Ο κόσμος της φιλοσοφίας στην ελληνική αρχαιότητα είναι γεμάτος από ανδρικά ονόματα. Σε όλο τον κόσμο είναι γνωστός ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι που έφεραν το στίγμα τους και δημιούργησαν επανάσταση με τις ιδέες τους. Πέρα από όλα αυτά τα γνωστά ανδρικά ονόματα, υπήρχαν και γυναίκες φιλόσοφοι την ίδια εποχή, που με τις θεωρίες τους πήγαν τα όρια του τότε κόσμου παραπέρα. Υπάρχουν λίγες πηγές που αναφέρουν την ύπαρξή τους κι ορισμένοι αρχαιολόγοι αναρωτιούνται εάν ήταν πραγματικά ιστορικά πρόσωπα ή φανταστικοί χαρακτήρες. Μάλιστα, λόγω των περιορισμένων πηγών, πολλά από τα δικά τους γραπτά έργα ή ομιλίες, πιστώνονται σε άνδρες του φιλοσοφικού τους κύκλου.
Πέρα από τη γνωστή αστρονόμο και φιλόσοφο Υπατία, δύσκολα κάποιος θα μπορούσε να ονοματίσει κάποια άλλη. Ας μάθουμε λίγα πράγματα για μερικές σπουδαίες αλλά άγνωστες Ελληνίδες φιλόσοφους της αρχαιότητας.
1. Αρετή της Κερύνειας
Γεννήθηκε στην Κυρήνη της Λιβύης, κόρη του Αριστίππου, του ιδρυτή της Κυρηναϊκής Σχολής της φιλοσοφίας. Ως εκ τούτου, ακολούθησε τον δρόμο του πατέρα της, σπούδασε στην ακαδημία του Πλάτωνα και δίδαξε μαθηματικά, φυσική και ηθική φιλοσοφία για αρκετά χρόνια καθοδηγώντας φιλοσόφους. Ακόµη και χίλια χρόνια αργότερα, μνημονευόταν ως πολύτιμη πηγή γνώσεων, ως συγγραφέας τουλάχιστον 40 βιβλίων. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, ανέλαβε τη διεύθυνση της Κυρηναϊκής σχολής κατόπιν εκλογής. Ο γιος της Αρίστιππος, επίσης φιλόσοφος, συνέχισε την οικογενειακή παράδοση ως διευθυντής της Κυρηναϊκής Σχολής. Ονομάστηκε «Μητροδίδακτος», επειδή διδάχτηκε τη φιλοσοφία από τη μητέρα του, πράγμα σπάνιο για την εποχή εκείνη.
2. Διοτίμα από τη Μαντινεία
Η Διότιμα ήταν ιέρεια από την αρχαία Μαντινεία της Αρκαδίας, ενώ αναφέρεται στο πλατωνικό «Συμπόσιο» ως σοφή γυναίκα που δίδαξε στον Σωκράτη, σύμφωνα με τα λεγόμενα του ιδίου, τα μυστήρια του Έρωτος ως πόθου και κινήτρου για το ωραίο και το αληθινό. Η Διότιμα γνώριζε πυθαγόρεια αριθμοσοφία αλλά και γεωμετρικά θεωρήματα. Η επιρροή της είναι διαχρονική, αφού ακόμη και σήμερα προσφέρει μια μοναδική οπτική στις περιπλοκές του ανθρώπινου συναισθήματος και της πνευματικής αναζήτησης, καθιστώντας τη μια σεβαστή μορφή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Σήμερα, κέντρα μελετών και ιδρύματα φέρουν το όνοµά της με σεβασμό στο έργο και την παρακαταθήκη της.
3. Περικτιόνη από τη Σάμο
Η Περικτιόνη υπήρξε πυθαγόρεια φιλόσοφος, μαθηματικός και μητέρα του πασίγνωστου φιλοσόφου, Πλάτωνα. Πρωτοπόρος στην αρχαία ελληνική φυσική και φιλοσοφία έκανε σημαντικά βήματα στην κατανόηση του φυσικού κόσμου. Κάποια από τα έργα της είναι η «Σοφία» και «Αρμονία της Γυναίκας», ενώ οι εξερευνήσεις της στις θεμελιώδεις αρχές του φυσικού σύμπαντος έθεσαν τις βάσεις για μελλοντική επιστημονική έρευνα, αναδεικνύοντας τον ρόλο της ως πρωτοπόρος σε έναν τομέα που μέχρι τότε κυριαρχούσαν αποκλειστικά άντρες.
4. Θυμίστα από την Αθήνα
Η Θυμίστα ήταν φυσικός φιλόσοφος, που ασχολήθηκε με την εξερεύνηση των μυστηρίων του φυσικού σύμπαντος. Ήταν σύζυγος του Λέοντος κι επιστολογράφος του Επίκουρου, ενώ ονομαζόταν «η θηλυκή Σόλων». Υπήρξε μία από τις πρώτες γυναίκες που ασχολήθηκαν με τη φυσική φιλοσοφία θέτοντας τα θεμέλια της αντίληψης για τον σύγχρονο κόσμο.
5. Υππαρχία των Κυνικών από την Αθήνα
Μια κυνική φιλόσοφος που αμφισβητούσε τους κοινωνικούς κανόνες μεταξύ 360 και 280 π.Χ. και η οποία ασπάστηκε τις ασκητικές αρχές. Η φιλοσοφική στάση της, ριζωμένη σε ηθικούς προβληματισμούς και στην απόρριψη του υλισμού, αντανακλούσε μια ριζική απομάκρυνση από την κοινή σκέψη.Έτσι, διάλεξε μια ζωή χωρίς ανέσεις, ιδιοκτησία και τεχνητούς συμβατικούς κανόνες, συμπεριλαμβανομένου και του γάμου. Οι κυνικοί ως φιλοσοφικό κίνημα πίστευαν ότι για να γίνουν πολίτες του σύμπαντος, πρέπει να απορρίψουν την ισχύουσα κοινωνική και πολιτική τάξη πραγμάτων, και το ίδιο πρέσβευε κι εκείνη.
6. Λασθινία από την Αθήνα
Ουσιαστικά μία από τις πρώτες τοπογράφους της ιστορίας, αν κι εκείνη την εποχή θεωρούνταν φυσική φιλόσοφος. Η αγάπη της για τη γνώση διαφαίνεται αναμφίβολα από το γεγονός πως προκειμένου να σπουδάσει στην Ακαδημία του Πλάτωνος, ντυνόταν άνδρας, αν κι αυτό δεν έχει εξακριβωθεί ιστορικά. Παντρεύτηκε τον Σπεύσιππο, διευθυντή πλέον της Πλατωνικής Ακαδημίας μετά το θάνατο του μεγάλου φιλοσόφου και σε αυτήν αποδίδεται ο ορισμός της σφαίρας.
7. Θεανώ η Θουρία
Ήταν αρχαία Ελληνίδα μαθηματικός κι αστρονόμος. Καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας κι ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγος τού κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα. Η Θεανώ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση των Πυθαγόρειων διδασκαλιών μετά τον θάνατο του συζύγου της. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του Πυθαγόρα, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της τη Δαμώ, τη Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη, που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών. Η δέσμευσή της εξασφάλισε τη συνέχεια της Πυθαγόρειας σχολής, αντανακλώντας την επιρροή της στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία κι εκπαίδευση.
Αν κι ένας ανδροκρατούμενος χώρος για την εποχή, η φιλοσοφία επηρεάστηκε από σπουδαίες γυναίκες της εποχής που δεν πήραν τα εύσημα που τους αξίζουν. Μην ξεχνάμε ότι την εποχή εκείνη, οι γυναίκες είχαν περιορισμένες ευκαιρίες για μόρφωση κι όμως κάποιες ξεπέρασαν τα εμπόδια και διακρίθηκαν στον τομέα τους. Αξίζει να τις θυμόμαστε με το όνομά τους, και για όλες τις άλλες γυναίκες φιλοσόφους στην αρχαία Ελλάδα, των οποίων τα έργα δεν έχουν διασωθεί.
Συντάκτης: Γεωργία Καλίτση
