανείς για ν’ απολαύσει ένα ενδιαφέρον κομμάτι πολιτισμού.
Ας δούμε πάρουμε μια γεύση από τις διατηρηθείσες επαύλεις του σήμερα:
Βίλα Μορντώχ
Χτίστηκε το 1905 από τον αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Είναι διώροφο κτίσμα με ημιυπόγειο και σοφίτα. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, εκτός από τη συνύπαρξη νεοκλασικών, αναγεννησιακών, μπαρόκ και αρτ-νουβώ στοιχείων είναι ο κρεμμυδόσχημος τρούλος στη νοτιοδυτική γωνία της και η οκταγωνική πυργοειδή απόληξη.
Το 1930 πέρασε στην κατοχή του Μορντώχ. Λειτούργησε ως πολυϊατρείο του ΙΚΑ τα χρόνια 1952-1972. Σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου και στεγάζει τη Διεύθυνση Πολιτισμού-Τουρισμού και την Ε΄Δημοτική Κοινότητα.
Βίλα Αλλατίνη
Χτίστηκε το 1898 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα ΒιταλιάνοΠοζέλι. Κατά την αρχική περίοδο της χρήσης της, η βίλα αποτελούσε εξοχική κατοικία της Οικογένειας Αλλατίνι. Το 1926 στέγασε για ένα έτος τη Φιλοσοφική Σχολή, μοναδικό τμήμα του νεοσύστατου τότε Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης, ενώ κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (1940-1941) χρησιμοποιήθηκε σαν νοσοκομείο. Σήμερα στη Βίλλα Αλλατίνι εδρεύει η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Βίλα Καπαντζή – Πολιτιστικό Κέντρο ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης
Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα αρχοντικά της παλιάς Θεσσαλονίκης, το οποίο έχει συνδεθεί κατά καιρούς με πρόσωπα και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης. Το κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης) δε διασώζει μόνο μια ζωντανή εικόνα της άλλοτε Συνοικίας των Εξοχών, αλλά κι ένα κομμάτι της νεότερης ιστορίας της πόλης.
Βίλα Αχμέτ Καπαντζή
Το αρχοντικό ανήκει στην ίδια οικογένεια Καπαντζή που είχε και το γειτονικό κτήριο της Εθνικής Τράπεζας. Σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Πιέρο Αριγκόνι. Το 1926 το κτήριο περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και στέγασε διαδοχικά τον Ερυθρό Σταυρό, στη γερμανική κατοχή τη Γκεστάπο και αργότερα τη διοίκηση του ΝΑΤΟ στη Θεσσαλονίκη. Μετά τον σεισμό του 1978 στέγασε για αρκετά χρόνια τον Οργανισμό της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης κι αργότερα τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης.
Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών
Χτίστηκε το 1897 ως έπαυλη του Οσμάν Αλή Βέη, Τούρκου εμπόρου. Το 1908 αγοράστηκε από τον Αθανάς Σοπώφ και στέγασε την Εμπορική Υπηρεσία της Βουλγαρίας και το Γενικό Προξενείο της. Το 1915 καταλήφθηκε από τους Γάλλους και μετατράπηκε σε Στρατηγείο τους. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 εγκαθίσταται σε αυτό το ορφανοτροφείο της πόλης. Το ίδρυμα γνωστό με την επωνυμία «Μέλισσα», παρέμεινε στο κτήριο έως το 1977. Από τότε το κτήριο παρέμεινε ακατοίκητο μέχρι την ενοικίαση και συντήρησή του από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και την εγκατάσταση σε αυτό του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών.
Βίλα Χαφιζ Μπέη – Κέντρον Εκπαιδεύσεως και Αποκαταστάσεως Τυφλών (ΚΕΑΤ)
Κατασκευασμένη το 1879 με σχέδια του Έλληνα αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, χτίστηκε ως κατοικία του Χαφιζ Μπέη, ενώ το 1884 περιέρχεται στην ιδιοκτησία της Αχμέ Χανούμ και του Σελήμ Μπέη. Ωστόσο, το κτίριο θα αλλάξει πολλές φορές ενοίκους. Το 1961 καταλήγει ως δωρεά, στη Σχολή Τυφλών ενώ το 1/3 του κτιρίου εξακολουθούσε να κατέχει η Τράπεζα της Ανατολής.
Βίλα Χατζημισέφ
Χτίστηκε μεταξύ 1890-1896, για τον Βούλγαρο έμπορο Θεόδωρο Χατζημήσεφ. Το 1921, μεταφέρθηκε εκεί το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων και το κτίριο από το 1928 ανήκει στο Δημόσιο. Το 1934 περνάει στην ιδιοκτησία του Σχολικού Ταμείου του Γυμνασίου και το 1960 το Γυμνάσιο επεκτείνεται και στο διπλανό κτίριο.
Βίλα Μοδιάνο
Βρίσκεται στο ίδιο οικόπεδο με τη βίλα Χατζημισέφ όπου στεγάζεται το κεντρικό κτίριο του 1ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης και λειτουργεί ως παράρτημα του. Η έπαυλη Μοδιάνο ή αλλιώς Παλαιό Κυβερνείο είναι ακόμα μία ιστορική οικία. Στο πυργοειδές αυτό κτίσμα σήμερα λειτουργεί το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης. Στον κήπο του μπορείς να βρεις καφέ για ν’ απολαύσεις τη δροσιά και την ηρεμία του καταπράσινου προαύλιου χώρου.
Κάζα Μπιάνκα ή Βίλα Μπιάνκα
Είναι πολυτελής κατοικία η οποία χτίστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα, από τον Ιταλοεβραίο βιομήχανο και εμπορικό αντιπρόσωπο Ντίνο Φερνάντεζ Ντίαζ, σε σχέδια του Πιέτρο Αρριγκόνι. Από το 2013 στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης ενώ μπορεί πια κανείς να επισκεφθεί το καφέ που λειτουργεί στον προαύλιο χώρο του.
Έπαυλη Μαρόκκου
Διατήρησε το όνομα του δημιουργού της, του Ιωάννη Μαρόκκου. Λέγεται πως έχτισε την έπαυλη με σκοπό να τη δώσει ως προίκα στην κόρη του, Μαρία Τερέζα. Ωστόσο, το 1919 η κατοικία πουλήθηκε στην οικογένεια Μπουρλά και το 1951 πέρασε στα χέρια του Δημοσίου ως αντάλλαγμα χρεών της οικογένειας προς το Δημόσιο. Στέγασε την Ιερατική σχολή, το οικοτροφείο του Εθνικού Ιδρύματος Προστασίας Κωφαλάλων και από το 2008 έως το 2017 Υπηρεσία της Τροχαίας. Ενώ από το 2018 λειτουργεί ως πολυχώρος εστίασης και πολιτισμού.
Οικία Μιχαηλίδη
Η πρώην Βίλα Λεβή Μοδιάνο και Θεμελή χτίστηκε το 1888 και περιήλθε στην οικογένεια Μιχαηλίδη το 1926, η οποία διέμενε στο διώροφο οίκημα μέχρι το 1990. Στη συνέχεια, ενοικιάστηκε από τράπεζα, η οποία επισκεύασε το διώροφο κτίριο. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα διατηρητέα κτήρια της συνοικίας των «Εξοχών», το οποίο παρέμενε για χρόνια άδειο. Απέκτησε και πάλι ζωή με τους όμορφους χώρους του να στεγάζουν πλέον ένα νέο café – bar restaurant, το «Casablanca Social Club».
Συντάκτης: Έλενα Τσιολάκη
